Wbrew temu, co pisze się w niektórych publikacjach, członkowie tego organu ponosić będą odpowiedzialność za zobowiązania, podobnie jak członkowie zarządu. To może odstraszać kandydatów
Przepisy nowelizujące ustawę z 15 września 2000 r. – Kodeks spółek handlowych (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1526; ost.zm. Dz.U. z 2020 r. poz. 2320; dalej: k.s.h.), które weszły w życie 1 lipca br., powołują do życia nowy typ spółki kapitałowej – prostą spółkę akcyjną (o kluczowych elementach tej nowej regulacji pisaliśmy szeroko w Poradniku Gazecie Prawnej „1 lipca startuje prosta spółka akcyjna” z 18 czerwca 2021 r., DGP nr 116). Jedną z nowości jest wprowadzenie możliwości ustanowienia w niej zupełnie nowego typu organu, tj. rady dyrektorów – jako alternatywy dla zarządu oraz (fakultatywnej) rady nadzorczej.
W największym skrócie rada dyrektorów jest organem, który ma w założeniu łączyć prowadzenie spraw PSA (a więc zarządzanie spółką) oraz sprawowanie bieżącego nadzoru nad działalnością podmiotu. To całkowite novum, gdyż od początku jednolitej regulacji prawa spółek w Polsce (od kodeksu handlowego z 1934 r.) w spółkach kapitałowych (sp. z o.o. oraz spółce akcyjnej) obowiązywało instytucjonalne rozdzielenie funkcji zarządczych (w postaci zarządu) oraz nadzoru (w postaci rady nadzorczej, a w przypadku jej braku w spółce z o.o., w postaci indywidualnej kontroli ze strony wspólników spółki).
Kompetencje
Zgodnie z art. 30073 par. 1 k.s.h. rada dyrektorów prowadzi sprawy spółki, reprezentuje ją wobec osób trzecich oraz sprawuje nadzór nad jej działalnością. Zatem w założeniu rada ma łączyć w sobie funkcje zarządu oraz rady nadzorczej, ale w praktyce realizacja tych funkcji zależeć będzie od składu rady dyrektorów oraz dalszych decyzji dotyczących podziału kompetencji wewnątrz tego organu. Nowe przepisy nie zawierają ograniczeń co do liczby członków rady. Jeżeli jednak w PSA będzie powołany jeden dyrektor, to z natury rzeczy rada dyrektorów będzie w istocie zarządem – jedyny dyrektor nie będzie bowiem nadzorował sam siebie. Połączenie funkcji zarządczych i nadzorczych może wystąpić jedynie w przypadku powołania wieloosobowej rady dyrektorów.
Co do zasady w takiej wieloosobowej radzie wszyscy dyrektorzy mają prawo i obowiązek wspólnie prowadzić sprawy PSA, a więc zarządzać nią. W takim przypadku trudno mówić o faktycznym sprawowaniu przez nich nadzoru nad działalnością spółki w aspekcie kontroli nad zarządzaniem spółką, choć czynności nadzorcze mogą nadal być wykonywane w stosunku do niższych szczebli zarządzania.
Wykonawczy i niewykonawczy
Jednak w radzie dyrektorów PSA można powierzyć jednemu lub więcej dyrektorom wykonywanie wszystkich lub wybranych czynności prowadzenia przedsiębiorstwa (tj. zarządu) spółki. Takiego powierzenia można dokonać w umowie spółki, regulaminie rady dyrektorów, a nawet w uchwale samej rady dyrektorów. Oznacza to maksymalną elastyczność – sama rada może dokonać podziału kompetencji w jej łonie, co pozwala szybko reagować na nowe potrzeby i zmiany w działalności PSA.
Dyrektorów, którym powierzono wszystkie lub wybrane działania w zakresie zarządzania, określa się mianem dyrektorów wykonawczych i realizują oni typowe zadania wykonywane przez członków zarządu. Mogą też wchodzić w skład komitetu wykonawczego powołanego w regulaminie rady dyrektorów lub umowie spółki. Wydaje się, że w skład komitetu wykonawczego mogą wchodzić również osoby trzecie z głosem doradczym (art. 30057 par. 3 k.s.h.). Komitet wykonawczy staje się wówczas ciałem wykonującym funkcje analogiczne do zarządu.
W przypadku powierzenia czynności zarządczych niektórym dyrektorom do pozostałych dyrektorów (niewykonawczych) należy wykonywanie stałego nadzoru nad działalnością spółki. Analogicznie jak w przypadku dyrektorów wykonawczych, jeżeli dyrektorów niewykonawczych jest co najmniej dwóch, to możliwe jest utworzenie komitetu rady dyrektorów, w skład którego mogą wchodzić jedynie dyrektorzy niewykonawczy oraz ewentualnie osoby trzecie z głosem doradczym.
Dyrektorzy niewykonawczy wykonują funkcje nadzorcze zarówno indywidualnie, jak i kolegialnie. Każdy z nich może indywidualnie badać wszystkie dokumenty spółki, żądać od dyrektorów i pracowników spółki wyjaśnień i sprawozdań, weryfikować stan majątku spółki. Dyrektor niewykonawczy może również żądać przedstawienia na posiedzeniu rady dyrektorów lub wyodrębnionego komitetu określonych sprawozdań, wyjaśnień lub dokumentów. Do zadań dyrektorów niewykonawczych należy w szczególności weryfikacja sprawozdań zarządu z działalności PSA oraz sprawozdań finansowych i przedstawianie akcjonariuszom wyników takiej weryfikacji (co jest klasycznym, obligatoryjnym zadaniem rady nadzorczej w spółkach kapitałowych).
Zadania wspólne
Podział członków rady dyrektorów na wykonawczych i niewykonawczych, a także ewentualne ustanowienie komitetu wykonawczego oraz komitetu rady dyrektorów, powoduje, że funkcje zarządcze oraz nadzorcze ulegają rozdziałowi w sposób przypominający podział na zarząd i radę nadzorczą. Jednak nawet w przypadku takiego podziału, określone zadania realizowane są wspólnie przez wszystkich dyrektorów. Powoduje to, że mamy do czynienia z inną sytuacją niż w przypadku ustanowienia zarządu i rady nadzorczej. Mianowicie uchwały całej rady dyrektorów wymagają następujące sprawy (poniższa lista może zostać rozszerzona w umowie spółki):
a) podejmowanie decyzji o strategicznym znaczeniu dla spółki (ta potencjalnie bardzo pojemna kategoria może ulec doprecyzowaniu w umowie spółki);
b) ustalanie rocznych i wieloletnich planów biznesowych (ta kompetencja często bywa przydzielona radom nadzorczym w umowie spółki z o.o. lub statucie spółki akcyjnej);
c) ustalenie struktury organizacyjnej przedsiębiorstwa spółki i „ukształtowanie podstawowych funkcji związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa” (nie do końca wiadomo, na czym ma polegać „ukształtowanie podstawowych funkcji” przedsiębiorstwa PSA, skoro nie jest ono elementem określenia struktury organizacyjnej spółki, które przecież zakłada przypisanie określonych funkcji poszczególnym częściom takiej struktury);
d) udzielenie prokury.
Oznacza to, że założeniem jest włączenie dyrektorów niewykonawczych w proces podejmowania kluczowych decyzji w PSA, w tym decyzji o rozszerzeniu kręgu osób uprawnionych do reprezentacji spółki o prokurentów. W ten sposób dyrektorzy niewykonawczy w pewnym zakresie uczestniczą w prowadzeniu przedsiębiorstwa spółki, a uczestnicząc w posiedzeniach rady, uzyskują wiedzę o bieżących sprawach spółki.
Dyrektorów niewykonawczych od członków rady nadzorczej wyraźnie odróżnia to, że dyrektorzy niewykonawczy również są uprawnieni do reprezentowania PSA, a uprawnienia tego nie można wyłączyć ze skutkiem dla osób trzecich (art. 30077 k.s.h.). Ta reguła stanowi konsekwencję możliwości powierzenia funkcji dyrektorów wykonawczych w drodze m.in. uchwały samej rady dyrektorów. W konsekwencji osoba trzecia może nie mieć możliwości weryfikacji, czy dany członek rady dyrektorów jest np. dyrektorem niewykonawczym.
Ten sam ciężar
Wszyscy członkowie rady dyrektorów są traktowani tak samo, jeżeli chodzi o ich obowiązek lojalności wobec spółki (art. 30054 k.s.h.) oraz zakaz prowadzenia działalności konkurencyjnej i uczestniczenia w konkurencyjnym podmiocie, w tym posiadania ponad 10 proc. udziałów w takim podmiocie (art. 30055 par. 3 k.s.h.). Zasady stosowania zakazu konkurencji są przy tym jednolite wobec członków zarządu oraz wszystkich dyrektorów.
Co istotne, te zasady obejmują solidarną odpowiedzialność za zobowiązania PSA w przypadku, gdyby egzekucja wobec spółki okazała się bezskuteczna. Warto w tym miejscu zauważyć, że w niektórych publikacjach na blogach prawnych pojawiają się stwierdzenia, że takiej odpowiedzialności członkowie rady nie poniosą. Takie stwierdzenia wynikają prawdopodobnie z redakcji przepisów, która może być myląca. Mianowicie przepisy o PSA zawierają odpowiednik art. 299 k.s.h. przewidującego odpowiedzialność członków zarządu spółki z o.o. – jest to art. 300132 k.s.h. Wspomina on wprost jedynie o odpowiedzialności członków zarządu (a nie wymienia rady dyrektorów). Jednak przepis ten należy czytać łącznie z art. 4 par. 21 k.s.h., który – ze wskazanymi tam wyjątkami – nakazuje stosować do rady dyrektorów przepisy odnoszące się do zarządu PSA.
Potwierdzenie tej wykładni można znaleźć w uzasadnieniu do projektu ustawy nowelizującej (druk sejmowy nr 3236), w którym ówczesne Ministerstwo Przedsiębiorczości i Technologii na s. 88 wprost wskazało, że „Zgodnie z projektowanym art. 300131 członkowie zarządu (rady dyrektorów) będą zatem odpowiadali solidarnie za zobowiązania PSA, jeżeli egzekucja przeciwko spółce okaże się bezskuteczna”.
Od odpowiedzialności za zobowiązania spółki członek zarządu lub dyrektor może się uwolnić na podobnej zasadzie jak członek zarządu sp. z o.o., a więc m.in. wykazując, że niezłożenie w czasie właściwym wniosku o ogłoszenie upadłości nie nastąpiło z jego winy. W tym zakresie dyrektor niewykonawczy może potencjalnie odwoływać się do swojego statusu w ramach rady dyrektorów i braku szczegółowej wiedzy o przesłankach upadłości PSA. Nie jest jednak jasne, czy samo powołanie się na status dyrektora niewykonawczego będzie w orzecznictwie interpretowane jako wystarczające do wykazania braku winy i w konsekwencji zwalniające z odpowiedzialności za zobowiązania spółki.
Te zasady odpowiedzialności dyrektorów wykonawczych i niewykonawczych (w szczególności potencjalnej odpowiedzialności za zobowiązania PSA) mogą działać odstraszająco na kandydatów na dyrektorów niewykonawczych, którzy – nie uczestnicząc w bieżącym zarządzaniu spółką – mogą ponosić konsekwencje działań dyrektorów wykonawczych.
