Umowa pożyczki – jakie są skutki upadłości jednej ze stron

W chwili ogłoszenia upadłości dłużnika umowa pożyczki może być zawarta, ale jeszcze niewykonana. W praktyce najczęściej odnosi się to do pożyczki pieniężnej i oznacza, że środki z tytułu umowy nie zostały jeszcze przelane w ogóle albo przelano je tylko częściowo. W takim przypadku, jak wynika z art. 105 prawa upadłościowego (dalej: p.u.), umowa pożyczki wygasa z chwilą ogłoszenia upadłości. Nie ma przy tym znaczenia, czy ogłoszono upadłość pożyczkodawcy, czy pożyczkobiorcy. Wygaśnięcie umowy następuje z mocy samego prawa, bez konieczności składania jakiegokolwiek oświadczenia czy wydawania stosownych postanowień w toku postępowania upadłościowego.

Jeśli pożyczkodawcą był upadły, to syndyk nie ma obowiązku wydania przedmiotu umowy pożyczki. Z kolei w sytuacji, gdy pożyczki udzieliła osoba trzecia, nie musi ona wydawać przedmiotu pożyczki syndykowi.

Jeżeli wydanie przedmiotu pożyczki nastąpiło jedynie częściowo, umowa wygasa w odniesieniu do niewykonanej części.

Przykład

Kontynuowanie umowy pożyczki byłoby sprzeczne z celem likwidacyjnego postępowania upadłościowego, dlatego ustawodawca, w art. 105 p.u. zdecydował o automatycznym jej wygaśnięciu. Jednak w praktyce może się zdarzyć sytuacja, w której pożyczkodawca nie jest świadomy ogłoszenia upadłości i:

• wydaje przedmiot pożyczki zgodnie z umową, ale już po ogłoszeniu upadłości pożyczkobiorcy albo
• dokonuje przelewu omyłkowo po ogłoszeniu upadłości.

W takim przypadku syndyk powinien zwrócić przedmiot umowy pożyczki jako nienależne świadczenie, ponieważ umowa między stronami wygasła.

Upadłość pożyczkodawcy...

Pojawiają się jednak pytania o to:

• co się dzieje w sytuacji, gdy przedmiot pożyczki został już wydany,
• czy ogłoszenie upadłości pożyczkodawcy wpływa na termin wykonania umowy pożyczki,
• czy zobowiązanie do zwrotu pożyczki staje się wymagalne z dniem ogłoszenia upadłości pożyczkodawcy.

Otóż ogłoszenie upadłości pożyczkodawcy nie powoduje przyspieszenia terminu spłaty pożyczki – umowa będzie wykonywana zgodnie z jej postanowieniami. Choć przepisy p.u. przewidują przekształcenie niewymagalnych zobowiązań w wymagalne z dniem ogłoszenia upadłości, dotyczy to wyłącznie zobowiązań upadłego wobec wierzycieli, a nie sytuacji odwrotnej.

Ważne! Pożyczkobiorca nie ma obowiązku natychmiastowej spłaty całości pożyczki w związku z ogłoszeniem upadłości pożyczkodawcy.

Syndyk pożyczkodawcy nie będzie mógł skorzystać z prawa do odstąpienia od umowy za zgodą sędziego-komisarza, co pozwoliłoby mu żądać zwrotu całej kwoty pożyczki od razu. Takie działanie byłoby krzywdzące dla drugiej strony umowy. Syndyk może jedynie oczekiwać na upływ terminu zwrotu kwoty pożyczki. W praktyce, jeśli termin ten jest stosunkowo długi, syndyk może sprzedać należności wynikające z umowy pożyczki. W takim przypadku pożyczkobiorca będzie zobowiązany do zwrotu pożyczki na rzecz nabywcy. Jeśli termin na to nie został określony, syndyk powinien wypowiedzieć umowę, a pożyczkobiorca, zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego (dalej: k.c.), będzie obowiązany do zwrotu pożyczki w terminie sześciu tygodni.

...albo pożyczkobiorcy

W przypadku upadłości pożyczkobiorcy, druga strona umowy (czyli pożyczkodawca) może dochodzić zwrotu udzielonej pożyczki jedynie poprzez dokonanie zgłoszenia wierzytelności. To nic innego, jak odpowiednik pozwu, przy czym wnosi się je nie do sądu, lecz do syndyka i – jeśli jest dokonywane w terminie – nie podlega żadnym opłatom.

Dla wymagalności roszczenia o zwrot pożyczki nie ma znaczenia, czy w chwili ogłoszenia upadłości pożyczkobiorcy termin zwrotu pożyczki już upłynął, czy nie. Przepisy prawa upadłościowego przewidują bowiem, że upadłość automatycznie stawia pożyczkę w stan wymagalności. Gdyby przedmiotem pożyczki były rzeczy oznaczone co do gatunku (np. jedna tona zboża), roszczenie o zwrot z chwilą ogłoszenia upadłości przekształciłoby się w wierzytelność pieniężną (równowartość jednej tony zboża). Z tych względów pożyczkodawca nie powinien czekać ze zgłoszeniem swojego roszczenia aż do upływu terminów wynikających z umowy, lecz uczynić to niezwłocznie – najpóźniej 30 dnia od obwieszczenia w Krajowym Rejestrze Zadłużonych (KRZ) informacji o ogłoszeniu upadłości pożyczkobiorcy.

Roszczenie o zwrot pożyczki, jeśli jest bezsporne, zostanie przez syndyka umieszczone na liście wierzytelności, a następnie zaspokojone zgodnie z sporządzoną i zatwierdzoną listą. Zaspokojenie roszczenia pożyczkodawcy nastąpi w wyniku podziału funduszy masy upadłości. Poziom zaspokojenia będzie zależał od stanu masy upadłości oraz wysokości wierzytelności pozostałych wierzycieli, którzy uczestniczą w planie podziału.

Poziom zaspokojenia wierzycieli

Co do zasady, wierzytelność główna z tytułu umowy pożyczki zostanie zaspokojona w kategorii II podziału funduszy masy upadłości. Odsetki narosłe do dnia poprzedzającego ogłoszenie upadłości – trafiają do kategorii III. Inaczej wygląda sytuacja w przypadku pożyczek udzielonych przez wspólników lub akcjonariuszy upadłego w okresie ostatnich 5 lat przed dniem ogłoszenia upadłości – w takim przypadku zaspokojenie następuje w ramach kategorii IV. W praktyce, w większości postępowań upadłościowych wierzyciele mogą liczyć na częściowe zaspokojenie jedynie w kategorii II. Zatem najczęściej pożyczkodawca odzyska tylko część pożyczonego kapitału.

Ważne! Pożyczkodawca nie może domagać się wyłączenia z masy upadłości przedmiotu pożyczki (co oznaczałoby zwrot pożyczonych środków), ponieważ zgodnie z art. 720 par. 1 k.c. stanowi on własność pożyczkobiorcy, a wyłączeniu z masy upadłości podlegają jedynie składniki mienia nienależące do niego.

Najważniejsze wnioski

Konsekwencje ogłoszenia upadłości dla stron umowy pożyczki różnią się w zależności od tego, czy upadły był pożyczkodawcą, czy pożyczkobiorcą, a także od tego, czy umowa pożyczki została już wykonana. I tak, jeżeli:

• przedmiot pożyczki nie został jeszcze wydany, umowa pożyczki wygasa z dniem ogłoszenia upadłości, bez konieczności dokonywania jakichkolwiek dodatkowych czynności (wygaśnięcie umowy następuje automatycznie);
• przedmiot pożyczki został wydany, a upadły jest pożyczkobiorcą, wierzyciel (pożyczkodawca) musi dokonać zgłoszenia wierzytelności (ma na to 30 dni od daty obwieszczenia w KRZ informacji o ogłoszeniu upadłości). Pożyczkodawca zostanie zaspokojony przez syndyka, pod warunkiem, że fundusze masy upadłości na to pozwolą;
• upadły jest pożyczkodawcą, umowa pożyczki powinna być wykonywana zgodnie z jej postanowieniami. Pożyczkobiorca nie ma obowiązku spłacenia swojej pożyczki wcześniej, niż wynika to z zawartej przez niego umowy. W praktyce, jeżeli termin zwrotu pożyczki jest odległy, syndyk sprzeda należności wynikające z umowy, a to oznacza, że w prawa pożyczkodawcy wstąpi nowy podmiot. ©℗