Samorząd zawodowy – forma zrzeszania się obywateli oparta na wspólnocie zawodowej. Jej celem jest reprezentacja interesów danej grupy zawodowej wobec instytucji państwa. Konstytucja w art. 17 dopuszcza tworzenie samorządów zawodowych w drodze ustawy jako podmiotów reprezentujących osoby wykonujące zawód zaufania publicznego i sprawujące pieczę nad należytym wykonywaniem tych zawodów. Samorząd zawodowy jest organizacją przymusową, co oznacza, że warunkiem wykonywania danego zawodu, np. lekarza, jest obowiązek przynależności do określonego samorządu. Każdy samorząd zawodowy ma niezależną strukturę organizacyjną, a jego organy są powoływane w wyborach powszechnych.

Partycypacja w zarządzaniu
Samorząd załogi – forma partycypacji (uczestnictwa) pracowników w zarządzaniu przedsiębiorstwem. W przedsiębiorstwach prywatnych rola samorządu załogi jest ograniczona, mimo iż kodeks pracy stanowi, że pracownicy uczestniczą w zarządzaniu zakładem pracy. W przedsiębiorstwach państwowych samorząd załogi działa w formie ogólnego zebrania pracowników i rady pracowniczej przedsiębiorstwa.
Ogólne zebranie pracowników odbywa swoje posiedzenia dwa razy do roku. Jego kompetencje dzielą się na: stanowiące (m.in. uchwalenie wieloletnich planów przedsiębiorstwa, uchwalanie na wniosek dyrektora statutu przedsiębiorstwa, a także podejmowanie uchwał w sprawie podziału zysku przeznaczonego dla załogi), kontrolne (dokonywanie corocznej oceny działalności rady pracowniczej i dyrektora przedsiębiorstwa) i opiniodawcze.
Rada pracownicza przedsiębiorstwa składa się z 15 członków wybieranych przez załogę w wyborach tajnych, bezpośrednich, równych i powszechnych. Statut przedsiębiorstwa może ustalić inną liczbę członków rady pracowniczej. Kadencja rady trwa 2 lata. Do jej kompetencji stanowiących należy m.in. uchwalanie rocznego planu przedsiębiorstwa, zatwierdzanie bilansu, podejmowanie uchwał o inwestycjach. Rada ma też kompetencje opiniodawcze i kontrolne. Może kontrolować całokształt działalności przedsiębiorstwa, m.in. przez ocenę racjonalności prowadzonej gospodarki oraz nadzór nad przestrzeganiem prawa pracy w firmie.
W wielu elementach działalność prowadzona przez samorząd przedsiębiorstwa państwowego pokrywa się z działalnością związków zawodowych.



Samorząd w sprywatyzowanym przedsiębiorstwie
W przedsiębiorstwach sprywatyzowanych przedstawicielstwo załogi zostało ograniczone do wprowadzenia pracowników do organów zarządzających spółką. W pakiecie prywatyzacyjnym załoga może zagwarantować sobie większą liczbę przedstawicieli w organach spółki, niż gwarantuje ustawa o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw.
Organem przedstawicielskim pracowników zatrudnionych w przedsiębiorstwie o zasięgu wspólnotowym o charakterze informacyjno-konsultacyjnym jest europejska rada zakładowa. W jej skład wchodzą przedstawiciele pracowników na terytorium państw członkowskich Unii Europejskiej w liczbie od 3 do 30. Generalna zasada stanowi, że z jednego państwa w skład rady wchodzi jeden przedstawiciel. Może ich być jednak więcej, zależy to od liczby zatrudnionych pracowników w przedsiębiorstwie lub grupie przedsiębiorstw o zasięgu wspólnotowym znajdujących się na terenie takiego państwa.
Rada, co najmniej raz w roku, spotyka się z zarządem centralnym firmy na konsultacjach, które dotyczą m.in. sytuacji w dziedzinie zatrudnienia, wprowadzenia nowych metod pracy, ograniczenia rozmiarów bądź zaprzestania działalności przedsiębiorstwa.


SŁOWNICZEK
GMINA – to podstawowa jednostka samorządu terytorialnego.
POWIAT – to jednostka podziału terytorialnego, w której skład wchodzą gminy lub obszary miast na prawach powiatu.
SAMORZĄD TERYTORIALNY – forma organizacji społeczności lokalnych powołana do kierowania i zarządzania w interesie mieszkańców.


Tomasz Zalewski

Podstawa prawna
* Ustawa z dnia 25 września 1981 r. o samorządzie załogi przedsiębiorstwa państwowego (Dz.U. nr 24, poz. 123 z późn. zm.).
* Ustawa z dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych (Dz.U. nr 118, poz. 561 z późn. zm.).
* Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (t.j. Dz.U. z 2001 r. nr 142, poz. 1592 z późn. zm.).
* Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (t.j. Dz.U. z 2001 r. nr 142, poz. 1591 z późn. zm.).
* Ustawa z dnia 5 kwietnia 2002 r. o europejskich radach zakładowych (Dz.U. nr 62, poz. 556 z późn. zm.).