Termin pochodzi od łac. exsecutio, oznaczającego wykonanie kary, a także przymusowe ściągnięcie należności.
W dzisiejszym języku prawnym jest to pojęcie z zakresu procedury administracyjnej i cywilnej. Procedura karna, pominąwszy orzeczenia co do roszczeń majątkowych, trzyma się określenia „wykonanie orzeczenia”. Dzieje się tak przede wszystkim dla uniknięcia skojarzenia egzekucji z karą śmierci, utrwalonego w języku polskim od stuleci.

Egzekucja administracyjna
To całość postępowania i środki przymusu stosowane przez organy administracji rządowej i organy samorządu terytorialnego w celu doprowadzenia do wykonania przez zobowiązanych ich obowiązków wobec państwa i samorządu terytorialnego. Chodzi tu zarówno o obowiązki o charakterze pieniężnym, jak i niepieniężnym. Egzekucji administracyjnej podlegają więc przede wszystkim podatki, opłaty, grzywny i kary pieniężne wymierzane przez organy administracji publicznej, wpłaty i składki na rzecz funduszy (m.in. celowych czy europejskich), należności przekazane do ściągnięcia na podstawie ratyfikowanych umów międzynarodowych, których stroną jest Polska, jak również odsetki i koszty związane z tymi wszystkimi należnościami. Gdy chodzi o obowiązki o charakterze niepieniężnym, to egzekucji administracyjnej podlegają te, które pozostają we właściwości organów administracji rządowej i samorządu terytorialnego lub zostały przekazane do egzekucji na podstawie przepisu szczególnego (mogą polegać na: spełnieniu nakazanych czynności, świadczeniach rzeczowych, świadczeniach osobowych, wydaniu rzeczy ruchomych lub nieruchomości, opróżnieniu lokalu, zaniechaniu czynności). W ten sam sposób egzekwowane są obowiązki z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy oraz wypłaty należnego wynagrodzenia za pracę czy innych świadczeń przysługujących pracownikowi, nakładanych w drodze decyzji przez organy Państwowej Inspekcji Pracy.

Rodzaje egzekucji
Do najważniejszych środków egzekucyjnych należą: egzekucja z pieniędzy, z wynagrodzenia za pracę, ze świadczeń zaopatrzenia emerytalnego, ubezpieczenia społecznego, renty socjalnej, z rachunków bankowych, z wierzytelności pieniężnych i innych praw majątkowych (np. z papierów wartościowych, praw autorskich, udziałów w spółce z o.o.), z ruchomości i nieruchomości. Egzekucji obowiązków o charakterze niepieniężnym służy grzywna w celu przymuszenia, wykonanie zastępcze, odebranie rzeczy ruchomej, nieruchomości, eksmisja, przymus bezpośredni. Żeby zobowiązanemu i jego rodzinie zapewnić minimum egzystencji, egzekutorzy powinni pozostawić m.in.: 760 zł, niezbędne wyposażenie mieszkania, konieczne ubrania (nie mogą to być rzeczy luksusowe, np. stylowe meble czy futra), narzędzia pracy (samochody i komputery wyjątkowo nie podlegają egzekucji), stypendia i przedmioty potrzebne do nauki lub wykonywania praktyk religijnych, dokumenty osobiste. Tylko w części nie podlegają egzekucji wynagrodzenia za pracę, emerytury i renty, zaś w całości pozostawiane są alimenty, zasiłki i dodatki rodzinne, pielęgnacyjne, porodowe oraz dla sierot zupełnych. Ponadto wyłączono spod egzekucji wiele składników majątkowych należących do rolnika prowadzącego gospodarstwo, m.in. niektóre zwierzęta i maszyny.

Postępowanie
Organ egzekucyjny wszczyna postępowanie na wniosek wierzyciela, tzn. podmiotu uprawnionego do żądania wykonania w drodze egzekucji obowiązku ciążącego na zobowiązanym. Do wniosku dołącza się tytuł wykonawczy sporządzony według ustalonego wzoru. Jeżeli wierzycielem jest organ egzekucyjny, postępowanie może być wszczęte z urzędu.

Momentem wszczęcia egzekucji administracyjnej jest doręczenie zobowiązanemu odpisu tytułu wykonawczego lub chwila doręczenia dłużnikowi zajętej wierzytelności zawiadomienia o tym fakcie.

Egzekucyjne postępowanie sądowe
W dziedzinie prawa cywilnego mianem egzekucji określa się skrótowo egzekucyjne postępowanie sądowe. Jest ono kolejnym po postępowaniu rozpoznawczym stadium procedury.

Mamy tu do czynienia z postępowaniem wykonawczym, zmierzającym do uzyskania przez wierzyciela od dłużnika należnego świadczenia przy użyciu zagwarantowanych prawem środków przymusu, jeśli nie da się uzyskać tego samego dobrowolnie.
Sprawy egzekucyjne należą do właściwości sądów rejonowych i działających przy tych sądach komorników. W praktyce większość czynności wykonuje komornik, z wyjątkiem oczywiście tych, które zostały zastrzeżone dla sądu, stanowiącego jednocześnie organ nadzorujący czynności komornika.
Dopuszczalność egzekucji sądowej warunkuje:

* istnienie ważnego tytułu egzekucyjnego,
* nadanie mu klauzuli wykonalności,
* wystąpienie przez wierzyciela do właściwego organu egzekucyjnego z wnioskiem o wszczęcie egzekucji lub wszczęcie egzekucji z urzędu, na żądanie sądu I instancji, który sprawę rozpoznawał, skierowane do właściwego sądu lub komornika.

Egzekucja świadczeń niepieniężnych
Egzekucja świadczeń niepieniężnych zależy od rodzaju roszczenia wierzyciela i obowiązku świadczenia dłużnika. Może zatem być skierowana na:

* wydanie ruchomości,
* wydanie nieruchomości, statku lub opróżnienie pomieszczenia, czyli eksmisję,
* wykonanie czynności,
* zaniechanie pewnej czynności lub nieprzeszkadzanie wierzycielowi.


Środkami obrony przeciwko niezgodnej z prawem egzekucji są powództwa przeciwegzekucyjne. Należą do nich powództwa opozycyjne, czyli o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego lub jego ograniczenie (jest to środek obrony merytorycznej dłużnika, kiedy np. tytułem egzekucyjnym było prawomocne orzeczenie sądowe, uchylone w drodze wznowienia postępowania), i powództwa ekscydencyjne, kiedy to osoba trzecia żąda zwolnienia zajętego przedmiotu od egzekucji, jeśli zostały naruszone jej prawa.

Przepisy kodeksu postępowania cywilnego dotyczące postępowania egzekucyjnego stosuje się również w sprawach z zakresu prawa rodzinnego i opiekuńczego, gospodarczego, pracy i ubezpieczeń społecznych, a także tam, gdzie kodeks postępowania cywilnego stosuje się z mocy przepisów szczególnych.
W cywilnym postępowaniu egzekucyjnym organami egzekucyjnymi są sądy rejonowe i działający przy nich komornicy sądowi. Sąd występuje w tej części procedury w dwojakim charakterze: organu egzekucyjnego i nadzorcy należytego wykonania egzekucji przez komornika. Do sądu – organu egzekucyjnego – należą czynności zastrzeżone przez kodeks postępowania cywilnego – przede wszystkim związane z licytacją nieruchomości, statków morskich, z egzekucją świadczeń niepieniężnych, a także dotyczące egzekucji w celu zniesienia współwłasności nieruchomości. Kiedy zaś chodzi o nadzór, to sąd może z urzędu wydawać komornikowi zarządzenia kierujące jego postępowaniem i usuwać spostrzeżone uchybienia. Rozpatruje też skargi na czynności komornika dokonane z naruszeniem przepisów proceduralnych, a także skargi związane z niedokonaniem przez niego czynności na danym etapie sprawy oraz na odmowę dokonania czynności. Niemniej zasadniczym organem egzekucyjnym w postępowaniu cywilnym jest komornik. Jest on samodzielny i niezależny (choć nie niezawisły jak sąd). Wykonuje wszystkie czynności z wyjątkiem zastrzeżonych dla sądu. Jeśli w okręgu sądu rejonowego działa kilku komorników, to każdy ma swój rewir.

WARTO ZAPAMIĘTAĆ
Organ egzekucyjny i egzekutor muszą odstąpić od czynności egzekucyjnych, jeżeli zobowiązany okazał dowody stwierdzające wykonanie, umorzenie, wygaśnięcie lub nieistnienie obowiązku, odroczenie terminu wykonania go, a także, gdy zobowiązanemu rozłożono na raty należności pieniężne albo kiedy zachodzi błąd co do jego osoby.

WARTO ZAPAMIĘTAĆ
Ze względów humanitarnych nie podlegają egzekucji m.in. przedmioty urządzenia domowego, codzienne ubrania dłużnika i członków jego rodziny pozostających na jego utrzymaniu, żywność i opał na miesiąc, narzędzia osobistej pracy zarobkowej, pieniądze odpowiadające kwocie zarobków policzonych od daty zajęcia do najbliższej wypłaty lub pieniądze na utrzymanie rodziny przez dwa tygodnie, przedmioty niezbędne do nauki, papiery osobiste, przedmioty codziennego użytku, które mogą być sprzedane tylko znacznie poniżej ich wartości, a dla dłużnika są wielce przydatne.

Dobromiła Niedzielska

Podstawa prawna
* Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. nr 43, poz. 296 z późn. zm.).
* Ustawa z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (t.j. Dz.U. z 2002 r. nr 110, poz. 968 z późn. zm.).
* Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (t.j. Dz.U. z 2005 r. nr 8, poz. 60 z późn. zm.).
* Ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego (t.j. Dz.U. z 2000 r. nr 98, poz. 1071 z późn. zm.).