Jest to osoba dysponująca specjalistyczną wiedzą z określonej dziedziny, mająca sprawdzone kwalifikacje zawodowe i dysponująca odpowiednim doświadczeniem, u której sąd zasięga opinii w wypadkach wymagających wiadomości specjalnych. W sądach prowadzone są listy biegłych sądowych według poszczególnych specjalności.
WARTO ZAPAMIĘTAĆ
Za stawiennictwo do sądu i wykonaną pracę biegły ma prawo domagać się wynagrodzenia oraz zwrotu poniesionych wydatków i kosztów zużytych materiałów. Wysokość wynagrodzenia określa sąd. Natomiast za nieusprawiedliwione niestawiennictwo, nieuzasadnioną odmowę złożenia opinii, przyrzeczenia lub nieusprawiedliwione opóźnienie w złożeniu opinii sąd może ukarać biegłego grzywną.
Postępowanie cywilne
Biegli powoływani są zarówno przy rozstrzyganiu spraw cywilnych, jak i karnych. Opinia biegłego powinna zawierać uzasadnienie. Jeżeli w sprawie powołano kilku biegłych, to mogą oni złożyć łączną opinię. Sąd może się jednak domagać, aby biegły ustnie wyjaśnił opinię złożoną na piśmie bądź jeszcze sporządził dodatkową opinię.
W postępowaniu cywilnym strona może domagać się wyłączenia biegłego z tych samych przyczyn, na podstawie których wyłącza się sędziego. Biegły sam może nie przyjąć nałożonego na niego obowiązku przez sąd z tych samych powodów, z których świadek ma prawo odmówić złożenia zeznań (np. jest małżonkiem, wstępnym, zstępnym lub rodzeństwem strony) bądź gdy wskaże na przeszkodę, która uniemożliwia mu wydanie opinii.
Postępowanie karne
W sprawach karnych biegłym może być nie tylko biegły sądowy, lecz również każda osoba, o której wiadomo, że ma odpowiednią wiedzę z danej dziedziny.
W sprawach karnych biegłymi nie mogą być m.in.:
* obrońcy, co do faktów, o których dowiedzieli się udzielając porady prawnej lub prowadząc sprawę,
* duchowni, co do faktów, o których dowiedzieli się przy spowiedzi,
* osoba najbliższa dla oskarżonego lub pozostająca z nim w szczególnie bliskim kontakcie osobistym,
* małżonkowie, krewni, powinowaci, osoby będące świadkami czynu.
Gdyby biegły złożył opinię, a potem ujawniły się wymienione tutaj przyczyny, wówczas opinia nie stanowi dowodu i należy powołać innego biegłego. Innego biegłego powołuje się też wówczas, gdy ujawnią się powody osłabiające zaufanie do wiedzy lub bezstronności biegłego.
Gdyby jego opinia była niejasna lub niepełna albo występowały w niej sprzeczności, wówczas sąd może wezwać ponownie tych samych biegłych lub ustanowić nowych.
Aby wydać opinię o stanie zdrowia psychicznego oskarżonego, powołuje się co najmniej dwóch biegłych psychiatrów. Robi to sąd, a w postępowaniu przygotowawczym – prokurator.
NOWELIZACJA KPK
Od 1 lipca 2015 roku w szerszym zakresie dopuszczać będzie się odczytywanie dokumentów powstałych poza procesem. Strony będą mogły posługiwać się m.in. prywatnymi opiniami, oświadczeniami czy też publikacjami. Status dokumentów jednak nie do końca jest jasny, ale jak twierdzą przedstawiciele doktryny, z pewnością przysporzy to więcej pracy biegłym, którzy będą musieli się ustosunkować do każdego z nich.
Podstawa prawna
* Art. 278–291 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. nr 43, poz. 296 z późn. zm.).
* Art. 193–203 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz.U. nr 89, poz. 555 z późn. zm.).