Znajomość linii orzeczniczej pozwala lepiej zrozumieć, jak poprawnie stosować przepisy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu. Dzięki temu biuro rachunkowe może znacznie obniżyć ryzyko złamania prawa i zapłacenia kary.

Wojciech Majkowski, radca prawny i doradca podatkowy, partner w zespole ds. podatku dochodowego od osób prawnych KPMG w Polsce

Karolina Jaskulska, starszy konsultant w zespole ds. podatku dochodowego od osób prawnych w KPMG w Polsce

Maciej Sawczuk, starszy konsultant w zespole ds. podatku dochodowego od osób prawnych w KPMG w Polsce



TEMAT: Przeciwdziałanie praniu pieniędzy
PROBLEM: Kary w zakresie AML
Obecnie wszystkie biura rachunkowe muszą przestrzegać regulacji służących przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu. Nie ma przy tym znaczenia forma organizacyjno-prawna, rozmiar prowadzonej działalności czy też wielkość zatrudnienia. Biuro rachunkowe jest instytucją obowiązaną na gruncie ustawy z 1 marca 2018 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu (Dz.U. z 2020 r. poz. 971; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 815; dalej: ustawa o AML). A na taką instytucję, która nie dopełnia obowiązków nałożonych na nią na podstawie ustawy oraz przepisów unijnych w tym zakresie, może zostać nałożona kara administracyjna. Istnieje duże prawdopodobieństwo, że ostatnia nowelizacja ustawy o AML z 30 marca 2021 r. (Dz.U. z 2021 r. poz. 815) spowoduje wzmożenie, chociażby tymczasowo, doraźnych kontroli przestrzegania ustawy o AML prowadzonych przez organy do tego uprawnione. Przypomnijmy, że zmiany wprowadzane nowelizacją wchodziły w życie stopniowo – co do zasady ustawa nowelizująca weszła w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia, tj. 15 maja 2021 r., jednak część zmian weszła w życie 31 lipca 2021 r., a część 31 października 2021 r. Organy kontrolne mogą więc prezentować stanowisko, zgodnie z którym czas na dostosowanie się instytucji obowiązanych do zmienionych przepisów był wystarczający, i tym samym potraktować wzmożenie kontroli jako swego rodzaju motywację dla podmiotów lekceważących terminy na wypełnienie nowych obowiązków.
Kary wymierzone instytucjom obowiązanym w 2021 r.
Warto poznać aktualne trendy w sankcjach administracyjnych oparte na praktyce organów kontroli, jak również najnowszym orzecznictwie sądów administracyjnych w obszarze sankcji nakładanych na instytucje obowiązane w kontekście ustawy o AML.
Brak rejestracji w CRBR? Bank nie udzieli kredytu
Brak rejestracji w CRBR? Bank nie udzieli kredytu

Zobacz również
Z informacji opublikowanych na stronie internetowej przez generalnego inspektora informacji finansowej (GIIF) wynika, że w 2021 r. podmioty uprawnione do nałożenia na instytucje obowiązane kar administracyjnych ukarały 36 podmiotów. Kary administracyjne zostały nałożone zarówno na osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą (od 200 zł do 5000 zł), jak i na spółki prawa handlowego (od 1000 zł do 3 700 000 zł). Najwyższą kwotowo karę nałożono na bank. Kary były nakładane zarówno przez prezesa Narodowego Banku Polskiego (25 kar), jak i przez ministra finansów, funduszy i polityki regionalnej (6 kar), GIIF (4 kary) oraz Komisję Nadzoru Finansowego (1 kara). Obok zostały wymienione obowiązki, za których naruszenie organy ukarały instytucje obowiązane. [ramka]
Naruszenia zasługujące na kary
Organy ukarały instytucje obowiązane za naruszenie m.in. następujących obowiązków:
• nieprzekazanie GIIF informacji o przeprowadzeniu transakcji sprzedaży wartości dewizowych, których równowartość przekroczyła 15 000 euro,
• niezastosowanie środków bezpieczeństwa finansowego,
• niewyznaczenie osoby odpowiedzialnej za wykonywanie obowiązków określonych w ustawie o AML,
• niewprowadzenie wewnętrznej procedury w zakresie przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu,
• nieopracowanie i niewdrożenie wewnętrznej procedury anonimowego zgłaszania naruszeń przepisów z zakresu przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu,
• niesporządzenie, w postaci papierowej lub elektronicznej, oceny ryzyka związanego z praniem pieniędzy i finansowaniem terroryzmu, odnoszącego się do działalności instytucji obowiązanej,
• niezapewnienie udziału osób wykonujących obowiązki związane z przeciwdziałaniem praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu w programach szkoleniowych dotyczących realizacji tych obowiązków.
Kary pieniężne nałożone na instytucje obowiązane w 2021 r. co do zasady nie oscylowały wokół górnych granic kar, jakie mogły zostać nałożone na instytucje niedopełniające obowiązków ustawowych. Może to świadczyć o tym, że podmioty kontrolujące brały pod uwagę czynniki (dyrektywy wymiaru kary), jakie zgodnie z ustawą o AML powinny uwzględnić zarówno przy wyborze rodzaju kary, jak i ustalaniu jej wysokości. Jednak nie można wykluczyć, że każdy kolejny rok stosowania ustawy o AML będzie prowadzić do wzrostu zarówno liczby wymierzanych kar, jak i ich surowości. Wpływ na to może mieć m.in. duże zainteresowanie na poziomie Unii Europejskiej intensyfikacją walki z praniem pieniędzy oraz finansowaniem terroryzmu (pakiet legislacyjny Komisji Europejskiej z lipca 2021 r.).
Lekcja dla biur rachunkowych z uzasadnienia korzystnego wyroku
Większość podmiotów nie decyduje się na zaskarżanie decyzji o wymierzonych karach do sądów. Skargi do sądu w 2021 r. zostały wniesione jedynie w czterech sprawach. W jednej z nich wydano orzeczenie, które jest korzystne dla instytucji obowiązanej. Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 10 sierpnia 2021 r. (sygn. akt V SA/Wa 2574/21) jest dowodem, że instytucje obowiązane, w tym również biura rachunkowe, mogą skutecznie dochodzić ochrony prawnej, jeśli zostaną ukarane za niedopełnienie obowiązków z ustawy o AML.
WSA w Warszawie we wspomnianym wyroku orzekł w sprawie ze skargi instytucji obowiązanej na decyzję ministra finansów, funduszy i polityki regionalnej (dalej: „minister”) w przedmiocie kary pieniężnej za niedopełnienie obowiązków wynikających z ustawy o AML. Minister w decyzji stwierdził naruszenie przez instytucję obowiązaną obowiązku sporządzania oceny ryzyka, o której mowa w art. 27 ust. 3 ustawy o AML, oraz wprowadzenia wewnętrznej procedury instytucji obowiązanej, o której mowa w art. 50 ustawy o AML ‒ za co wymierzył karę pieniężną. Od tej decyzji instytucja obowiązana wniosła skargę do sądu administracyjnego. W efekcie jej rozpatrzenia zapadł korzystny (choć na razie nieprawomocny) wyrok WSA.
Wyrok ten, choć odnoszący się jedynie do dwóch spośród wielu obowiązków instytucji obowiązanych na gruncie ustawy o AML, jest istotny z kilku powodów.
Po pierwsze, wskazuje to, że decyzje organów kontroli ustawy o AML mogą być wadliwe, a co za tym idzie – nie zawsze nałożenie kary administracyjnej na instytucję obowiązaną jest prawnie uzasadnione. Wyrok WSA może stanowić zachętę dla instytucji obowiązanych do wkraczania na drogę sądową w celu poddania rozstrzygnięć o karach administracyjnych kontroli sądowoadministracyjnej.
Po drugie, wyrok WSA przedstawia również, jak sądy mogą zapatrywać się na niektóre z obowiązków nałożonych na instytucje obowiązane na podstawie ustawy o AML. W tym przypadku sąd wypowiedział się o obowiązku sporządzenia oceny ryzyka instytucji obowiązanej, o którym mowa w art. 27 ust. 3 ustawy o AML. Z uzasadnienia orzeczenia wynika m.in., że: „w omawianych przepisach nie można dopatrzeć się jakichkolwiek obligatoryjnych elementów materialnych, jakie ma w sobie zawierać ocena ryzyka. Prócz zastrzeżonej przez ust. 3 formy pisemnej oraz wymienionych czynników ryzyka, które należy uwzględnić przy jej sporządzaniu, nie sposób uznać, by ustawodawca zabraniał dokonania oceny, o której mowa w art. 27 ust. 3 ustawy, łącznie ze stosowaniem wobec swoich klientów środków bezpieczeństwa finansowego polegających na rozpoznaniu ryzyka prania pieniędzy oraz finansowania terroryzmu, o którym mowa w art. 33 ustawy. Badając wywiązanie się z omawianego obowiązku, nie można przedkładać wymogów formalnych, które co do formy pisemnej zostały przecież zachowane, nad merytoryczną zawartość sporządzonego przez Skarżącego dokumentu”.
Pomimo tak liberalnego podejścia do wymogów minimalnych, jakie powinna spełniać ocena ryzyka instytucji obowiązanej, sąd zwrócił uwagę również na kryteria stawiane ocenie ryzyka instytucji obowiązanej z art. 27 ust. 1 ustawy o AML. W tym zakresie sąd w uzasadnieniu wyroku odniósł się do przedstawicieli polskiej doktryny prawa, jak również soft law w postaci „Stanowiska UKNF dotyczącego oceny ryzyka instytucji obowiązanej z 15 kwietnia 2020 r.”. Sąd wskazał, że w przypadku niektórych instytucji obowiązanych może istnieć potrzeba dokonania pogłębionej oceny ryzyka, chociaż „nie można tracić z pola widzenia generalnej wskazówki ustawodawcy, zawartej w art. 27 ust. 1 ustawy, zgodnie z którą, działania polegające na identyfikacji i ocenie ryzyka mają być »proporcjonalne« do charakteru i wielkości instytucji obowiązanej”.
Po trzecie, odnosząc się do błędów (naruszeń) dostrzeganych przez organy kontrolujące, sąd stanął na stanowisku, że w uzasadnieniu prawnym decyzji stwierdzającej braki co do obligatoryjnych elementów procedury wewnętrznej z art. 50 ust. 2 ustawy o AML organ powinien wyjaśnić:
  • na czym konkretnie polega stwierdzona nieprawidłowość („organ w żadnej mierze nie wskazał, w których konkretnie jednostkach redakcyjnych Wewnętrznej procedury (zawierającej 35 jednostek redakcyjnych) Skarżący popełnił »błędy«”);
  • jak w ocenie organu elementy procedury wewnętrznej powinny zostać prawidłowo zredagowane, aby realizowały wymogi z art. 50 ust. 2 ustawy o AML oraz nie zawierały błędów.
Wyrok WSA stanowi więc cenne źródło interpretacyjne przepisów ustawy o AML. Jest przy tym jednak dopiero jedną z pierwszych okazji do wypowiedzenia się przez sądy administracyjne w zakresie stosowania przepisów ustawy o AML, która obowiązuje już ponad trzy lata (weszła w życie 13 lipca 2018 r.). Otwarta zatem pozostaje kwestia, czy linia orzecznicza sądów administracyjnych wykształci bardziej liberalne podejście co do wypełniania obowiązków na kładanych na instytucje obowiązane na podstawie ustawy o AML.
Wyrok dla instytucji obowiązanych może być korzystny. Warto więc, aby biuro rachunkowe próbowało dochodzić ochrony prawnej, jeśli zostanie ukarane za niedopełnienie obowiązków z ustawy o AML.