Przechodzą więc one zazwyczaj koło nosa przedsiębiorczemu rolnikowi, goszczącemu przez kilka lat w korzystnym systemie KRUS zgodnie z art. 5a ustawy z 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 90 ze zm.; dalej: u.u.s.r.). Wynika tak z interpretacji oddziału ZUS w Lublinie z 3 września 2024 r. (DI/200000/43/693/2024).
Aktywny na dwóch polach
Rolnik, który zamierza w Polsce w odniesieniu do indywidualnej pozarolniczej działalności gospodarczej (DG) rozkręcić ją, reaktywować bądź zmienić jej rodzaj lub profil na mocy ustawy z 6 marca 2018 r. – Prawo przedsiębiorców (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 236 ze zm.), z wyjątkiem prowadzonej w formie wspólnika spółki prawa handlowego lub wolnego zawodu, ma prawo pozostać w KRUS, opłacając niskie składki społeczne i zdrowotne (patrz: ramka). Potem jednak czekają go trudności w skonsumowaniu zwolnień składkowych, np. określonych w ustawie z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 497 ze zm. dalej: u.s.u.s.), a niekiedy będzie to niemożliwe. Przekonał się o tym rolnik, który od 1 września 2005 r. wykonywał równolegle DG, pozostając w systemie KRUS. Okazało się, że podatek należny z firmy za 2023 r. przekroczył kwotę graniczną i w konsekwencji z 31 maja 2024 r. rolnik został z jej tytułu wyrejestrowany z ubezpieczalni rolniczej. Wiedział, że powinien zgłosić działalność do ZUS, ale zastanawiał się, czy przysługują mu ulga na start lub preferencyjne składki. Złożył wniosek o wydanie indywidualnej interpretacji.
Nie ma mowy o uldze na start
Tak zwana ulga na start jest adresowana do osoby rozpoczynającej DG po raz pierwszy albo po upływie co najmniej 60 miesięcy od jej zawieszenia lub zakończenia poprzedniej, jeżeli nie wykonuje w ramach działalności na rzecz pracodawcy czynności realizowanych uprzednio na podstawie stosunku pracy. Polega ona na nieopłacaniu składek społecznych przez pełne sześć miesięcy kalendarzowych od dnia podjęcia DG (art. 18 ust. 1 prawa przedsiębiorców). Przedsiębiorczy rolnik nie spełnia zatem podstawowego kryterium uprawniającego do wymienionego przywileju, tj. nie jest początkującym biznesmenem, nie wznawia działalności po 60 miesiącach ani też nie dokonuje zmian rodzaju czy profilu firmy.
Bez preferencyjnych składek
Zgodnie zaś z art. 18a u.s.u.s. indywidualny przedsiębiorca ma prawo uiszczać korzystne składki społeczne od zadeklarowanej podstawy wymiaru, byle nie niższej niż 30 proc. minimalnego wynagrodzenia za pracę (tj. nie niższej niż 1290 zł) – przez pierwsze 24 miesiące od rozpoczęcia działalności albo przez 24 miesiące od wykorzystania pełnej ulgi na start lub jej części. Opisana preferencja nie jest jednak dostępna dla osoby, która:
■ wykonuje DG lub w ciągu ostatnich 60 miesięcy przed dniem rozpoczęcia bieżącej działalności prowadziła inną firmę, albo
■ świadczy DG na rzecz pracodawcy, dla którego przed dniem jej rozpoczęcia w bieżącym lub poprzednim roku kalendarzowym realizowała takie same czynności w ramach stosunku pracy lub spółdzielczego stosunku pracy.
Preferencyjne składki ewidentnie znajdują się również poza zasięgiem opisanego przedsiębiorcy. Z tytułu biznesu może on jedynie zgłosić się do ZUS, by odprowadzać standardowe składki na ubezpieczenia społeczne, tj. od zadeklarowanej kwoty, byle nie niższej niż 60 proc. prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego przyjętego do ustalenia tzw. limitu 30-krotności (tj. nie niższej niż 4694,40 zł). ©℗
Jakie preferencje dla farmera z biznesem
Rolnik chcący otworzyć, wznowić albo zmienić indywidualną DG ma prawo zachować ubezpieczenie KRUS, jeśli spełni łącznie warunki:
■ będzie podlegał temu ubezpieczeniu z mocy ustawy w pełnym zakresie i nieprzerwanie przez co najmniej trzy lata oraz nadal wykonuje działalność rolniczą albo stałą pracę w gospodarstwie rolnym o obszarze użytków rolnych pow. 1 ha przeliczeniowego lub w dziale specjalnym produkcji rolnej;
■ złoży KRUS oświadczenie o zamiarze kontynuacji ubezpieczenia rolniczego (na formularzu KRUS UD-24 lub na wniosku o wpis do ewidencji działalności gospodarczej CEIDG-1) w ciągu 14 dni od rozpoczęcia biznesu; niezachowanie terminu powoduje ustanie ubezpieczenia od dnia ruszenia z działalnością;
■ nie jest pracownikiem ani nie pozostaje w stosunku służbowym;
■ nie ma ustalonego prawa do emerytury lub renty albo do świadczeń z ubezpieczenia społecznego;
■ należny podatek dochodowy za poprzedni rok kalendarzowy z tytułu DG (jeśli ją wówczas świadczył) nie przekracza rocznej kwoty granicznej (ogłaszanej corocznie w Monitorze Polskim przez ministra ds. rozwoju wsi), tj. za 2023 r. – kwoty 4088 zł, a za 2024 r. – kwoty 4358 zł.
Osoby, które sprostały wskazanym wymogom (według KRUS na stan 30 czerwca 2024 r. było ich ok. 70 tys.), opłacają co kwartał podstawowe składki emerytalno-rentowe w podwójnej wysokości (od IV kw. br. łącznie 320 zł/mies. z racji gospodarstwa do 50 ha), a składki wypadkowe, chorobowe i macierzyńskie – w pojedynczej (60 zł/mies.). Składkę zdrowotną odprowadzają wyłącznie z działalności rolniczej, w wysokości 1 zł za każdy pełny hektar użytków rolnych; do 6 ha jest opłacana przez budżet państwa.
Co roku do 31 maja muszą składać w jednostce KRUS zaświadczenie naczelnika urzędu skarbowego albo oświadczenie potwierdzające, że kwota podatku należnego z DG nie przekroczyła kwoty granicznej. Jeżeli nie zrealizują tego obowiązku lub podatek przewyższy kwotę graniczną, ubezpieczenie KRUS z racji działalności ustanie właśnie tego dnia. ©℗