Co powinien zrobić pracodawca, jeśli jego firma nie może pracować z powodu klęski żywiołowej?

Powódź w południowo-zachodniej Polsce istotnie wpłynęła na funkcjonowanie wielu przedsiębiorstw. Niektóre z nich musiały całkowicie wstrzymać produkcję, a część pracuje jedynie w ograniczonym zakresie. Taka nagła sytuacja powoduje nie tylko spadek obrotów, ale również brak możliwości pracy w normalnych warunkach przez pracowników. Przepisy prawa pracy przewidują w tym zakresie kilka rozwiązań.

Niespodziewane zatrzymanie działalności

Sytuacja, w której na skutek powodzi doszło do zatrzymania prowadzenia części przedsiębiorstw, może być kwalifikowana jako przestój w rozumieniu art. 81 kodeksu pracy (dalej: k.p.). Zgodnie z nim przestój to stan, w którym pracownik jest gotowy do świadczenia pracy, jednak doznaje przeszkód w możliwości realizowania swoich zadań z przyczyn dotyczących pracodawcy. Przy czym przeszkoda w wykonywaniu pracy nie musi być przez pracodawcę zawiniona. Tak dzieje się chociażby w trakcie powodzi. Przyjmuje się więc, że przestój:

• jest to niemal każda nieplanowana przerwa w pracy, produkcji lub świadczeniu usług przedsiębiorstwa,
• obejmuje sytuacje, gdy nie ma możliwości świadczenia pracy z przyczyn technologicznych lub szeroko rozumianych awarii, np. na skutek zalania.

Artykułu 81 k.p. nie będzie można jednak zastosować do pracodawcy, który na skutek powodzi, jaka dotknęła jego kontrahenta, nie otrzymuje zamówień na swoje produkty lub usługi. Nie będzie miało tu znaczenia, czy pracodawca ma siedzibę na obszarze dotkniętym powodzią, czy nie.

Przepisy k.p. regulujące kwestię przestoju wyrażają zasadę, że pracownik nie ponosi ryzyka związanego z działalnością pracodawcy. Określają one z jednej strony gwarancje pracownika do wynagrodzenia mimo braku możliwości świadczenia pracy, a z drugiej prawa pracodawcy w zakresie zarządzania zespołem w trakcie niespodziewanych okoliczności uniemożliwiających normalne prowadzenie biznesu.

60 proc. wynagrodzenia

Zasadą jest, że pracownik nabywa prawo do wynagrodzenia tylko za pracę wykonaną. Jednak przepisy dot. przestoju stanowią jeden z wyjątków w tym zakresie. Zgodnie z art. 81 par. 1 k.p. pracownikowi za czas niezawinionego przez niego przestoju przysługuje wynagrodzenie, jakie wynika z jego osobistego zaszeregowania, według stawki godzinowej lub miesięcznej. Jeśli pracownik nie ma ustalonej godzinowej lub miesięcznej stawki – przysługuje mu 60 proc. wynagrodzenia. W każdym przypadku wynagrodzenie to nie może być jednak niższe od wysokości aktualnie obowiązującego minimalnego wynagrodzenia za pracę.

Pamiętać musimy jednak, że prawo do wynagrodzenia postojowego przysługuje jedynie pracownikowi, który pozostaje w gotowości do świadczenia pracy, a więc jest fizycznie i psychicznie zdolny do jej wykonywania i może niezwłocznie, na wezwanie pracodawcy podjąć się realizacji zadań. Nie dotyczy więc pracowników, którzy pozostają w tym czasie na urlopie (niezależnie od jego rodzaju), zwolnieniu lekarskim lub też z jakichkolwiek innych powodów nie pozostają do dyspozycji pracodawcy.

Co istotne, prawo do wynagrodzenia postojowego nie będzie przysługiwało pracownikowi, który nie stawia się do pracy, ponieważ usuwa skutki powodzi we własnym gospodarstwie domowym lub pomaga w tym innym osobom. Oczywiście pracodawca może potraktować taką nieobecność jako usprawiedliwioną, płatną, o ile pracownik w tym czasie nie korzysta z urlopu. Decyzja w tym zakresie należy już jednak wyłącznie do pracodawcy. Z pewnością warto do tego typu przypadków podchodzić indywidualnie i przed podjęciem decyzji ustalić z pracownikiem zasady jego nieobecności i wynagrodzenia za jej czas.

W tym zakresie warto podkreślić, że pewną gwarancję dla pracowników przewiduje art. 8 ust. 1 i 2 specustawy powodziowej (ustawa z 16 września 2011 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z usuwaniem skutków powodzi). Zgodnie z nim faktyczna niemożność świadczenia pracy w związku z powodzią jest podstawą usprawiedliwienia nieobecności pracownika w pracy. Za jej czas pracownikowi przysługuje prawo do odpowiedniej części minimalnego wynagrodzenia za pracę, przez okres co najmniej 10 dni roboczych wynikających z jego rozkładu czasu pracy.

Inne obowiązki

Zdarzyć się może, że na skutek powodzi doszło jedynie do częściowego ograniczenia działalności firmy, jednak może ona funkcjonować i realizować inne zadania lub angażować się w walkę ze skutkami katastrofy. Również tę kwestię regulują przepisy k.p. dotyczące przestoju.Zgodnie z art. 81 par. 3 k.p. pracodawca może na czas przestoju powierzyć pracownikowi inną odpowiednią pracę, za której wykonanie przysługuje wynagrodzenie przewidziane za tę pracę, nie niższe jednak od wynagrodzenia postojowego. Przyjmuje się przy tym, że za „inną odpowiednią pracę” należy rozumieć pracę, która odpowiada kwalifikacjom danego pracownika lub jest do nich zbliżona, a jednocześnie jest to taka praca, którą pracownik jest zdolny wykonywać.

Jeśli chodzi o czas trwania takiego czasowego skierowania do innej pracy, inaczej niż przy czasowym powierzeniu innych zadań na podstawie art. 42 par. 4 k.p., pracodawca nie jest tu związany żadnym terminem kalendarzowym. Granicą jest jedynie czas przestoju, a więc braku możliwości wykonywania pracy z przyczyn powodzi.

Trzeba również podkreślić, że czasowemu powierzeniu innej pracy spowodowanemu przestojem towarzyszyć może również obniżenie wynagrodzenia pracownika w porównaniu z jego dotychczasową stawką.

Specustawa powodziowa

Uzupełnienie przepisów k.p. dotyczących przestoju przewiduje przywołana wcześniej specustawa powodziowa. Reguluje ona przypadek, w którym z uwagi na powódź nie tyle nie jest możliwe wykonywanie pracy, co konieczne jest usunięcie jej skutków w miejscu pracy.

Zgodnie z art. 8 ust. 5 specustawy pracodawca może powierzyć pracownikowi wykonywanie pracy innego rodzaju niż wynikająca ze stosunku pracy, jeżeli jest to konieczne w związku z usuwaniem skutków powodzi u tego pracodawcy. Wówczas pracownik zachowuje prawo do dotychczasowego wynagrodzenia, obliczanego analogicznie jak wynagrodzenie urlopowe.

Na podstawie tego przepisu pracodawca może polecić pracownikowi np. usunięcie z zakładu pracy wody lub zniszczonego sprzętu, uporządkowanie zakładu, doprowadzenie go do stanu pozwalającego na ponowne prowadzenie w nim działalności. Co ważne, przepis ten nie mówi tylko o usuwaniu bezpośrednich skutków powodzi. Oznacza to, że na jego podstawie pracodawca może polecić pracownikowi wykonanie każdej pracy, pod warunkiem że będzie ona konieczna dla usunięcia skutków katastrofy. Warto podkreślić, że te tymczasowe inne obowiązki nie muszą odpowiadać kwalifikacjom danego pracownika. Tym samym więc pracownikowi biurowemu o wysokich kwalifikacjach można w tym trybie polecić wykonywanie prac fizycznych (np. sprzątanie, czyszczenie sprzętu, pomieszczeń itp.). Oczywiście, mając na uwadze zasady współżycia społecznego, pracodawca powinien każdorazowo uwzględnić osobiste okoliczności i indywidualne umiejętności poszczególnych pracowników, takie jak chociażby wiek, sytuacja rodzinna, sprawność fizyczna.

Zdarzyć się jednak może, że pracownik odmówi współpracy przy usuwaniu skutków powodzi, w tym wykonywania innej powierzonej mu czasowo pracy. Polecenie to jest jednak jednostronnym uprawnieniem pracodawcy, na które pracownik nie musi uzyskiwać zgody. Nie wymaga ono również żadnej szczególnej formy (może być wydane nawet ustnie) ani uzasadnienia. Jeśli odmowa ze strony pracownika nie będzie podyktowana uzasadnionymi okolicznościami, pracodawca może skorzystać z narzędzi dyscyplinujących, chociażby w postaci upomnienia lub nagany.

Wsparcie z FGŚP

Inną formą wsparcia dla pracodawców dotkniętych skutkami powodzi, jaką przewiduje specustawa, jest również możliwość ubiegania się o nieoprocentowaną pożyczkę przeznaczoną na wypłatę wynagrodzeń.

Zgodnie z art. 23 specustawy jeśli pracodawca na skutek powodzi przejściowo zaprzestał prowadzenia działalności gospodarczej lub istotnie ograniczył jej prowadzenie i nie posiada środków na wypłatę wynagrodzenia przysługującego m.in. za:

• czas niewykonywania pracy z powodu przestoju bezpośrednio spowodowanego powodzią,
• wykonaną pracę, która polega na ochronie zakładu pracy przed powodzią lub usuwaniu skutków powodzi, a która ma na celu utrzymanie lub przywrócenie prowadzenia przez pracodawcę działalności gospodarczej,

może zawnioskować do właściwego marszałka województwa o udzielenie mu nieoprocentowanej pożyczki z Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych.

Wsparcie to może obejmować zarówno wynagrodzenie, jak i składki na ubezpieczenie społeczne w zakresie pokrywanym przez pracodawcę. Co ważne, na zasadach określonych specustawą pracodawca może również wnioskować o umorzenie udzielonej pożyczki. ©℗