Jakie niezdolności do pracy trzeba wliczać do okresu zasiłkowego?

Okres zasiłkowy to limit dni, za które pracownik może pobierać łącznie wynagrodzenie chorobowe i zasiłek chorobowy. W przypadku zleceniobiorcy limit ten dotyczy tylko zasiłku, bo na zleceniu nie otrzymuje się wynagrodzenia chorobowego. Limit ten wynika z art. 8 ust. 1 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (dalej: ustawa zasiłkowa) Zgodnie z nim zasiłek chorobowy przysługuje przez okres trwania niezdolności do pracy z powodu choroby lub niemożności wykonywania pracy nie dłużej jednak niż przez 182 dni, a jeżeli niezdolność do pracy została spowodowana gruźlicą lub występuje w trakcie ciąży - nie dłużej niż przez 270 dni. Niemożność wykonywania pracy, o której mowa w tym przepisie, powstaje:

• w wyniku decyzji wydanej przez właściwy organ albo uprawniony podmiot na podstawie przepisów o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi;
• wskutek poddania się obowiązkowi kwarantanny, izolacji w warunkach domowych albo izolacji,
• z powodu przebywania w stacjonarnym zakładzie lecznictwa odwykowego w celu leczenia uzależnienia alkoholowego albo szpitalu albo innym zakładzie leczniczym e w celu leczenia uzależnienia od środków odurzających lub substancji psychotropowych;
• wskutek poddania się niezbędnym badaniom lekarskim przewidzianym dla kandydatów na dawców komórek, tkanek i narządów.
Limit ten ulega zmniejszeniu, gdy dana osoba nie ma już tytułu ubezpieczeniowego (nie jest już pracownikiem, zleceniobiorcą, przedsiębiorcą itp.). Artykuł 8 ust. 2 ustawy zasiłkowej stanowi bowiem, że po utracie takiego tytułu można pobierać zasiłek przez maksymalnie 91 dni. Ograniczenie to nie dotyczy następujących sytuacji:
• niemożność wykonywania pracy powstała, bo dana osoba poddała się niezbędnym badaniom lekarskim przewidzianym dla kandydatów na dawców komórek, tkanek i narządów oraz zabiegowi pobrania komórek, tkanek i narządów;
• niezdolność do pracy przypada w trakcie ciąży;
• niezdolność do pracy jest spowodowana gruźlicą.

Okres zasiłkowy (limit dni) nie przypada jednak na rok kalendarzowy, ale jest liczony w specyficzny sposób. Do limitu wlicza się bowiem nawet niezdolność do pracy obejmującą różne okresy, jeśli przerwa między ustaniem poprzedniej a powstaniem ponownej nie przekraczała 60 dni. Nie ma znaczenia, że było to spowodowane różnymi chorobami albo że przypadało w różnych latach kalendarzowych. Liczy się jedynie to, czy przerwa przekraczała 60 dni. Przerwa musi zatem wynosić minimum 61 dni, żeby płatnik mógł liczyć limit na nowo.
Zasada ta nie ma zastosowania do kobiet, których niezdolność do pracy po przerwie wystąpiła w trakcie ciąży. Jeśli zatem mamy do czynienia z przypadkiem, gdy niezdolność przed przerwą była stwierdzona bez kodu „B” oznaczającego ciążę, a druga już taki kod miała, to druga niezdolność otwiera nowy okres zasiłkowy, bez względu na długość przerwy. Może ona wynosić tylko 1 dzień.

Bez zasiłku, ale w limicie

Ustawa zasiłkowa przewiduje kilka sytuacji, w których ubezpieczona osoba mimo stwierdzonej niezdolności do pracy lub niemożności wykonywania pracy, nie otrzyma ani wynagrodzenia chorobowego, ani zasiłku chorobowego. Niektóre z tych okresów będą wliczane do okresu zasiłkowego (mimo że ubezpieczony nie otrzymał żadnego świadczenia), a niektóre nie.
Pierwszą taką okolicznością będzie niezdolność do pracy przypadająca w okresie wyczekiwania, określonym w art. 4 ust. 1 ustawy zasiłkowym. Zgodnie z nim ubezpieczony nabywa prawo do zasiłku chorobowego:
• po upływie 30 dni nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego - jeżeli podlega obowiązkowo temu ubezpieczeniu;
• po upływie 90 dni nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego - jeżeli jest ubezpieczony dobrowolnie.
Zatem pracownicy muszą przepracować u danego płatnika minimum 30 dni (zleceniobiorcy – 90 dni), żeby móc otrzymać wynagrodzenie chorobowe albo zasiłek chorobowy. Zasada ta ma kilka wyjątków, które powodują, że nie zawsze konieczne będzie przepracowanie 30 dni. Do wymaganych 30 dni wlicza się bowiem także poprzedni okres ubezpieczenia chorobowego, jeśli przerwa nie przekroczyła 30 dni albo była spowodowana np. urlopem wychowawczym. W niektórych przypadkach (np. gdy wydarzył się wypadek w drodze do pracy lub z pracy) okres wyczekiwania w ogóle nie jest stosowany.
W przypadkach gdy jednak pracownik musi odczekać 30 dni (zleceniobiorca – 90 dni), żeby nabyć prawa do wynagrodzenia chorobowego lub zasiłku, a zachoruje w trakcie tych 30 dni, nie nabędzie prawa do żadnych świadczeń. Jego nieobecność w pracy będzie usprawiedliwiona, ale niepłatna. Okres choroby nie będzie jednak wliczony do okresu zasiłkowego.
Kolejną okolicznością, ma którą trzeba zwrócić uwagę, jest ta opisana w art. 12 ust. 2 ustawy zasiłkowej. Zgodnie z nim zasiłek chorobowy nie przysługuje za okresy niezdolności do pracy, w których ubezpieczony na podstawie innych przepisów zachowuje prawo do wynagrodzenia. Jeśli więc pracodawca za jakiś okres choroby wypłaca wynagrodzenie, nie wypłaca już za te same dni zasiłku. Takie dni wliczane są do okresu zasiłkowego.

Zasiłek chorobowy nie przysługuje również za okresy niezdolności do pracy przypadającej w czasie:
• urlopu bezpłatnego;
• urlopu wychowawczego;
• tymczasowego aresztowania lub odbywania kary pozbawienia wolności, z wyjątkiem przypadków, w których prawo do zasiłku wynika z ubezpieczenia chorobowego osób wykonujących odpłatnie pracę na podstawie skierowania do pracy w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania;
• usprawiedliwionej nieobecności w pracy, o której mowa w art. 63 [2] par. 8 kodeksu pracy (okoliczność związana ze śmiercią pracodawcy);
• urlopu opiekuńczego, o którym mowa w art. 173 [1] kodeksu pracy.
Tych okoliczności nie wlicza się do okresu zasiłkowego.

Zasiłek, mimo niezdolności do pracy, nie przysługuje także wtedy, gdy niezdolność ta spowodowana została w wyniku umyślnego przestępstwa lub wykroczenia popełnionego przez tego ubezpieczonego (art. 15 ustawy zasiłkowej). Płatnik może to stwierdzić jedynie na podstawie prawomocnego orzeczenia sądu. W takiej sytuacji czas niezdolności do pracy, mimo braku wypłaty zasiłku, będzie wliczona do okresu zasiłkowego.

Podobnie będzie w przypadku nadużycia alkoholu. Zgodnie z art. 16 ustawy zasiłkowej ubezpieczonemu, którego niezdolność do pracy spowodowana została nadużyciem alkoholu, zasiłek chorobowy nie przysługuje za okres pierwszych 5 dni tej niezdolności. Jednak te 5 dni będą zaliczone do okresu zasiłkowego.

O ile powyższe powody niewypłacania zasiłku zdarzają się relatywnie rzadko, o tyle ten określony w art. 17 ust. 1 ustawy zasiłkowej wykorzystywany jest przez ZUS dość często. Zgodnie z nim ubezpieczony wykonujący w okresie orzeczonej niezdolności do pracy pracę zarobkową lub wykorzystujący zwolnienie od pracy w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia traci prawo do zasiłku chorobowego za cały okres tego zwolnienia. Okres ten, nawet gdy prawo do zasiłku zostanie odebrane, również wlicza się do limitu okresu zasiłkowego.
Warto jeszcze wspomnieć o art. 14 ustawy zasiłkowej. Zgodnie z nim zasiłek chorobowy nie przysługuje osobie odsuniętej od pracy z powodu podejrzenia o nosicielstwo zarazków choroby zakaźnej, jeżeli nie podjął proponowanej mu przez pracodawcę innej pracy niezabronionej takim osobom, odpowiadającej jego kwalifikacjom zawodowym lub którą może wykonywać po uprzednim przeszkoleniu. Przepis ten był wykorzystywany niekiedy w trakcie pandemii, obecnie nie ma większego znaczenia. Dla porządku warto jednak dodać, że taki okres również należałoby wliczyć do okresu zasiłkowego, bo nie jest wymieniony jako okres niewliczany do okresu zasiłkowego.

Podsumowanie

Jak widać, okres zasiłkowy to nie to samo co okres pobierania wynagrodzenia chorobowego i zasiłku chorobowego. Do tego limitu wlicza się także te dni, w trakcie których pracownik (zleceniobiorca) był rzeczywiście chory, ale z różnych powodów nie miał prawa do żadnych świadczeń. Może się więc okazać, że mimo że limit wynosi 182 (270) dni, to ubezpieczony w rzeczywistości pobierał wynagrodzenie chorobowe i zasiłek chorobowy przez mniejszą liczbę dni.

Podstawa prawna
art. 4, art. 8-9, art. 14-17 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 2780)