Zasadą jest, że spadkobierca może spadek przyjąć lub odrzucić w całości. W pewnych szczególnych przypadkach możliwe jest jednak częściowe przyjęcie i odrzucenie spadku.

Powołanie do spadku może wynikać z dwóch tytułów:

  • ustawy oraz
  • testamentu.

Dziedziczenie ustawowe

Z dziedziczeniem ustawowym co do całości spadku mamy do czynienia wówczas, gdy spadkodawca nie pozostawił testamentu lub też żadna z osób powołanych w testamencie nie chce lub nie może być spadkobiercą (art. 926 § 2 KC.). A zatem, jeśli nie ma testamentu dziedziczymy na zasadach określonych w przepisach prawa spadkowego.

Przepisy te wskazują kto, w jakiej części oraz w jakiej kolejności dziedziczy po zmarłym. I tak, do spadkobierców ustawowych zaliczamy:

  • małżonka,
  • zstępnych (dzieci, wnuki, prawnuki)
  • rodziców,
  • rodzeństwo,
  • zstępnych rodzeństwa,
  • dziadków,
  • pasierbów,
  • gminę oraz
  • Skarb Państwa.

Dziedziczenie testamentowe

Do dziedziczenia testamentowego dochodzi wówczas, gdy spadkodawca sporządził testament. Może się też zdarzyć, że spadkodawca sporządzi testament jedynie do części swojego majątku. Wówczas ta część dziedziczona jest na podstawie testamentu, a pozostała część - na zasadach określonych w przepisach prawa.

To co odróżnia dziedziczenie ustawowe od testamentowego to osobista i swobodna wola spadkodawcy co do tego, kogo powoła do spadku, komu w spadku powierzy konkretne jego składniki czy też kogo i w jaki sposób zobowiąże do dokonania pewnych czynności.

Testament może mieć formę:

  • zwykłą pisemną, tj. sporządzoną w ten sposób, że spadkodawca napisze go w całości pismem ręcznym, podpisze i opatrzy datą
  • aktu notarialnego.

Nie można spisywać wspólnych testamentów – testament może zawierać rozrządzenia tylkojednego spadkodawcy.

Powołanie do testamentu

Powołanie do spadku nie oznacza, że dana osoba jest spadkobiercą. Przepisy pozwalają bowiem na odrzucenie spadku, zarówno tego, który przypadnie na mocy dziedziczenia testamentowego, jak i ustawowego. Trzeba jednak zrobić to w terminie 6 miesięcy, licząc od dnia, gdy dowiedział się o powołaniu do spadku. Jeśli spadkobierca nie odrzuci spadku w tym terminie, przyjmuje się, że nabyła on spadek z mocy samego prawa. Odrzucenie spadku przypadającego z mocy testamentu wymaga dla swej ważności złożenia odpowiedniego oświadczenia.

A zatem spadek może zostać przyjęty na dwa różne sposoby:

  • poprzez niepodejmowanie żadnych czynności – wraz z upływem 6 miesięcy od dnia, gdy dana osoba dowiedziała się o tytule swojego powołania do spadku;
  • poprzez złożenie oświadczenia o przyjęciu spadku przed upływem ww. okresu. Przyszły spadkobierca może to uczynić zarówno przed sądem, jak i wybranym notariuszem.

Częściowe przyjęcie i odrzucenie spadku

Metoda pozwalająca odrzucić spadek częściowo została określona w art. 1014 kc. Zgodnie z tą regulacją przyjęcie lub odrzucenie udziału spadkowego przypadającego spadkobiercy z tytułu podstawienia może nastąpić niezależnie od przyjęcia bądź odrzucenia udziału spadkowego, który temu spadkobiercy przypada z innego tytułu. Spadkobierca może odrzucić udział spadkowy przypadający mu z tytułu przyrostu, a przyjąć udział przypadający mu jako spadkobiercy powołanemu.

Poza wypadkami przewidzianymi powyżej niemożliwe jest częściowe przyjęcie spadku oraz częściowe jego odrzucenie przez spadkobiercę.

Spadkobierca ma zatem możliwość przyjęcia lub odrzucenia udziału spadkowego przypadającego mu z tytułu podstawienia bądź przyrostu, z jednoczesnym przyjęciem udziału przypadającego mu jako spadkobiercy powołanemu na mocy testamentu lub przepisów ustawy.

Podstawa prawna:

Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (tekst jedn. Dz.U. z 2022 r. poz. 1360 ze zm)