Nasza spółka zamierza podpisać z gminą umowę o współpracy, w ramach której będziemy sprzątać po wypadkach na terenie gminnych dróg. Koszt jednej takiej usługi wynosi od 2 do 4 tys. zł, a zapłata ma być wykonywana w postaci cesji należności z odszkodowań gminy z polis OC ubezpieczeniowych sprawców wypadków. Czy taka umowa będzie legalna? Czy na podstawie takich cesji będziemy mieli prawo wystąpić do sądu, gdy ubezpieczyciel będzie zwlekał z wypłatą środków?

Najważniejszą rolę w udzieleniu odpowiedzi na to pytanie odgrywają okoliczności faktyczne. Wynika z nich, że przedsiębiorca zamierza zawrzeć umowę z gminą, przy czym spółka nie uzyska środków finansowych bezpośrednio z budżetu gminy, lecz od ubezpieczyciela sprawców zdarzeń drogowych. „Łącznikiem” umożliwiającym wystąpienie przeciwko nierzetelnym ubezpieczycielom ma być umowa przelewu wierzytelności, czyli wspomnianej cesji. W kontekście postawionego pytania w pierwszej kolejności należy zwrócić uwagę na art. 509 par. 1 kodeksu cywilnego (dalej: k.c.), w którym postanowiono, że wierzyciel może bez zgody dłużnika przenieść wierzytelność na osobę trzecią (przelew), chyba że byłoby to wbrew ustawie, zastrzeżeniu umownemu albo właściwości zobowiązania.

Umowa z gminą

W orzecznictwie sądowym, na kanwie ww. regulacji m.in. się akcentuje, że istotą powierniczego przelewu wierzytelności jest cel związany z windykacją. W związku z tym, że nie jest on uregulowany w przepisach prawa, powierniczy przelew wierzytelności jest określany mianem umowy nienazwanej. Co ważne, nie dochodzi tutaj do sprzedaży wierzytelności, lecz do jej przelewu (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 23 lipca 2021 r., sygn. akt I ACa 30/21). Z tego należy wnioskować, że od strony formalno-prawnej nie ma przeszkód, aby przedsiębiorca zawarł z gminą (jednostką samorządu terytorialnego) wspomnianą umowę o współpracy. Należy tu podkreślić, że spółka może także skutecznie nabyć uprawnienia – w drodze umowy cesji zawartej z gminą – do tego, aby domagać się od firmy ubezpieczeniowej roszczeń objętych OC sprawców wypadków drogowych.
W kontekście pytania czytelnika szczególnie pomocny może być też wyrok Sądu Rejonowego w Toruniu z 22 kwietnia 2022 r. (sygn. akt V CG 567/21). W rozstrzyganej sprawie przedsiębiorca również dochodził na drodze sądowej zapłaty za wykonane usługi sprzątania miejsc po wypadkach drogowych. Swoje powództwo względem firmy ubezpieczeniowej oparł na cesji wierzytelności dokonanej właśnie z gminą. Sąd, co do zasady, przyznał rację przedsiębiorcy, a tym samym potwierdził prawną możliwość zawierania umów cesji praw w celu dochodzenia zapłaty za usługi od nierzetelnej firmy ubezpieczeniowej. W uzasadnieniu orzeczenia sąd odwołał się do różnych regulacji prawnych związanych z odpowiedzialnością odszkodowawczą, m.in. do art. 435 oraz art. 436. k.c. Przypomnijmy, że przepisy te dotyczą odpowiedzialności za szkodę w mieniu ( w omawianym przypadku – szkodę w mieniu samorządowym), której winni byli sprawcy wypadków drogowych. Z przywołanych regulacji wynika m.in., że prowadzący na własny rachunek przedsiębiorstwo lub zakład wprawiany w ruch za pomocą sił przyrody (pary, gazu, elektryczności, paliw płynnych itp.) ponosi odpowiedzialność za szkodę na osobie lub mieniu, wyrządzoną komukolwiek przez ruch przedsiębiorstwa lub zakładu. Chyba że szkoda nastąpiła wskutek siły wyższej albo wyłącznie z winy poszkodowanego lub osoby trzeciej, za którą nie ponosi odpowiedzialności. Odpowiedzialność ponosi również samoistny posiadacz mechanicznego środka komunikacji poruszanego za pomocą sił przyrody. Jednak gdy użyczył on komuś innemu swój środek komunikacji (oddał w posiadanie zależne), wówczas odpowiedzialność za wyrządzoną szkodę ponosi osoba, która kieruje danym użyczonym pojazdem.

Zobowiązania

Sąd w omawianym wyroku odniósł się też do art. 822 par. 1 k.c., z którego wynika, że przez umowę ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej ubezpieczyciel zobowiązuje się do zapłacenia określonego w umowie odszkodowania za szkody wyrządzone osobom trzecim, wobec których odpowiedzialność za szkodę ponosi ubezpieczający albo ubezpieczony. Wreszcie przywołano regulacje ustawy z 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych, w tym art. 19 ust. 1 oraz art. 34 ust. 1 tego aktu prawnego. Z przepisów tych wynika, że poszkodowany w związku ze zdarzeniem objętym umową ubezpieczenia obowiązkowego od odpowiedzialności cywilnej może dochodzić roszczeń bezpośrednio od zakładu ubezpieczeń. Przy czym ubezpieczyciel ma obowiązek poinformować o tym ubezpieczonego. Ponadto z OC posiadaczy pojazdów mechanicznych przysługuje odszkodowanie, jeżeli posiadacz lub kierujący pojazdem są obowiązani do odszkodowania za szkodę wyrządzoną w związku z ruchem tego pojazdu – chodzi tu o szkodę, w wyniku której nastąpiła śmierć, uszkodzenie ciała, rozstrój lub utrata zdrowia, zniszczenie lub uszkodzenie mienia.
Podsumowując, należy wskazać, że spółka może zawrzeć z gminą taką umowę oraz umowę cesji. Dzięki temu przedsiębiorca z jednej strony zyska kontrahenta (gminę), a z drugiej – będzie mógł skutecznie domagać się od firmy ubezpieczeniowej roszczeń z tytułu szkód obejmujących sprawców wypadków na gminnych drogach. ©℗
Podstawa prawna
• art. 435, art. 436, art. 509 par. 1, art. 822 par. 1 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1360 )
• art. 19 ust. 1, art. 34 ust. 1 ustawy z 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 621; ost. zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 655)