Upadłość jest postępowaniem, które radykalnie zmienia sytuację dłużnika i jego wierzycieli. Dlatego warto je zaskarżyć, gdy w jego toku zapadają niesatysfakcjonujące rozstrzygnięcia. Jak to zrobić?
Rzadko orzeczenia sądów są ostateczne – możliwość zainicjowania ich kontroli jest jednym z podstawowych instrumentów ochrony praw wszystkich podsądnych. Nie inaczej jest w przypadku postępowania upadłościowego, którego bieg nieraz w decydujący sposób wpływa na pozycję upadłego przedsiębiorcy oraz jego wierzycieli. Dlatego tak istotną kwestią jest możliwość zainicjowania kontroli decyzji sędziego-komisarza bądź sądu upadłościowego. Podstawowym instrumentem służącym zaskarżeniu postanowień sądowych organów upadłości jest zażalenie na wydawane przez nie postanowienia. Jednak – na co zwrócił uwagę Sąd Najwyższy w uchwale z 23 czerwca br. (sygn. akt III CZP 50/22) – szerokie możliwości zaskarżania postanowień wydawanych w czasie upadłości nie oznaczają, iż można je skarżyć w nieskończoność.

Czy można uniknąć ogłoszenia upadłości?

Podstawowym środkiem ochrony praw uczestników postępowania upadłościowego oraz innych podmiotów, na których interesy może oddziaływać bieg sprawy upadłościowej, jest zażalenie. W związku z tym coraz więcej przedsiębiorców – w końcu w dużej mierze to właśnie ich dotyczą kwestie upadłości – zastanawia się, w jaki sposób korzystać z tego instrumentu, a jednocześnie, jakie dokładnie postanowienia zapadłe w toku upadłości można zaskarżyć. [ramka]
Uprawnienia strony
•Zażalenie przysługuje na postanowienie:
• w sprawie ogłoszenia upadłości;
• w sprawie wynagrodzenia z tytułu zwrotu wydatków kuratora;
• o zawieszeniu postępowania egzekucyjnego oraz uchyleniu zajęcia rachunku bankowego;
• oddalające wniosek o zatwierdzenie warunków sprzedaży;
• o zmianie lub uchyleniu zatwierdzonych warunków sprzedaży;
• sędziego-komisarza zakazujące upadłemu lub członkom jego organów opuszczania kraju;
• sędziego-komisarza o zastosowaniu środków przymusu w stosunku do dłużnika ukrywającego swój majątek lub uchybiającego swoim obowiązkom;
• sędziego-komisarza określające niewchodzącą do masy upadłość część dochodu upadłego, na utrzymaniu którego pozostają inne osoby;
• sędziego-komisarza rozstrzygające wątpliwości, które z przedmiotów należących do upadłego wchodzą w skład masy upadłości;
• sędziego-komisarza o wyłączeniu określonego składnika majątkowego z masy upadłości;
• sędziego-komisarza, w którym ten oznaczył mienie przeznaczone na pomoc dla uczestników systemu ochrony, funkcjonującego na podstawie ustawy o bankach spółdzielczych;
• sędziego-komisarza o wyłączeniu z masy upadłości;
• sędziego-komisarza nakazujące zwrot świadczenia pieniężnego z masy upadłości;
• sędziego-komisarza stwierdzające niedopuszczalność wpisu;
• sędziego-komisarza wyrażające zgodę na wykonanie zobowiązania z umowy wzajemnej lub na odstąpienie od niej;
• sędziego-komisarza zezwalające na wypowiedzenie umowy najmu lub dzierżawy nieruchomości;
• sędziego-komisarza o wyłączeniu spadku z masy upadłości;
• sędziego-komisarza uznające odpłatną czynność prawną za bezskuteczną w stosunku do masy upadłości;
• sędziego-komisarza uznające bezskuteczność w stosunku do masy upadłości wynagrodzenia reprezentanta upadłego;
• sędziego-komisarza uznające bezskuteczność w stosunku do masy upadłości obciążenia majątku upadłego ograniczonego prawem rzeczowym;
• sędziego-komisarza uznające bezskuteczność w stosunku do masy upadłości kar umownych;
• sędziego-komisarza zezwalające na zwolnienie się z obowiązku przekazania do masy upadłości tego, co wskutek tej czynności z majątku upadłego ubyło, przez zapłatę różnicy między wartością rynkową świadczenia dłużnika z dnia zawarcia umowy a wartością świadczenia otrzymanego przez dłużnika;
• sądu ustalające wynagrodzenie wstępne oraz ostateczne syndyka;
• sędziego-komisarza o zatwierdzenie, odmowie zatwierdzenia lub odrzuceniu zarzutów do sprawozdania syndyka z jego działalności;
• sędziego-komisarza w przedmiocie odwołania syndyka, upomnienia go lub nałożenia na niego grzywny;
• sędziego-komisarza nakładające obowiązek zwrotu kosztów wprowadzenia syndyka do majątku upadłego;
• sędziego-komisarza określające koszty związane z funkcjonowaniem organów upadłego oraz realizacją jego uprawnień organizacyjnych;
• sędziego-komisarza ustalające wynagrodzenie kuratora (ustanowionego dla dłużnika lub wierzyciela) oraz przyznające mu zwrot wydatków;
• sędziego-komisarza odwołujące członków rady wierzycieli i powołujące innych;
• sędziego-komisarza oddalające wniosek wierzyciela o powołanie określonej osoby w skład rady wierzycieli;
• sądu odmawiające zmiany syndyka na wniosek rady wierzycieli;
• sędziego-komisarza uchylające uchwałę rady wierzycieli;
• sędziego-komisarza w przedmiocie zabezpieczenia oraz kosztów;
• sędziego-komisarza o odrzuceniu skargi na zarządzenie syndyka o zwrocie zgłoszenia wierzytelności;
• w przedmiocie sprzeciwu co do treści listy wierzytelności;
• sędziego-komisarza o dokonaniu zmian na liście wierzytelności;
• referendarza sądowego o sprostowaniu treści listy wierzytelności;
• sędziego-komisarza określające cenę wykupu przez Skarb Państwa składników majątku służących do prowadzenia działalności w dziedzinie obronności i bezpieczeństwa państwa;
• sędziego-komisarza pozostawiające w mocy służebność gruntową;
• sędziego-komisarza o wyborze oferenta;
• sędziego-komisarza wydzielające upadłemu kwotę na zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych;
• sędziego-komisarza w przedmiocie rozpoznania zarzutów do planu podziału;
• o umorzeniu postępowania upadłościowego;
• zasądzające koszty przechowania majątku upadłego;
• zarządzające likwidację majątku nieodebranego przez upadłego;
• o zmianie lub uchyleniu planu spłaty wierzycieli;
• o wykonaniu planu spłaty i umorzeniu zobowiązań;
• o uchyleniu postępowania upadłościowego;
• w przedmiocie uznania orzeczenia o wszczęciu zagranicznego postępowania upadłościowego;
• o odmowie wydania zezwolenia na likwidację majątku upadłego znajdującego się w Polsce;
• sędziego-komisarza określające, jaki majątek dłużnika zostanie objęty polskim, a jaki międzynarodowym postępowaniem upadłościowym;
• sędziego-komisarza zezwalające na zaprzestanie dalszego prowadzenia przedsięwzięcia deweloperskiego;
• sędziego-komisarza o wyborze sposobu sprzedaży przedsiębiorstwa bankowego;
• o prowadzeniu upadłości konsumenckiej na zasadach ogólnych;
• sądu o odrzuceniu skargi na czynność syndyka.
Do tej listy należy doliczyć jeszcze kilkanaście różnych postanowień sądu, które w sprawach upadłościowych mogą zostać zaskarżone na podstawie przepisów kodeksu postępowania cywilnego. Są to np. postanowienia dotyczące odmowy zwolnienia od kosztów sądowych lub cofnięcia takiego zwolnienia; sprostowania lub wykładni orzeczenia czy zwrotu zaliczki.
•Zażalenie nie przysługuje na postanowienie:
• w sprawie o przekazanie sprawy o rozpoznanie wniosku upadłościowego innemu sądowi;
• w sprawie ustalenia zaliczki na wydatki w postępowaniu w przedmiocie ogłoszenia upadłości;
• sędziego-komisarza odwołujące zastępcę syndyka w przypadku braku potrzeby jego dalszego udziału w postępowaniu. ©℗
Długa lista postanowień sądu bądź sędziego-komisarza, które podlegają zażaleniu w ramach postępowania upadłościowego, nie oznacza, że korzystanie z tego środka zaskarżenia – a nawet wydawanie samych postanowień – zdarza się tak samo często. Wszystko zależy od biegu konkretnej sprawy. Jednak doświadczenie pokazuje, że przedsiębiorcy, wobec których zgłoszono wniosek upadłościowy, nieraz zastanawiają się, czy na tym etapie istnieje jeszcze możliwość uniknięcia ogłoszenia upadłości.
WAŻNERestrukturyzacja pozwala na uratowanie biznesu dłużnika, a jednocześnie chroni go przed upadłością. W czasie jej trwania ogłoszenie upadłości jest niedopuszczalne.
Niestety, jest to bardzo trudne do oceny. Oczywiście na postanowienie o ogłoszeniu upadłości można złożyć zażalenie, jednak tylko wówczas, gdy istnieją formalne i materialne przesłanki jej ogłoszenia. Sąd ją po prostu ogłosi, gdy mamy do czynienia z dłużnikiem prowadzącym działalność gospodarczą, który stał się niewypłacalny i nie zachodzą inne okoliczności wyłączające upadłość. Najlepszym sposobem na uniknięcie upadłości jest wdrożenie wcześniej postępowania restrukturyzacyjnego. Można z niego skorzystać, jeszcze zanim dłużnik stał się niewypłacalny, ale już pojawiało się zagrożenie jego niewypłacalnością.

Nie można skarżyć w nieskończoność

W postępowaniu upadłościowym zażalenia na postanowienia przeważnie nie są rozpatrywane przez sąd wyższej instancji. W przypadku zażaleń na postanowienie sędziego-komisarza rozpoznaje je sąd upadłościowy. Natomiast jeżeli postanowienie wydał sąd upadłościowy, to zażalenie rozpatruje ten sam sąd – tylko w innym składzie. Sąd drugiej instancji rozstrzyga w sprawie zażaleń na postanowienia sądu upadłościowego jedynie w tych przypadkach, które zostały wprost wskazane w art. 222 ust. 1a prawa upadłościowego. Jednak ustawodawca wprowadził od tej zasady pewne wyjątki. Zażalenia od wprost wskazanych we wspomnianej ustawie postanowień sądu upadłościowego rozpoznaje sąd drugiej instancji, a więc sąd okręgowy. Zawsze jednak zażalenie powinno zostać rozpatrzone w ciągu 30 dni – licząc od dnia, w którym akta sprawy zostaną przedstawione sądowi drugiej instancji.
Rozbudowany system zażaleń w postępowaniu upadłościowym nie oznacza, że można w nieskończoność zaskarżać postanowienia zapadłe w takich sprawach. Zwrócił na to ostatnio uwagę Sąd Najwyższy (w uchwale z 23 czerwca br., sygn. akt III CZP 50/22). Stwierdził, że nie można zażalić postanowienia sądu upadłościowego – wydanego przez sąd drugiej instancji – o odrzuceniu zażalenia na postanowienie sędziego-komisarza. Gdyby takie zażalenie zostało wniesione, należy je odrzucić.

Ile czasu na zażalenie

Termin na wniesienie zażalenia wynosi co do zasady tydzień. Liczy się go na różne sposoby. Jeżeli postanowienie zostało wydane na posiedzeniu niejawnym, termin na jego zaskarżenie biegnie od dnia zamieszczenia go w Krajowym Rejestrze Zadłużonych. Chyba, że postanowienie podlega obwieszczeniu – wówczas omawiany tu termin biegnie właśnie od dnia obwieszczenia. Natomiast dla osób, którym prawo upadłościowe nakazuje doręczyć postanowienie wydane na posiedzeniu niejawnym, termin do wniesienia środka zaskarżenia biegnie od dnia doręczenia postanowienia.

Solidne uzasadnienie

Zażalenie w postępowaniu upadłościowym jest typowym środkiem zaskarżenia, zbliżonym swoją konstrukcją do analogicznych rozwiązań znanych z procedury cywilnej. Z tego powodu jego skuteczność w decydującej mierze zależy od prawidłowego sporządzenia zarzutów przeciwko rozstrzygnięciu oraz ich umotywowania. Jeżeli skarżący nie przytoczy racjonalnych argumentów na poparcie swojej tezy – najlepiej krótko i zwięźle sformułowanych – nie może liczyć na uchylenie niekorzystnego dla niego rozstrzygnięcia. Dlatego tak istotną kwestią (obok zbadania, czy dane postanowienie w ogóle podlega zaskarżeniu) jest solidne opracowanie zażalenia.©℗
Podstawa prawna
•Ustawa z 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1520)