W trakcie procesu inwestycyjnego nierzadko zachodzi potrzeba wykonania robót dodatkowych. Często wiąże się to ze zwiększeniem kosztów inwestycji.
Sytuacja taka może prowadzić do konfliktu pomiędzy stronami umowy o roboty budowlane co do zapłaty za wykonane prace. Warto zatem wiedzieć czym są roboty dodatkowe i kiedy wykonawca można żądać za nie zapłaty.
Roboty dodatkowe
Żaden z aktów prawnych nie zawiera definicji robót dodatkowych. Zgodnie z definicją zaproponowaną przez sądy i naukowców, za roboty dodatkowe uznaje się świadczenia wykonywane poza istniejącym zobowiązaniem dotyczącym robót budowlanych.
Kluczowym dla zakwalifikowania określonych robót budowlanych jako dodatkowych jest więc zakres zobowiązania wykonawcy. Powinien on wynikać z umowy o roboty budowlane zawartej pomiędzy inwestorem a wykonawcą.
Uzupełnienie i doprecyzowanie postanowień umowy może stanowić dołączona do niej dokumentacja. Szczególne znaczenie dla określenia zakresu zobowiązania wykonawcy ma projekt budowlany. W razie wątpliwości poczytuje się, iż wykonawca podjął się wszystkich robót objętych projektem stanowiącym część składową umowy.
Realizując umowę wykonawca powinien, poza projektem budowlanym, kierować się zasadami wiedzy technicznej. Ma on obowiązek dochowania wymogów przewidzianych w prawie (w szczególności w przepisach techniczno-budowlanych) oraz przestrzegania zasad sztuki budowlanej. Roboty budowlane konieczne dla należytego funkcjonowania obiektu budowlanego, ale nieprzewidziane w treści umowy mogą zostać uznane za roboty dodatkowe.
Zrealizowane prace zostaną uznane za dodatkowe, jeżeli wykonawca pomimo dołożenia należytej staranności nie był w stanie przewidzieć ich na podstawie dostarczonej mu dokumentacji projektowej albo gdy dokumentacja ta zawierała błędy. W sytuacji, gdy dostarczona dokumentacja projektowa nie nadaje się do wykonania robót budowlanych zgodnie z prawem, wykonawca powinien w stosownym czasie powiadomić o tym inwestora. Najlepiej, aby zrobił to niezwłocznie - jeszcze na etapie kontraktowania, a najpóźniej podczas wykonywania robót budowlanych. Powiadomienie inwestora o niezgodności wykonanych robót z prawem dokonane po ich zakończeniu może skutkować obciążeniem wykonawcy kosztami prac mających na celu doprowadzenie inwestycji do zgodności z prawem. Prace takie nie będą kwalifikowane jako roboty dodatkowe, a wykonawcy nie będzie należała się dodatkowa zapłata.
Kiedy dochodzi do wykonania robót dodatkowych?
Wykonanie robót dodatkowych będzie miało miejsce, gdy zostaną zrealizowane prace wykraczające poza istniejące zobowiązanie umowne. Dotyczy to zarówno prac nieprzewidzianych w przedłożonej wykonawcy dokumentacji projektowej, jak i prac przewidzianych dopiero w zmienionej dokumentacji projektowej. Cechą robót dodatkowych jest więc ich nieprzewidywalność w momencie zawierania umowy. Ponadto, przesłanką uznania robót budowlanych za dodatkowe jest ich niezbędność do zrealizowania określonego w umowie celu (przedmiotu) umowy.
Czasami do wykonania robót dodatkowych dochodzi w sytuacji, gdy wykonawca realizuje prace budowlane wyłącznie na podstawie ustnego polecenia inwestora. Polecenie to nie znajduje odzwierciedlenia w treści umowy o roboty budowlane, a strony nie zawarły aneksu zmieniającego umowę lub zawarły go w nieodpowiedniej formie.
Dochodzenie zapłaty za roboty dodatkowe
Rozliczenie wykonanych robót dodatkowych będzie różnić się w zależności od przyjętego rodzaju wynagrodzenia. Standardowo w umowach o roboty budowalne ustala się wynagrodzenie kosztorysowe albo ryczałtowe.
Wynagrodzenie kosztorysowe charakteryzuje się pewnego rodzaju elastycznością. Jeżeli w toku realizacji inwestycji zajdzie konieczność przeprowadzenia robót dodatkowych, które nie były przewidziane w zestawieniu prac będących podstawą obliczenia wynagrodzenia, dochodzenie zapłaty za te roboty będzie uzależnione od tego, która strona sporządziła kosztorys. W sytuacji, gdy autorem kosztorysu był inwestor, roszczenie wykonawcy o podwyższenie wynagrodzenia będzie uzasadnione. Jeśli zestawienie planowanych prac przygotował wykonawca, zasadność roszczeń o podwyższenie wynagrodzenia uzależniona będzie od wykazania, że mimo zachowania należytej staranności nie mógł on przewidzieć, że zajdzie konieczność wykonania robót dodatkowych. Wykonawcy nie będzie przysługiwało wynagrodzenie za roboty dodatkowe, jeżeli wykonał je bez zgody inwestora.
Cechą odróżniającą wynagrodzenie ryczałtowe od kosztorysowego jest to, iż co do zasady nie podlega ono zmianie. Ustalenie wynagrodzenia ryczałtowego wyklucza możliwość domagania się zapłaty za prace dodatkowe wówczas, gdy są one naturalną konsekwencją procesu budowlanego i w naturalny sposób z niego wynikają. Nie oznacza to, że w ramach umówionego wynagrodzenia ryczałtowego wykonawca ma obowiązek wykonać każde polecenie inwestora, nawet jeśli prowadzi ono do zmiany przedmiotu umowy lub wręcz nowego zlecenia. Istnieje także możliwość podwyższenia wynagrodzenia ryczałtowego przez sąd, jeżeli wskutek zmiany stosunków, której nie można było przewidzieć, wykonanie robót budowlanych groziłoby wykonawcy rażącą stratą.
Samoistną podstawę roszczeń o zapłatę za roboty dodatkowe stanowi bezpodstawne wzbogacenie. O bezpodstawnym wzbogaceniu mówimy, gdy inwestor bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem wykonawcy, np. wykonano roboty dodatkowe nie podpisując aneksu do umowy. Niedopuszczalne jest jednak jednoczesne dochodzenie roszczeń z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia i o zapłatę za wykonane roboty budowlane w ramach zawartej przez strony ważnej umowy.