Poręczenie w prawie cywilnym to umowa zawierająca zobowiązanie poręczyciela wobec wierzyciela do wykonania zobowiązania dłużnika, w razie gdyby ten go nie wykonał.
Poręczenie występuje także w prawie karnym i oznacza pieniądze, papiery wartościowe itp. albo osobiste zapewnienie, złożone jako gwarancja, że oskarżony, pozostając na wolności, stawi się na każde wezwanie prokuratora lub sądu i nie będzie utrudniał postępowania.
Poręczenie w prawie cywilnym
Celem poręczenia jest zabezpieczenie spłaty cudzego długu. Dzięki zawarciu umowy poręczenia wierzyciel zyskuje dodatkową osobę, która zapewnia, że wypełni zobowiązanie za dłużnika. Poręczyciel, jako drugi dłużnik, odpowiada wobec wierzyciela osobiście, a więc całym swoim majątkiem, zarówno teraźniejszym, jak i przyszłym.
Poręczenie może chronić każdą wierzytelność. Jest ono umową odrębną od długu głównego. Może być odpłatne lub nieodpłatne, tzn. udzielając poręczenia, poręczyciel może żądać wynagrodzenia, ale może to zrobić zupełnie bezinteresownie. Poręczenie jest zawsze zależne od wierzytelności, którą zabezpiecza, i ma z nią bezpośredni związek. Istnieje tak długo, jak dług główny.
Stroną umowy poręczenia nie jest dłużnik ze stosunku podstawowego. W związku z tym jego zgoda nie jest wymagana dla ważności poręczenia, nie musi on wiedzieć o zawarciu tej umowy, a nawet może ona być zawarta wbrew jego woli. Poręczenia może udzielić każda osoba fizyczna, która posiada pełną zdolność do czynności prawnych, osoba prawna (np. spółka z o.o. lub akcyjna, spółdzielnia, fundacja; w praktyce najczęściej jest to bank) oraz tzw. ułomna osoba prawna, czyli podmiot, który nie posiada osobowości prawnej, ale ma zdolność prawną (np. spółka jawna, komandytowa, wspólnota mieszkaniowa).
Z chwilą gdy dług stanie się wymagalny, wierzyciel może żądać jego spłaty łącznie od dłużnika i poręczyciela (w takim stosunku, który uzna za najbardziej mu odpowiadający) albo też od każdego z nich osobno. Wierzyciel nie musi w tym przypadku wykazywać, że nie udało mu się ściągnąć długu z majątku dłużnika. Zatem, co do zasady, poręczyciel jest odpowiedzialny jak współdłużnik solidarny. Zobowiązanie, za które poręcza poręczyciel, powinno być oznaczone, ze wskazaniem osób wierzyciela i dłużnika. Przedmiotem poręczenia może być każde zobowiązanie dłużnika, bez względu na jego źródło (umowa, jednostronna czynność prawna, inne zdarzenie, np. czyn niedozwolony, bezpodstawne wzbogacenie, prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia) oraz to, czy jest wynikiem działania czy zaniechania, i czy jest to zobowiązanie pieniężne czy niepieniężne, a w szczególności zobowiązanie obligujące dłużnika do świadczenia osobistego. Poręczenia można udzielić zarówno za dług już istniejący, jak i przyszły (np. za nieudzielony jeszcze kredyt).
Poręczenia i gwarancje Skarbu Państwa
W niektórych sytuacjach również Skarb Państwa może przyjąć, w drodze umowy, odpowiedzialność majątkową za zobowiązania innych podmiotów. Jedyne dopuszczalne formy przyjęcia tej odpowiedzialności to poręczenia i gwarancje. Poręczenia udzielane przez Skarb Państwa obejmują:
* spłatę kredytów,
* wykonanie zobowiązań wynikających z obligacji,
* wypłatę odszkodowania za zniszczone, uszkodzone lub skradzione eksponaty wystawowe,
* wykonanie zobowiązań wynikających z transakcji zabezpieczających przed ryzykiem zmiany stopy procentowej lub ryzykiem walutowym, związanych z poręczonym lub gwarantowanym przez Skarb Państwa kredytem lub emisją obligacji.
Poręczenie lub gwarancja mogą być udzielane pod warunkiem przeznaczenia objętego nimi kredytu lub środków pochodzących z emisji obligacji na:
* rozwój lub utrzymanie infrastruktury,
* rozwój eksportu dóbr i usług,
* ochronę środowiska,
* tworzenie nowych miejsc pracy związanych z daną inwestycją w ramach pomocy regionalnej,
* wdrażanie nowych rozwiązań technicznych lub technologicznych będących wynikiem badań naukowych lub prac rozwojowych,
* restrukturyzację przedsiębiorstw,
* zakup materiałów lub wyrobów gotowych, przeznaczonych na realizację przedsięwzięć polegających na wykonaniu dóbr inwestycyjnych na eksport, o wartości kontraktowej powyżej 10 000 000 euro,
* zasilenie funduszy utworzonych w Banku Gospodarstwa Krajowego, jeżeli środki przeznaczone na spłatę kredytu pochodzą ze źródeł innych niż budżet państwa, z wyłączeniem środków budżetu państwa, które zostały wydatkowane na dopłaty do kredytu objętego preferencyjnym oprocentowaniem,
* utworzenie przez banki linii kredytowych w celu: finansowania przedsięwzięć inwestycyjnych jednostek samorządu terytorialnego oraz mikroprzedsiębiorców, małych i średnich przedsiębiorców, współfinansowania programów lub projektów w ramach programów pomocowych Unii Europejskiej,
* spłatę, objętego już poręczeniem lub gwarancją Skarbu Państwa, kredytu wraz z odsetkami i innymi kosztami bezpośrednio związanymi z tym kredytem.
Poręczenie w prawie karnym
Poręczenie w prawie karnym jest jednym ze środków zapobiegawczych, czyli mających na celu zabezpieczenie prawidłowego toku postępowania albo zapobiegnięcie popełnieniu przez oskarżonego nowego, ciężkiego przestępstwa. W prawie karnym poręczenie może mieć postać poręczenia majątkowego bądź społecznego.
Poręczenie majątkowe polega na złożeniu odpowiedniej rękojmi w wartościach majątkowych, tj. w postaci pieniędzy, papierów wartościowych, zastawu lub hipoteki.
Wysokość, rodzaj i warunki poręczenia majątkowego, a w szczególności termin złożenia przedmiotu poręczenia, określa sąd w postanowieniu, mając na względzie sytuację materialną oskarżonego i składającego poręczenie majątkowe, wysokość wyrządzonej szkody oraz charakter czynu. Stanowiące przedmiot poręczenia wartości majątkowe lub zobowiązania ulegają przepadkowi albo ściągnięciu w razie ucieczki lub ukrycia się oskarżonego. W wypadku utrudniania w inny sposób postępowania karnego można orzec przepadek lub ściągnięcie tych wartości. Ulegające przepadkowi przedmioty poręczenia lub ściągnięte sumy poręczenia majątkowego przekazuje się lub przelewa na rzecz Skarbu Państwa.
Szczególnym rodzajem poręczenia jest poręczenie organizacji społecznej, np. pracodawcy, u którego oskarżony jest zatrudniony, od kierownictwa szkoły lub uczelni, których oskarżony jest uczniem lub studentem, od zespołu, w którym pracuje lub uczy się, albo od organizacji społecznej, której jest członkiem. Ręczą one, iż oskarżony stawi się na każde wezwanie i nie będzie w sposób bezprawny utrudniał postępowania. Jeżeli oskarżony jest żołnierzem, można przyjąć poręczenie od zespołu żołnierskiego.
Należy domagać się od poręczyciela oświadczenia na piśmie. W razie niedochowania tej formy, będzie ono nieważne. Tym samym oświadczenie wierzyciela może być wyrażone w jakikolwiek sposób, który dostatecznie wyraża jego wolę. Pisemne oświadczenie poręczyciela nie musi zawierać słowa „poręczam” lub podobnego.
Poręczenia za ten sam dług może udzielić łącznie czy też osobno kilku poręczycieli. Mogą oni podpisać oddzielne umowy albo też swoje zobowiązania określić w jednym dokumencie. Zakres odpowiedzialności każdego z poręczycieli może być różny.
Poręczenie majątkowe może złożyć oskarżony albo inna osoba. Poręczycielem nie musi być wcale ktoś z rodziny oskarżonego. Może to być całkowicie obca osoba.
Udzielaniem poręczeń i gwarancji w imieniu Skarbu Państwa zajmują się, w zależności od kwoty poręczenia lub gwarancji, Rada Ministrów albo minister właściwy do spraw finansów publicznych. Są one udzielane na wniosek. Za udzielenie poręczenia lub gwarancji pobierana jest prowizja uzależniona od wysokości kwoty zobowiązania, którą zabezpieczają.
Podstawa prawna
* Art. 876–887 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 93 z późn. zm.).
* Ustawa z dnia 8 maja 1997 r. o poręczeniach i gwarancjach udzielanych przez Skarb Państwa oraz niektóre osoby prawne (t.j. Dz.U. z 2003 r. nr 174, poz. 1689 z późn. zm.).
* Art. 266–274 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz.U. nr 89, poz. 555 z późn. zm.).