Amnestia jest to generalny akt łaski wydany w formie ustawy, który polega na częściowym lub całkowitym darowaniu kar za popełnione oraz orzeczone prawomocnym wyrokiem sądowym przestępstwo lub wykroczenie. Amnestia obejmuje zwykle złagodzenie kary lub jej darowanie.
Kogo dotyczy
Dotyczy zazwyczaj tylko pewnej kategorii przestępstw i ściśle określonej kategorii sprawców. Przesłanką przemawiającą za zastosowaniem tego typu instytucji prawnej są zazwyczaj obchody świąt państwowych lub inne ważne wydarzenia, np. objęcie władzy przez następcę tronu lub też jego urodziny. W państwach niedemokratycznych amnestia obejmowała zazwyczaj przeciwników politycznych; miała być gestem dobrej woli, skierowanym do opozycji. W polskiej praktyce amnestia zazwyczaj obejmowała karę pozbawienia wolności, wyjątkowo karę grzywny. Amnestia zazwyczaj łączy się z abolicją.
Amnestie w historii i obecnie
W czasie istnienia II Rzeczypospolitej amnestie ogłaszano w latach: 1918, 1919, 1920, 1921, 1922, 1923, 1928, 1932, 1938 oraz w roku 1939.
Po zakończeniu II wojny światowej pierwszą amnestię ogłoszono 2 sierpnia 1945 roku, a jej celem była likwidacja podziemia antykomunistycznego. Nie przyniosła ona jednak spodziewanych rezultatów. Powodem przyjęcia drugiej ustawy amnestyjnej, którą ogłoszono 22 lutego 1947 roku, był początek obrad Sejmu Ustawodawczego oraz wybór Bolesława Bieruta na urząd Prezydenta Polski. Trzecią przyjęto 22 listopada 1952 roku, a oficjalnym powodem było przyjęcie przez Sejm Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Do historii przeszła następna, którą przyjęto 27 kwietnia 1956 roku. Osoby, które zostały skazane na kary pozbawienia wolności do lat 5, opuściły więzienia, a skazanym na śmierć oraz dożywotnie pozbawienie wolności wyroki zamieniono na 15 lat pozbawienia wolności. Kolejne ustawy z lat 1964, 1969 i 1974 ogłaszano w kolejne rocznice Polski Ludowej. Amnestia ogłoszona 19 lipca 1977 roku dotyczyła przede wszystkim osób skazanych za udział w tzw. wydarzeniach radomskich z czerwca 1976 roku.
Po roku 1980 amnestię ogłaszano jeszcze pięć razy. Pierwszą z nich uchwalono 22 lipca 1983 roku wraz ze zniesieniem na obszarze całego kraju stanu wojennego. Miała ona ograniczony charakter, ponieważ więzienia opuścili więźniowie polityczni, którzy zostali skazani na kary pozbawienia wolności do trzech lat; pozostałym osobom zmniejszono wyroki. Drugą amnestię wydano rok później, a dokładnie 21 lipca 1984 roku. Oficjalnym powodem jej wprowadzenia była czterdziesta rocznica powstania Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Tym razem jej zasięg był większy, gdyż mogły skorzystać z niej osoby uwięzione, które zostały skazane za przestępstwa polityczne, z wyłączeniem oskarżonych i skazanych za takie czyny, jak szpiegostwo, zdrada ojczyzny czy próba obalenia ustroju państwa. Następną ustawę przyjęto 17 lipca 1986 roku. Była ona bardzo restrykcyjna, lecz istniał pewien sposób rozwiązania problemu więźniów politycznych. Na jej mocy Prokurator Generalny PRL miał możliwość rozciągnięcia jej przepisów na osoby, w stosunku do których nie miała ona automatycznego zastosowania. 11 września 1986 roku generał Czesław Kiszczak zwrócił się z prośbą do Prokuratury Generalnej o wypuszczenie na wolność wszystkich osób skazanych za działalność polityczną, z wyłączeniem kilku przypadków. W ciągu czterech dni mury zakładów karnych opuściło wtedy ponad 200 osób.
Ostatnie dwie amnestie przyjęto w roku 1989. Po podpisaniu 5 kwietnia 1989 roku porozumień Okrągłego Stołu umorzono postępowania sądowe i darowano wyroki wszystkim osobom, które pomiędzy 31 sierpnia 1980 roku a 23 maja 1989 roku zostały uznane za winne przestępstw politycznych. Ostatnia w Polsce amnestia pochodzi z 7 grudnia 1989 roku. Osobom skazanym na karę śmierci zamieniała wyroki na 25 lat pozbawienia wolności.