Pracownikiem jest osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę. Nie każda więc osoba wykonująca pracę jest pracownikiem. Jest nim wyłącznie osoba fizyczna, która pracuje na rzecz konkretnego pracodawcy na podstawie stosunku pracy. Nie będzie miała statusu pracownika osoba, która:

* pracuje na podstawie umowy cywilnoprawnej (umowy o dzieło, zlecenia lub agencyjnej),

* wykonuje pracę nakładczą (tzw. chałupnictwo),

* prowadzi działalność gospodarczą,

* jest zatrudniona w tzw. służbach mundurowych (policjanci, strażacy, żołnierze zawodowi i funkcjonariusze celni, funkcjonariusze Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego i Agencji Wywiadu, Straży Więziennej, Straży Granicznej),

* jest więźniem i pracuje na podstawie skierowania do pracy, pod warunkiem że została z nim zawarta umowa o pracę.

Aby być pracownikiem, trzeba ukończyć 18 lat. Zatrudnianie osoby, która ma mniej niż 16 lat, jest zabronione, chyba że w celu przygotowania zawodowego.

Możliwe jest jednak zatrudnienie młodocianego, który ukończył 16 lat i nie przekroczył jeszcze 18 roku życia.
O uzyskaniu statusu pracownika decyduje, oprócz wieku, zdolność do czynności prawnych. Pracownikiem może być osoba z pełną lub ograniczoną zdolnością do czynności prawnych. W przypadku osoby z ograniczoną zdolnością (osoba, która ukończyła 13 lat, ale nie przekroczyła 18 roku życia, oraz osoba częściowo ubezwłasnowolniona) do skutecznego nawiązania stosunku pracy i zostania pracownikiem konieczna jest zgoda przedstawiciela ustawowego. W żadnym razie pracownikiem nie będzie osoba, która nie ma zdolności do czynności prawnych (osoba poniżej 13 roku życia oraz osoba całkowicie ubezwłasnowolniona).
Pracownikiem może stać się wspólnik spółki cywilnej, ale pod warunkiem, że zostanie z nim zawarta umowa o pracę, a jej przedmiotem nie będzie prowadzenie spraw spółki i jej reprezentowanie. W uzasadnieniu uchwały 7 sędziów z 14 stycznia 1993 r. Sąd Najwyższy stwierdził, że nie istnieją przepisy prawa zakazujące wspólnikom w spółce cywilnej zawarcia umowy o pracę za wynagrodzeniem z osobą trzecią lub z innym wspólnikiem. Decydujący dla oceny, czy doszło do zawarcia umowy o pracę, będzie rodzaj pracy. Jeżeli wspólnik w umowie o pracę zobowiąże się do prowadzenia spraw spółki lub reprezentowania spółki, to takie zobowiązanie nie może być traktowane jak rzeczywiste zawarcie umowy o pracę, za którą wspólnikowi przysługuje wynagrodzenie. Prowadzenie spraw spółki jest bowiem obowiązkiem wspólnika, za który nie może on żądać wynagrodzenia, gdyż osobiste świadczenie pracy połączone z prowadzeniem lub reprezentowaniem spółki wynika z istoty jego członkostwa w spółce cywilnej (II UZP 21/92, OSNC 1993/5/69).

Statusu pracownika nie uzyska członek jednoosobowego zarządu w spółce prawa handlowego, w której wszystkie udziały lub akcje należą wyłącznie do niego. Występowałby bowiem jednocześnie w roli pracodawcy i pracownika, a umowę o pracę zawarłby sam ze sobą, co jest niedopuszczalne (por. wyrok SN z 17 grudnia 1996 r., II UKN 37/96, OSNAPiUS 1997/17/320; wyrok SN z 5 lutego 1997 r., II UKN 86/96, OSNAPiUS 1997/20/404).
Pracownikiem może być małżonek zatrudniony przez współmałżonka. Muszą być spełnione jednak dwa warunki: nie zabraniają tego przepisy szczególne (np. ustawa o pracownikach samorządowych) oraz świadczona praca ma cechy stosunku pracy.

PRZYKŁAD
Trzech chłopców stara się o pracę w firmie X: Karol B. ma 17 lat i nie posiada kwalifikacji zawodowych, Ireneusz T. jest pełnoletni, ale ma ograniczoną zdolność do czynności prawnych (częściowo ubezwłasnowolniony), Paweł J. jest pełnoletni i ma pełną zdolność do czynności prawnych. Gdyby firma X zdecydowała się zatrudnić wszystkich trzech na podstawie umowy o pracę, to:
* Paweł J. stałby się pracownikiem z chwilą podpisania umowy o pracę,
* Ireneusz T. zostałby pracownikiem, gdyby jego przedstawiciel ustawowy wyraził zgodę na zawarcie umowy o pracę,
* Karol B. stałby się pracownikiem, gdyby przedstawił świadectwo ukończenia gimnazjum oraz świadectwo lekarskie stwierdzające, że praca nie zagraża jego zdrowiu, a umowa zostałaby podpisana w celu przygotowania zawodowego.

PLUSY I MINUSY
Czy warto być pracownikiem
PLUSY
Możliwość korzystania z przywilejów i uprawnień pracowniczych (np. płatnych urlopów).
Przerzucenie obowiązków wynikających z rozliczeń podatkowych i składek na ubezpieczenia społeczne na pracodawcę.

MINUSY
Podporządkowanie pracodawcy.
Możliwość utraty pracy.

Jadwiga Sztabińska

Podstawa prawna
Art. 2 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 z późn. zm.).