Obowiązki pracownika to zbiór powinności, których realizacja spoczywa na nim w czasie trwania stosunku pracy i których niewykonanie może spowodować zastosowanie wobec niego sankcji w postaci kar porządkowych, a nawet rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia. Zakres obowiązków pracowniczych określają przepisy prawa pracy, postanowienia umowy o pracę oraz – jeżeli chodzi o ich konkretny kształt – zwyczaj zakładowy (wyrok SN z 23 października 2003 r., I PK 425/02, OSNP 2004/20/345).

Podstawowym obowiązkiem pracownika jest wykonywanie pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem w sposób staranny i sumienny. Jest on też zobowiązany do realizacji poleceń przełożonych dotyczących pracy, jeżeli nie są one sprzeczne z przepisami prawa (wszystkich dziedzin) lub umową o pracę. Gdyby którykolwiek z tych warunków został naruszony, pracownik ma prawo odmówić wykonania polecenia. Nieuzasadnione i zawinione skorzystanie z możliwości odmowy wykonania obowiązku pracowniczego wiąże się z ryzykiem pociągnięcia pracownika do odpowiedzialności, z rozwiązaniem umowy o pracę bez wypowiedzenia włącznie.

Do obowiązków pracownika należy także czasowe (maksymalnie na 3 miesiące) wykonywanie pracy innej niż określona w umowie o pracę, jeżeli został do niej przeniesiony przez pracodawcę, pod warunkiem że zachowa wynagrodzenie nie niższe niż określone w umowie o pracę (a wyższe, jeżeli na wykonywanym okresowo stanowisku pracy obowiązuje wyższe wynagrodzenie), i że praca będzie odpowiadała jego kwalifikacjom, a zmiana jest uzasadniona potrzebami pracodawcy.
Do innych obowiązków pracowniczych należy przestrzeganie obowiązującego u pracodawcy czasu pracy, czyli systematyczne i punktualne stawianie się w miejscu wyznaczonym do wykonywania pracy i pozostawanie w nim przez oznaczony czas. Od wykonania tego obowiązku zwalnia pracownika jedynie usprawiedliwiona przyczyna, np. choroba lub wezwanie pracownika do osobistego stawienia się przed organem administracji rządowej, samorządowej, sądu, prokuratury albo policji.

Pracownik jest także zobowiązany do przestrzegania regulaminu pracy i ustalonego w zakładzie pracy porządku, przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy oraz przepisów przeciwpożarowych. Musi dbać o dobro zakładu pracy oraz chronić jego mienie. Powinien także zachowywać w tajemnicy informacje, których ujawnienie mogłoby narazić zakład pracy na szkodę, oraz przestrzegać tajemnicy określonej w innych przepisach, np. w ustawie o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Wzmocnieniu tego obowiązku służy możliwość zawarcia z pracownikiem umowy o zakazie konkurencji, która mogłaby obowiązywać w czasie trwania stosunku pracy oraz po jego ustaniu.
Ostatnim ustawowym obowiązkiem pracownika jest przestrzeganie zasad współżycia społecznego w zakładzie pracy. Chodzi tu o respektowanie reguł o charakterze moralnym, społecznym itp.

PRZYKŁAD
1. Małgorzata G. jest ekspedientką w sklepie spożywczym. Gdyby przełożona poleciła jej kupno książek dla jej dzieci, Małgorzata G. miałaby prawo odmówić wykonania tego polecenia. Polecenie to nie jest bowiem związane z wykonywaną przez nią pracą.
2. Krzysztof G. pracuje w wydziale ewidencji ludności w urzędzie gminy. Wcześniej pracował w wydziale komunikacji. Ponieważ jeden z pracowników wydziału komunikacji wybierał się na miesięczny urlop, burmistrz zlecił Krzysztofowi G. zastąpienie go w tym czasie. Krzysztof G. nie mógł odmówić wykonania tego polecenia, gdyż miał ku temu odpowiednie kwalifikacje, przesunięcie nie przekraczało 3 miesięcy i nie powodowało obniżenia wynagrodzenia.

PRZYKŁAD
Weronika B. była księgową w spółce wytwarzającej komputery. Miała więc dostęp do wszystkich danych finansowych. Konkurencja na tym rynku jest bardzo duża, więc za uzyskanie takich danych firmy konkurencyjne były skłonne zapłacić. Taką też propozycję otrzymała Weronika B. i skorzystała z niej. Kiedy pracodawca dowiedział się, że przekazała konkurencji dane sprzedażowe i wyniki finansowe, wręczył jej zwolnienie dyscyplinarne. Miał do tego prawo, gdyż takie zachowanie należy potraktować jako ciężkie naruszenie obowiązków pracowniczych (art. 52 par. 1 pkt 1 w zw. z art. 100 par. 2 pkt 4 k.p.).
RADZIMY
* Przestrzegaj obowiązków pracowniczych, w przeciwnym razie narazisz się na karę lub utratę pracy. Pracodawca może ukarać za nieprzestrzeganie obowiązków pracowniczych karą upomnienia, nagany lub karą pieniężną. Jeżeli stwierdzi, że pracownik dopuścił się ciężkiego naruszenia obowiązków pracowniczych, ma prawo rozwiązać umowę o pracę bez wypowiedzenia (tzw. dyscyplinarka), przy naruszeniach lekkich może rozwiązać umowę o pracę za wypowiedzeniem.
* Wykonuj obowiązki pracownicze należycie. Na pracowniku, który wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków pracowniczych ze swej winy wyrządził pracodawcy szkodę, ciąży odpowiedzialność materialna. Musi więc pokryć wyrządzoną szkodę w granicach rzeczywistej straty poniesionej przez pracodawcę i tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego szkoda wynikła. Wysokość odszkodowania nie może przekroczyć 3-miesięcznego wynagrodzenia, przysługującego pracownikowi w dniu wyrządzenia szkody. Odpowiedzialność ta zmniejsza się, jeśli pracodawca lub inne osoby przyczyniły się do powstania szkody. Jednak w przypadku celowego i zamierzonego naruszenia obowiązków pracowniczych za ewentualną wynikłą z tego szkodę pracownik odpowiada w pełnej wysokości.

Jadwiga Sztabińska

Podstawa prawna
* Art. 52, 100, 108 oraz 114–119 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 z późn. zm.).