W Polsce od 2018 roku funkcjonują Centra Zdrowia Psychicznego (CZP), pilotażowy projekt mający na celu poprawę dostępności i jakości opieki psychiatrycznej. Projekt oceniany pozytywnie zarówno przez specjalistów, jak i pacjentów, stoi obecnie w obliczu zmian legislacyjnych proponowanych przez Ministerstwo Zdrowia i NFZ. Jakie wyzwania stoją przed psychiatrią środowiskową w Polsce?

Efekty działania Centrów Zdrowia Psychicznego

Według danych zebranych w trakcie pilotażu, model CZP przynosi liczne korzyści:
• Zmniejszenie liczby zwolnień lekarskich z powodu zaburzeń psychicznych.
• Obniżenie wskaźnika samobójstw, co świadczy o poprawie opieki populacyjnej.
• Lepsze wsparcie farmakologiczne – rośnie dostępność leków nowoczesnych, takich jak te o przedłużonym uwalnianiu, które pomagają pacjentom lepiej kontrolować choroby.


System CZP stawia na profilaktykę, wczesną interwencję i zdrowienie pacjentów, co odróżnia go od tradycyjnych, często szpitalno-ambulatoryjnych modeli opieki psychiatrycznej. Dzięki działaniom centrów wielu pacjentów może funkcjonować w swoim środowisku lokalnym, co zmniejsza konieczność hospitalizacji.

Propozycje zmian i ich konsekwencje

Ministerstwo Zdrowia zapowiada modyfikacje systemu CZP, mimo że pilotaż uznano za udany. Proponowane zmiany mogą ograniczyć elastyczność finansową i organizacyjną centrów. Dotychczasowy model, oparty na ryczałtowym finansowaniu populacyjnym, pozwalał centrom na dostosowanie działań do lokalnych potrzeb – na terenach wiejskich nacisk kładziono na transport pacjentów, a w miastach na wsparcie dziennych oddziałów.

Nowy model, oparty na koszyku świadczeń gwarantowanych, może utrudnić finansowanie takich usług jak koordynacja opieki czy funkcjonowanie asystentów zdrowienia, czyli osób z doświadczeniem kryzysu psychicznego, które wspierają pacjentów i profesjonalistów. Ich rola jest kluczowa w procesie zdrowienia i powrotu do normalnego życia.

Głos środowiska psychiatrycznego i pacjentów

Podczas Nadzwyczajnego Kongresu Zdrowia Psychicznego eksperci i pacjenci wyrazili obawy dotyczące proponowanych zmian. Zwrócono uwagę na:
• Brak przedstawicieli pacjentów w zespołach konsultacyjnych, mimo że ich perspektywa jest kluczowa.
• Możliwe ograniczenie roli asystentów zdrowienia, których funkcja jest unikatowa w skali Europy – Polska jest jednym z nielicznych krajów, gdzie ich praca została formalnie włączona do systemu.
• Potencjalne ryzyko pogorszenia dostępności i jakości opieki psychiatrycznej w wyniku zmian organizacyjnych.


Psychiatra środowiskowa – inwestycja w ludzi

Nowoczesna psychiatria środowiskowa opiera się na współpracy z otoczeniem pacjenta – rodziną, społecznością lokalną, a także specjalistami spoza sektora medycznego, jak pracownicy socjalni czy pedagodzy. Jak podkreślają eksperci, zdrowie psychiczne jednej osoby wpływa na całą rodzinę, dlatego działania na rzecz zdrowia psychicznego muszą być kompleksowe i elastyczne.

Wnioski i nadzieje

Dyskusje nad przyszłością CZP są kluczowe dla dalszego rozwoju psychiatrii w Polsce. Konieczne jest utrzymanie pozytywnych elementów dotychczasowego systemu, takich jak elastyczność działań i wsparcie środowiskowe, a także włączenie głosu pacjentów w procesy decyzyjne.

Jak podsumowuje dr Joanna Krzyżanowska-Zbucka:
„Nie możemy wylewać dziecka z kąpielą – proponowane zmiany powinny być dokładnie przemyślane i oparte na sprawdzonych rozwiązaniach.”

Zdrowie psychiczne to priorytet – nie tylko w Polsce, ale i w Europie. Warto zadbać, by podejmowane decyzje przynosiły korzyści zarówno pacjentom, jak i całemu społeczeństwu.