W polskim systemie politycznym prezydent łączy funkcje reprezentacyjne z uprawnieniami ustrojowymi, które to są istotnie ograniczone w porównaniu do innych systemów prezydenckich, np. Stanów Zjednoczonych. Choć nie jest głową władzy wykonawczej, ponieważ status ten przysługuje Radzie Ministrów z premierem na czele, to nie jest on wyłącznie symbolem państwa i pełni ważną rolę stabilizacyjną.

Zwierzchnictwo nad Siłami Zbrojnymi RP

Prezydent jest najwyższym przedstawicielem kraju i gwarantem ciągłości władzy państwowej. Stoi na straży suwerenności, bezpieczeństwa i integralności terytorialnej Polski. W czasie pokoju sprawuje zwierzchnictwo nad Siłami Zbrojnymi RP za pośrednictwem Ministra Obrony Narodowej.

Do kompetencji prezydenta należy mianowanie Szefa Sztabu Generalnego i dowódców rodzajów Sił Zbrojnych na czas określony, Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych na czas wojny (na wniosek Prezesa Rady Ministrów), nadawanie - na wniosek Ministra Obrony Narodowej, stopni wojskowych i zarządzanie powszechną lub częściową mobilizacją oraz użycie Sił Zbrojnych do obrony Polski.

Funkcja reprezentacyjna prezydenta Polski

Jako głowa państwa, prezydent reprezentuje Polskę na arenie międzynarodowej, zarówno gdy wynika to z prawa krajowego lub międzynarodowego, jak i zwyczajów dyplomatycznych. Poza tym mianuje ambasadorów, ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe oraz przyjmuje listy uwierzytelniające i odwołujące zagranicznych dyplomatów.

Organizacyjne i kreacyjne kompetencje prezydenta

Prezydent składa wniosek do Sejmu o powołanie Prezesa Narodowego Banku Polskiego (NBP) oraz powołuje członków Rady Polityki Pieniężnej i dwóch członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji. Wśród jego uprawnień należy wymienić ponadto powoływanie i odwoływanie członków Rady Bezpieczeństwa Narodowego oraz Szefa Kancelarii Prezydenta RP.

Rola prezydenta w procesie legislacyjnym

Jest strażnikiem konstytucyjności i jakości prawa – podpisuje ustawy uchwalone przez parlament oraz zarządza ich ogłoszenie – jak podkreśla Katarzyna Machowska, adwokat z kancelarii MP Legal Mielech Panek i wspólnicy, na tym etapie jego rola nabiera znaczenia kontrolnego. Prezydent może również skierować ustawę do Sejmu w ramach tzw. weta ustawodawczego, czyli odmówić jej podpisania, wskazując przy tym uzasadnienie albo zwrócić się do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o zbadanie jej zgodności z Konstytucją (tzw. weto prewencyjne).

- W przypadku weta ustawodawczego, Sejm może odrzucić je większością trzech piątych głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Wówczas Prezydent ma obowiązek podpisać ustawę. Z kolei jeśli skieruje ustawę do Trybunału Konstytucyjnego - musi wstrzymać się z podpisem do czasu rozstrzygnięcia. Prezydent nie może więc zmienić treści ustawy, ale może skutecznie opóźnić lub – przy braku większości kwalifikowanej w Sejmie – zablokować jej wejście w życie. W praktyce decyzje w zakresie podpisywania aktów prawnych bywają wyrazem politycznego stanowiska, zwłaszcza w sytuacjach napięć między władzą ustawodawczą a wykonawczą. Jednak konstytucyjnie jego funkcja ma charakter bardziej kontrolny niż decyzyjny – mówi Katarzyna Machowska.

Pozostałe kompetencje prezydenta

Jakie jeszcze uprawnienia ma głowa państwa? Do innych, ważnych kompetencji prezydenta RP należy m.in. zarządzanie wyborów do Sejmu i Senatu oraz zwoływanie pierwszego posiedzenia nowo wybranych do Parlamentu, a także w określonych w Konstytucji przypadkach - skracanie kadencji izby niższej. Ma również prawo zwołać Radę Gabinetową w sprawach szczególnej wagi. Wśród innych kompetencji prezydenta należy wymienić nadawanie, na wniosek Ministra Obrony Narodowej, wskazanych w ustawie stopni wojskowych, orderów i odznaczeń oraz wydawanie rozporządzenia z mocą ustawy w czasie stanu wojennego. Ma on również prawo do zarządzenia referendum ogólnokrajowego w sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa – za zgodą Senatu wyrażoną bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów.

Poza tym prezydent nadaje obywatelstwo polskie i wyraża zgodę na jego zrzeczenie się, co również stanowi jedno z jego podstawowych uprawnień konstytucyjnych. Do jego uprawnień należy również stosowanie prawa łaski.

- Reasumując, prezydent w Polsce nie jest „notariuszem decyzji rządu”, jak bywa w ustrojach stricte parlamentarnych. Nie posiada też pełni władzy wykonawczej, jak prezydent USA. Jego realny wpływ zależy w dużej mierze od kontekstu politycznego – zwłaszcza układu sił w parlamencie – oraz od osobistej determinacji i autorytetu w sprawowaniu urzędu. Dlatego prezydentura w Polsce to funkcja bardziej „czynna” niż wyłącznie reprezentacyjna, choć nie kluczowa dla codziennego rządzenia państwem – podsumowuje adwokat.