Kiedy orzeczenie rozwodu jest niedopuszczalne?

Zasadą jest, że każdy z małżonków może żądać orzeczenia rozwodu w przypadku trwałego i zupełnego rozkładu pożycia małżonków. Są jednak okoliczności, w których orzeczenie rozwodu jest niedopuszczalne i w razie ich wystąpienia, nawet mimo trwałego i zupełnego rozkładu pożycia małżonków, sąd nie rozwiąże małżeństwa przez rozwód.

Za przesłanki negatywne orzeczenia rozwodu ustawodawca uznał sytuacje, w których:

• wskutek orzeczenia rozwodu miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków
• orzeczenie rozwodu byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego
• jeżeli rozwodu żąda małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia, chyba że drugi małżonek wyrazi zgodę na rozwód albo że odmowa jego zgody na rozwód jest w danych okolicznościach sprzeczna z zasadami współżycia społecznego

Zagrożenie dobra wspólnych małoletnich dzieci – jak to rozumieć?

W aktualnie obowiązujących regulacjach prawnych brak legalnej definicji pojęcia dobra dziecka. Pomocniczo korzysta się z definicji wypracowanej w orzecznictwie i piśmiennictwie, wskazówką są tu „Wytyczne wymiaru sprawiedliwości i praktyki sądowej w zakresie stosowania przepisów art. 56 oraz 58 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego” zawarte w uchwale pełnego składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z dnia 18 marca 1968 r., sygn. akt: III CZP 70/66. Przyjmuje się, że dobro dziecka obejmuje sferę wszystkich, najważniejszych jego spraw osobistych, tj.: rozwój fizyczny i duchowy, edukację, wychowanie i przygotowanie do dorosłego życia. Jeżeli jedna z tych sfer wskutek rozwodu byłaby zagrożona, sąd uzna orzeczenie rozwodu za niedopuszczalne. Każdorazowo sąd orzekający rozwód musi zatem ocenić, czy orzeczenie rozwodu, a nie rozpadu małżeństwa, który już faktycznie nastąpił, będzie ze szkodą dla dobra dziecka. Sąd powinien zatem porównać sytuację, w której dzieci znajdują się w chwili orzekania rozwodu, z sytuacją hipotetyczną – tj. taką, w jakiej dzieci znalazłyby się po wydaniu orzeczenia o rozwodzie. Nadmienić należy, że przypadki oddalenia powództwa o rozwód z powodu zagrożenia interesów wspólnych, małoletnich dzieci są rzadkie.

Czy można orzec rozwód, jeśli jeden z małżonków jest nieuleczalnie chory?

Orzeczenie rozwodu przez sąd jest również niedopuszczalne, jeżeli byłoby ono sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Jest to zatem odmienna sytuacja od tej, kiedy wskutek orzeczenia rozwodu miałoby ucierpieć wyłącznie dobro wspólnych małoletnich dzieci. Przykładowo może to dotyczyć sytuacji, gdy zagrożone jest dobro dzieci współmałżonka lub dobro wspólnych dzieci małżonków, ale już pełnoletnich, które nie są jeszcze samodzielne i wciąż wymagają wsparcia rodziców, bądź gdy orzeczenie rozwodu byłoby rażąco krzywdzące dla drugiego z małżonków, w sytuacji, gdy małżonek ten jest np. nieuleczalnie chory czy też z uwagi na zaawansowany wiek albo niemożność zaspokojenia przez niego jego własnych potrzeb. Każdy przypadek wymaga zindywidualizowanej oceny sądu orzekającego czy rozwód jest niezgodny z zasadami współżycia społecznego. Nie da się zatem wywieść ogólnego wniosku, że nieuleczalna choroba małżonka zawsze wyłącza możliwość uzyskania przez strony wyroku rozwodowego. W judykaturze wskazuje się, że nawet okoliczność czy chory małżonek podejmuje leczenie lub jest w trakcie terapii, może mieć znaczenie w kontekście oceny, czy rozwód byłby niezgodny z zasadami współżycia społecznego.

Kiedy konieczna jest zgoda na rozwód drugiego małżonka?

Rozwód nie jest również dopuszczalny, jeżeli żąda go małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia (tzw. zasada rekryminacji), chyba że drugi małżonek wyrazi zgodę na rozwód albo odmowa zgody na rozwód jest w danych okolicznościach sprzeczna z zasadami współżycia społecznego. Powyższa regulacja zawarta w art. 56 § 3 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego z założenia była zdaniem ustawodawcy konieczna ze względu na interes państwa w utrzymaniu trwałości małżeństwa, co miało przeciwdziałać lekceważeniu obowiązków rodzinnych i bezrefleksyjnemu zrywaniu małżeństw (stanowisko takie prezentował Sąd Najwyższy w Wytycznych z roku 1952 i 1968). Obecnie wobec zaistniałych zmian społecznych i kulturowych, przepis ten może wydawać się niedostosowany do dzisiejszych realiów życia, aczkolwiek mając na względzie fakt, że polskie regulacje rozwodowe odnoszą się również do pojęcia winy w rozpadzie małżeństwa, nadal, choć raczej już wyjątkowo, znajduje on zastosowanie.

Podsumowanie

Choć do orzeczenia rozwodu konieczne jest wystąpienie zupełnego i trwałego rozkładu pożycia małżonków, to trzeba mieć na uwadze, że w określonych okolicznościach orzeczenie rozwodu może okazać się niedopuszczalne. Sąd rozpoznając daną sprawę każdorazowo będzie zobligowany do rozważenia czy nie zachodzą przesłanki negatywne rozwodu, które wyłączają jego orzeczenie. Świadomość istnienia tych regulacji prawnych może pomóc stronom na odpowiednie przygotowanie się do procesu sądowego w sprawie o rozwód. Z drugiej strony, przepisy te chronią osoby, których interes może być zagrożony wskutek rozwodu, w szczególności dzieci oraz osoby, które z różnych przyczyn wymagają dalszego wsparcia drugiego małżonka.