Mimo że ustawa z 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy wzwiązku zkonfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa (Dz.U. 583; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 684; dalej: specustawa) niedawno weszła wżycie, to już doczekała się poprawek. Nie wszystkie kwestie zostały wyjaśnione, apracodawcy wciąż mają wiele pytań, gdy chcą zatrudnić uchodźcę. Czy jest nim np. każda osoba legitymująca się ukraińskim paszportem? W drugiej części odpowiedzi na pytania zadawane na szkoleniach (pierwsza w numerze sprzed tygodnia), wyjaśniamy tę iinne często pojawiające sięwątpliwości.

O co pracodawcy pytają na szkoleniach
PROBLEM Wprowadzono już pierwsze zmiany do specustawy ukraińskiej. Od kiedy one obowiązują? Kogo obecnie obejmuje spec ustawa po zmianach przepisów?
ODPOWIEDŹ Pierwsze zmiany do specustawy ukraińskiej uchwalone zostały 26 marca 2022 r. Najważniejszą i najbardziej wyczekiwaną zmianą jest zniesienie wymogu bezpośredniego przekroczenia polsko-ukraińskiej granicy przez osoby uciekające przed wojną ma Ukrainie. Pierwsza wersja specustawy co do zasady przyznawała bezwarunkowe prawo pobytu w Polsce tylko tym cudzoziemcom, którzy uciekając przed wojną, przybyli do Polski bezpośrednio z Ukrainy. Osoby, które przybyły do Polski przez inne kraje (np. przez Mołdawię lub Słowację), mogły skorzystać z prawa pobytu tylko wtedy, gdy należały do grupy posiadaczy Karty Polaka lub członków najbliższej rodziny posiadacza Karty Polaka. Nowelizacja specustawy zrównała jednak osoby uciekające z Ukrainy, niezależnie od tego, czy przybyły do Polski bezpośrednio z Ukrainy, czy przez inny kraj.
W celu skorzystania z przewidzianych w niej uprawnień obcokrajowiec w świetle obowiązujących przepisów musi spełnić następujące warunki:
1) jest obywatelem Ukrainy (lub jego małżonkiem, ewentualnie członkiem najbliższej rodziny obywatela Ukrainy posiadającego Kartę Polaka),
2) legalnie wjechał na terytorium Polski w okresie od 24 lutego 2022 r.,
3) przybył do Polski, w tym za pośrednictwem państw trzecich, z Ukrainy,
4) nie posiada ważnych zezwoleń na pobyt czasowy, stały, rezydenta długoterminowego UE, statusu uchodźcy, ochrony uzupełniającej lub zgody na pobyt tolerowany w Polsce,
5) jego przybycie do Polski ma związek z toczącym się rosyjsko-ukraińskim konfliktem zbrojnym,
6) deklaruje zamiar pozostania w Polsce,
7) nie złożył wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej bądź deklaracji o zamiarze złożenia takiego wniosku.
Przepisy zmieniające specustawę weszły w życie ze skutkiem wstecznym. Mają one również zastosowanie do cudzoziemców, którzy od 24 lutego 2022 r. wyjechali z Ukrainy i przybyli do Polski poprzez Węgry lub Rumunię. Skorzystają oni z automatycznego przedłużenia pobytu w Polsce do 24 sierpnia 2023 r. bez uzyskiwania zezwolenia na pobyt czasowy. Obcokrajowcy dodatkowo zyskają inne prawa w Polsce pochodne wobec prawa pobytu na podstawie specustawy.
PROBLEM Obywatel Ukrainy 22 lutego 2022 r. wyjechał w podróż służbową do Turcji. W tym czasie Rosja zaatakowała Ukrainę i cudzoziemiec przybył z Turcji do Polski, bo nie mógł wrócić do Ukrainy z powodu wojny, która wybuchła 24 lutego 2022 r. Czy można zatrudnić taką osobę? Czy pobyt obywatela Ukrainy w takim przypadku jest legalny?
ODPOWIEDŹ Specustawa ukraińska umożliwia zatrudnienie wszystkich obywateli Ukrainy przebywających w Polsce legalnie, niezależnie od daty wjazdu do Polski, na podstawie powiadomienia złożonego do powiatowego urzędu pracy w terminie 14 dni od podjęcia pracy. Pracodawca musi zatem w pierwszej kolejności zweryfikować, czy pobyt w Polsce kandydata do pracy jest legalny.
Specustawa przewiduje automatyczne prawo do pobytu w Polsce na okres 18 miesięcy dla osób, które przybyły do Polski od 24 lutego 2022 r. w związku z działaniami wojennymi prowadzonymi na Ukrainie. Nie reguluje wprost sytuacji osób, które na krótko przed wybuchem wojny udały się w podróż służbową lub na wakacje i nie mogły już wrócić do Ukrainy. Jednak należy uznać, że specustawa w założeniu miała objąć osoby, które zasadnicze i stałe miejsce pobytu przed wybuchem wojny miały w Ukrainie. Z tego względu można przyjąć interpretację, że osoba, która na krótko przed wybuchem wojny wyjechała w podróż służbową, a następnie przyjechała do Polski, ma automatyczne prawo pobytu przez okres 18 miesięcy od wybuchu wojny.
Choć ostatnia nowelizacja przepisów nie wprowadziła żadnej szczególnej regulacji, to Komisja Administracji i Spraw Wewnętrznych uzupełniła 22 marca 2022 r. uzasadnienie specustawy. Potwierdzono w nim, że jej zakres obejmuje również obywateli Ukrainy, którzy w chwili pełnowymiarowej agresji rosyjskiej byli na zagranicznym urlopie lub w krótkoterminowej podróży służbowej, a potem nie byli już w stanie wrócić do swoich domów i znaleźli się w Polsce. Taka interpretacja przepisów jest istotną nowością. Szacuje się, że przed 24 lutego 2022 r. z Ukrainy krótkoterminowo wyjechało ok. 15 tys. osób z uwagi na obawy, że w najbliższym czasie Rosja zaatakuje ich kraj.
Kwestia ta jednak nie jest taka oczywista na gruncie przepisów, a uzasadnienie specustawy nie jest wiążące dla urzędów czy Państwowej Inspekcji Pracy kontrolującej legalność zatrudnienia. Dlatego zalecamy, aby cudzoziemiec w takiej sytuacji jak najszybciej dokonał rejestracji swojego pobytu w urzędzie gminy i otrzymał numer PESEL. Rejestracja pobytu będzie dodatkowym potwierdzeniem korzystania ze statusu osoby objętej specustawą. Z uwagi na istniejące wątpliwości najbezpieczniejszym rozwiązaniem dla pracodawcy jest zatrudnienie cudzoziemca już po uzyskaniu przez niego potwierdzenia nadania numeru PESEL w specjalnej procedurze.
PROBLEM Obywatel Ukrainy pracował w naszym oddziale w Kaliningradzie. Po 24 lutego 2022 r. zawiesiliśmy swoją działalność w Rosji. Cudzoziemiec na podstawie ruchu bezwizowego przyjechał do Polski. Czy możemy wykorzystać przepisy specustawy ukraińskiej w celu jego zatrudnienia?
ODPOWIEDŹ Cudzoziemiec przyjechał do Polski po wybuchu wojny, ale jego miejscem stałego zamieszkania przed wojną była Rosja. Należy zatem uznać, że taka osoba nie przybyła z Ukrainy, lecz z Rosji i nie jest objęta szczególną ochroną ze specustawy. W takim przypadku obywatel Ukrainy nie skorzysta z uprawnień takich jak opieka medyczna, świadczenia socjalne etc.
Niemniej jednak specustawa przyznaje swobodny dostęp do rynku pracy również obywatelom Ukrainy, którzy przebywają w Polsce legalnie niezależnie od podstawy prawnej tego legalnego pobytu. Ukraińcy mający paszport biometryczny mogą wjechać do Polski na podstawie ruchu bezwizowego, który umożliwia pobyt w Polsce przez okres do 90 dni. Warunek legalności pobytu jest spełniony, a zatem cudzoziemiec może zostać zatrudniony przez polskiego pracodawcę w przewidzianym w specustawie trybie uproszczonym. Jedyna formalność to złożenie do urzędu pracy powiadomienia o rozpoczęciu wykonywania pracy w ciągu 14 dni od dnia podjęcia pracy. Aby zalegalizować dalszy pobyt i pracę, należy przed upływem 90 dni wystąpić o nowy tytuł pobytowy na zasadach ogólnych, np. złożyć kompletny wniosek o zezwolenie na pobyt czasowy i pracę. W okresie toczącego się postępowania pobyt cudzoziemca uznaje się za legalny, a więc praca może być kontynuowana.
PROBLEM Zatrudniamy kierowcę z Ukrainy od 1 maja 2021 r. Wykonuje on transport międzynarodowy, a jego roczna wiza wygaśnie w najbliższym czasie, tj. 30 kwietnia 2022 r. Pracownik nie zdąży uzyskać karty pobytu w takim czasie, a jednocześnie nie może wrócić do Ukrainy. Czy jest możliwość przedłużenie jego wizy w Polsce?
ODPOWIEDŹ Obecnie obywatele Ukrainy nie mają możliwości uzyskania polskiej wizy krajowej ani w konsulatach na Ukrainie. Niemniej jednak Ukraińcy, którzy przebywali już wcześniej w Polsce i są posiadaczami polskich dokumentów pobytowych – wiz krajowych, zezwoleń na pobyt czasowy ‒ korzystają na podstawie specustawy ukraińskiej z automatycznego przedłużenia ważności swoich dokumentów, jeśli ich ważność kończy się po wybuchu wojny, czyli od 24 lutego 2022 r. Na mocy specustawy wizy, których ostatni dzień ważności przypadł po tej dacie, ulegają przedłużeniu z mocy prawa do 31 grudnia 2022 r.
Co istotne, przedłużona wiza czy zezwolenie na pobyt zasadniczo nie umożliwia przekraczania polskiej granicy. Był to istotny problem dla ukraińskich kierowców wykonujących międzynarodowy transport drogowy lub niezarobkowy międzynarodowy przewóz drogowy. Z tego względu nowelizacja specustawy z 26 marca 2022 r. umożliwiła tej grupie cudzoziemców w drodze wyjątku uzyskanie naklejek wizowych potwierdzających automatyczne przedłużenie wiz krajowych. Umieszczeniem nowych naklejek wizowych dla kierowców zajmuje się wojewoda właściwy ze względu na miejsce pobytu konkretnego cudzoziemca, dlatego o taką nową naklejkę wizową należy zwrócić się do urzędu wojewódzkiego. Naklejki umożliwią kierowcom kontynuowanie wyjazdów, w tym podróży do innych krajów strefy Schengen.
PROBLEM Zatrudniliśmy obywatelkę Ukrainy, która uciekła przed wojną, zarejestrowała swój pobyt w Polsce i uzyskała numer PESEL. Pracownica nie ma ukraińskiego paszportu biometrycznego i wjechała do Polski na swoim ukraińskim paszporcie wewnętrznym. Jej rodzina została w Ukrainie i cudzoziemka chciałaby częściej jeździć do Ukrainy. Czy będzie mogła wrócić do Polski? Czy takie wyjazdy do Ukrainy pozbawią ją prawa do pobytu w Polsce?
ODPOWIEDŹ Cudzoziemka będzie mogła wyjechać do Ukrainy i wrócić z powrotem do Polski. Ważne, żeby każdy jej pobyt poza terytorium Polski nie trwał dłużej niż miesiąc, gdyż taki wyjazd pozbawi ją uprawnienia do pobytu na podstawie specustawy ukraińskiej. Z literalnego brzmienia przepisów wynika, że utratę prawa pobytu powoduje jedynie dłuższy wyjazd, przekraczający okres jednego miesiąca. Kilka krótszych wyjazdów, nawet jeżeli łączny ich okres przekracza miesiąc, nie pozbawi obywateli Ukrainy prawa do pobytu w Polsce. Warto pamiętać, że od powyższej zasady nie ma żadnego wyjątku. Jeżeli zdarzyłoby się, że pobyt zostanie wydłużony na okres dłuższy niż miesiąc, nawet z niezawinionych powodów (np. pobyt w szpitalu), to Ukrainka traci prawo do automatycznego pobytu na podstawie art. 2 ust. 1 specustawy. Możliwe jest wtedy zalegalizowanie jej pobytu w innym trybie – to wymaga jednak analizy konkretnego przypadku.
O czym warto pamiętać
! Specustawa nie reguluje wprost sytuacji osób, które na krótko przed wybuchem wojny udały się w podróż służbową lub na wakacje i nie mogły już wrócić na Ukrainę.
! Jeśli miejscem zamieszkania Ukraińca przed wojną nie była Ukraina i przyjechał do Polski z innego kraju, to nie jest objęty specustawą.
! Kilka krótszych wyjazdów, nawet jeżeli łączny ich okres przekracza miesiąc, nie pozbawi obywateli Ukrainy prawa do pobytu w Polsce.