Idzie czas grabarzy

Z Korwina rzeczywiście się wyrastało – w sumie był aktywny od początków III RP i zawsze zdobywał kilka procent wyborców ujętych jego diagnozami i receptami. Tyle że dziś te reguły gry nie obowiązują.

Konfederacja zyskuje głosy nie tylko najmłodszych, którzy faktycznie mogą wyrosnąć ze swoich poglądów, lecz także tych powyżej 30. i 40. roku życia.

Z naszych badań fokusowych wynika, że radykalizm jest pojmowany jako pewnego rodzaju fantazja o polityce autentycznej, wyrazistej, okraszona tęsknotą za trybunami ludowymi, którzy mówią, jak jest, nie bawią się w dyplomację, gry, kompromisy. To ciekawe, bo wyborcy, którzy głosują na Mentzena, bardzo doceniają Zandberga. Mówią nam, że jego poglądy są obrzydliwe, ale że jest w nich wiarygodny, nie zmienia zdania. I to jest ta różnica między starym i nowym duopolem.

Na poziomie metodologii sondaż to badanie na reprezentatywnej grupie. Przepytuje się najczęściej 1 tys. osób, które mają dość prosto skonstruowane pytania z konkretnymi odpowiedziami do wyboru. Czasem muszą wskazać partię, którą popierają, czasem to, czy są za jakimś pomysłem czy przeciw niemu. Z fokusami wchodzimy głębiej. Zamiast trwającego kilkanaście minut sondażu rozmawiamy ze starannie wyselekcjonowaną grupą osób przez półtorej, dwie godziny. I tak np. siadamy z wybranymi osobami, które głosowały na Sławomira Mentzena. One uzasadniają swoje motywy, czasem się między sobą spierają, uzupełniają.

Regularnie wracał np. motyw, w którym ludzie głosujący w drugiej turze na Karola Nawrockiego przekonywali, że oddali na niego głos nie dlatego, że go popierają, ale dlatego, że kampania Trzaskowskiego była zbyt negatywna. Że poczuli się zbyt dociskani, szantażowani tym nieustannym straszeniem Nawrockim. Na to nałożyły się klasowe podziały i przekonanie, że prezydentem może zostać ktoś spoza elit, bez salonowego rodowodu. I że kwitnie antysystemowość.

Antysystemowość deklarowana jest w tym rozumieniu, że system polityczny, w którym funkcjonujemy, jest wadliwy w sposób totalny. Ludzie mówili nam, że nie da się tego naprawić, że trzeba zacząć od zera, zmienić konstytucję. To dość powszechne emocje.

To był inny moment. Dominowała potrzeba odsunięcia od władzy PiS, które przez osiem lat zmęczyło ludzi swoimi aferami, propagandą czy arogancją. Wtedy najważniejsze było to, by pokazać Prawu i Sprawiedliwości czerwoną kartkę, a udana kampania Donalda Tuska i jego przyszłych koalicjantów pozwoliła wyłonić taką, a nie inną układankę rządową.

A dziś, po dwóch latach rozczarowujących rządów, ludzie chcą pokazać drugą czerwoną kartkę.

I te dwie czerwone kartki tylko przyspieszają tempo pojawienia się i wzrostu zjawisk, o których rozmawiamy. Jednego przełomowego momentu nie było, to proces, który nasilił się w ostatnich latach, gdy internet stał się źródłem informacji. A może nie tyle sam internet, ile algorytmy w platformach społecznościowych sterujące naszymi emocjami, promujące różnice i wyrazistość, a nie kompromis czy szukanie wspólnego mianownika. Oceniam, że nie jest to jeszcze apogeum tej historii.

Tu akurat więcej niż fokusy powie nam sondaż, który przeprowadziliśmy. Z naszego badania wynika, że elektorat Konfederacji w przytłaczającej większości jest niechętny do współpracy z którąkolwiek partią. Główny przekaz jest jasny – dążenie do samodzielnego rządzenia. Oczywiście jest frakcja wyborców, która akceptuje sojusz z PiS, trochę mniejsza przełknęłaby też koalicję z PO. Ale jest raczej nastawienie „nie dogadywać się, robić swoje”.

Generalnie ma Pan rację, ale w czasach kryzysu, gdy ancien régime chyli się ku upadkowi, obowiązują inne zasady. Trochę jak w kryzysie roku 1968, gdy powstawało wiele ruchów, a obowiązującym hasłem było „Bądź realistą – żądaj niemożliwego”. I dziś mamy takie czasy, wyborcy Konfederacji chcą utrzymania dystansu do PiS i PO. To jest coś, co może spowodować, że liderzy Konfederacji nie będą pochopni przy podejmowaniu decyzji o ewentualnej koalicji.

Jest pan pewny? Proszę naszkicować taki scenariusz: PiS i KO zabiegają po wyborach o Konfederację, a jej politycy dziękują i odchodzą od stołu negocjacyjnego. KO nie stworzy przecież żadnego mariażu z PiS – scenariusz z Niemiec, gdy w chwilach kryzysu dochodzi do wielkiej koalicji, a najwięksi rywale tworzą rząd, nad Wisłą nie zadziała. Nie dziś. Efekt? Niestabilna władza rządu mniejszościowego, który wykrwawia się z każdym dniem. Czysty zysk dla Konfederacji.

Tak, czas gra na ich korzyść. Rosną, puchną, ich błędy nie są już tak spektakularne jak Korwin-Mikkego. Najwięcej problemów mają przy wypowiedziach na tematy światopoglądowe, gdy słowa pachną na kilometr mizoginią. Ale przecież na dłuższą metę Konfederacja może ewoluować w kierunku turbopopulizmu, ale postnowoczesnego, w którym wątki ksenofobiczne mogą się mieszać z absolutnie równościowymi w kwestiach płci albo tolerancyjnymi w kwestiach LGBT. Nie takie rzeczy widzieliśmy.

Z całą pewnością Koalicja Obywatelska rozważa to jako jeden ze scenariuszy. Mnie się w ogóle wydaje, że Donald Tusk zawiesił się w nadziei, że wydarzy się coś, co spowoduje reset nastrojów społecznych i być może da perspektywę, w której rok 2027 nie będzie przegrany. Alternatywą dla cudu jest „zdrada”, czyli porzucenie demokratycznych partnerów, Lewicy, i dogadanie się z Konfederacją. Innych scenariuszy na utrzymanie się PO przy władzy nie widzę. Nie przy tych nastrojach społecznych, które chcą radykalnych zmian, karmią się różnicami i sterydami podrzucanymi przez internetowe algorytmy.

Tak, a do tego muszą się liczyć z tym, że ktoś może być jeszcze bardziej skrajny, a co za tym idzie w tej dość egzotycznej logice, jeszcze bardziej wiarygodny. Prezes PiS zawsze chciał, żeby na prawo od jego partii była tylko ściana. A dziś ma Mentzena, dalej Bosaka, Brauna, a pewnie jeszcze kilka innych środowisk w stylu Bąkiewicza. Rywalizacja na to, kto jest bardziej skrajny, cały czas się rozkręca. Nie chcę być złym prorokiem, ale trudno sobie wyobrazić, by można jeszcze dalej iść tylko na poziomie słów. To brzmi strasznie, bo zapowiadają się nieciekawe czasy, ale na horyzoncie widać czas skrajności.

Niestety tak, tym bardziej że państwo mu na to pozwala z niezrozumiałych dla mnie przyczyn.

W tę stronę wskazuje busola i kompas nastrojów społecznych. Ale tu znaków zapytania i niewiadomych jest więcej. Zobaczymy, czy Partia Razem wytrzyma tempo – oni muszą nieustannie nadawać na takich falach, jak gdyby trwała kampania. Wiatr wieje dla Zandberga, z tym, że jest on w innym miejscu niż Mentzen. Na razie sieje i czeka. Mentzen już zbiera, co zasiewał przez ostatnie lata, a przynajmniej przygotowuje się do żniw.

Trawestując Hegla i Marksa: każda rzeczywistość wychowuje własnych grabarzy. Na tym też polega polityka. Wygląda na to, że idzie czas grabarzy.

[notka]

Raport „Nowy duopol obali ten system” można przeczytać na stronach Krytyki Politycznej