Urzędy wojewódzkie kwestionują wpłaty za specjalistyczne usługi opiekuńcze i grożąc palcem, każą stosować przepisy wprost. Tymczasem niektóre RIO dopuszczają mniej literalną wykładnię, która, co ciekawe, zapewnia zgodność w ewidencji księgowej. Co zrobić? Zastosować „mniejsze zło” ‒ radzą eksperci.
Gdzie powinny trafiać płatności za specjalistyczne usługi opiekuńcze: na konto ośrodka pomocy społecznej czy na konto gminy? To pozornie proste pytanie namieszało ostatnio w pracy zarówno księgowych zatrudnionych w ośrodkach pomocy społecznej i miejskich ośrodkach pomocy społecznej, jak i skarbników jednostek samorządu terytorialnego. A wszystko to za sprawą kontroli niektórych urzędów wojewódzkich (w tym mazowieckiego), w trakcie których zarzucono, że wskazane opłaty powinny być wnoszone bezpośrednio lub przelewem do urzędu gminy. W przeciwnym razie dochodzi do wydłużenia okresu przepływu środków finansowych i niedotrzymania terminu płatności za zrealizowane usługi. A za to, po wcześniejszych zaleceniach kontrolnych, gdy nie zostaną wdrożone, wojewoda może wymierzyć w drodze decyzji karę pieniężną od 500 zł do 12 000 zł.
Przepis (nie)doskonały
Wojewoda mazowiecki powołuje się na par. 5 rozporządzenia ministra polityki społecznej z 22 września 2005 r. w sprawie specjalistycznych usług opiekuńczych (Dz.U. nr 189 poz. 1598; dalej: rozporządzenie). Wynika z niego wprost, że „opłata za specjalistyczne usługi jest wnoszona przez osobę uzyskującą pomoc w formie specjalistycznej usługi lub jej opiekuna, bezpośrednio lub przelewem do kasy urzędu gminy, w terminie do 15. dnia każdego miesiąca następującego po miesiącu, w którym wykonano usługę”. Problem jednak w tym, że w praktyce niektóre zadania (w tym dotyczące właśnie specjalistycznych usług opiekuńczych) są przekazywane przez gminę do realizacji jej własnym jednostkom budżetowym – jak OPS czy MOPS. I wtedy ‒ zdaniem niektórych ekspertów i Regionalnej Izby Obrachunkowej w Gdańsku ‒ literalna wykładnia art. 5 rozporządzenia nie musi znaleźć zastosowania. Dlatego, co podkreśla RIO w Gdańsku, w zależności od sposobu ukształtowania realizacji zadania (wykonywane w ramach urzędu bądź wykonywane przez jednostkę budżetową gminy), zróżnicowane powinno być postępowanie związane z należnościami, o których mowa w par. 5 rozporządzenia.
Oznacza to, że w praktyce mamy obecnie dwa podejścia interpretacyjne do kwestii omawianych wpłat. A dyskusja wokół tego nie jest bynajmniej akademicka, bo zastosowana wykładnia przekłada się na sposób ewidencji środków za specjalistyczne usługi opiekuńcze. I o ile w podejściu dopuszczającym wpłaty do jednostek organizacyjnych nie ma dylematów księgowych, o tyle przy bardziej restrykcyjnym stosowaniu przepisów i wpłatach do urzędu gminy już pewne nieścisłości mogą się pojawić.
Dylematy w ewidencji
Jak zwraca uwagę Krystyna Gąsiorek, ekspertka z zakresu tematyki dla sfery budżetowej, na podstawie par. 4 ww. rozporządzenia to OPS wydaje decyzję ustalającą odpłatność za specjalistyczne usługi opiekuńcze dla osób z zaburzeniami psychicznymi, dlatego to on kwalifikuje je w księgach rachunkowych jako publicznoprawne należności budżetowe i ewidencjonuje je zgodnie z obowiązującymi zasadami rachunkowości na stronie Wn konta 221 „Należności z tytułu dochodów budżetowych”. I jak zauważa ekspertka, w przypadku zastosowania literalnego zapisu par. 5 rozporządzenia wpłaty dokonywane bezpośrednio na konto gminy nie będą prawidłowo rozliczone z uwagi na brak wpłaty na konto OPS/MOPS, a tym samym z uwagi na brak zapisu na koncie 221 po stronie Ma. Jej zdaniem przy stosowaniu literalnym par. 4 i 5 ww. rozporządzenia pojawia się absurd, bo należności są w ośrodku, a wpłata w gminie i w tej sytuacji będzie w OPS występowała należność z decyzji, a w gminie będzie występowała nadpłata. Ekspertka dodaje też, że jeśli zastosujemy dosłownie par. 5 rozporządzenia, to będziemy mieli błędne zapisy w księgach i będą sztuczne zaległości w dochodach. A wykazywać to też będziemy w sprawozdaniach budżetowych i skarbnicy będą mieli kłopot z księgami urzędu, bo będą nadpłaty z ww. tytułu. Pogląd ten podziela też Jarosław Jurga ekspert z zakresu rachunkowości budżetowej, certyfikowany księgowy.
Prawo swoje, praktyka swoje
Zdarza się więc, że OPS/MOPS przyjmują na swoje konto te wpłaty, aby w księgach była zgodność. Jedna z rozmówczyń potwierdziła, że w ich jednostce odpłatność trafia na konto OPS 130/221, potem przekazywana jest na konto gminy. Warto jednak podkreślić, że OPS przekazywał te pieniądze dalej do JST, bo finalnie jednostki budżetowe muszą i tak odprowadzić pobrane dochody na rachunek budżetu JST. Z kolei zarząd JST przekazuje pobrane dochody budżetowe związane z realizacją zadań z zakresu administracji rządowej oraz innych zadań zleconych JST odrębnymi ustawami, pomniejszone o określone w odrębnych ustawach dochody budżetowe przysługujące JST z tytułu wykonywania tych zadań, na rachunek bieżący dochodów dysponenta części budżetowej przekazującego dotację celową. Tak wynika z art. 255 ustawy z 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 305). Dlatego niektórzy eksperci wskazują, że – do czasu otrzymania zaleceń pokontrolnych przewidujących inne rozwiązania – księgowym OPS-ów (MOPS-ów) oraz skarbnikom JST nie pozostaje nic innego, jak wybrać „mniejsze zło” i realizować zadanie tak jak do tej pory. Nie spowoduje to skutków finansowych dla budżetu państwa, ponieważ dochody są i tak odprowadzane zgodnie z art. 255 ustawy o finansach publicznych. Marcin Nagórek, radca prawny, radzi jednak, aby zasięgnąć opinii właściwej miejscowo dla danej jednostki (OPS/MOPS) regionalnej izby obrachunkowej. Izba bowiem kontroluje całość gospodarki finansowej samorządów, a także kontroluje gospodarkę finansową w zakresie zadań administracji rządowej.
Z pewnością niektóre jednostki po kontrolach np. wydziału polityki społecznej danego wojewody lub w obawie o nie mogą zdecydować się na stosowanie literalnego brzmienia przepisu i zmianę zasad w ten sposób, że wpłaty będą dokonywane w gminie. Wtedy trzeba przyjąć nieco odmienny sposób księgowania (patrz s. D5). Przy czym umożliwi on rozliczenie operacji na poziomie OPS/MOPS, ale nadal nie gwarantuje rzetelnego odzwierciedlenia stanu rozrachunków z tytułu opłat wnoszonych na usługi opiekuńcze.
Co dalej?
Przepisy rozporządzenia obowiązują już przeszło 16 lat. Zapytaliśmy Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej, czy planuje zmianę w par. 5 rozporządzenia sformułowania „bezpośrednio lub przelewem do kasy urzędu gminy” na „bezpośrednio lub przelewem do kasy ośrodka pomocy społecznej”, jak to zapisano w wielu innych aktach prawnych, które stosuje OPS. Resort obiecał dokonać analizy obowiązujących przepisów w tym zakresie. Jeśli zastosowano by to rozwiązanie, to zniknęłyby problemy zarówno interpretacyjne, jak i w ewidencji księgowej. A przecież takie brzmienie przepisów jest już stosowane przy okazji innych działalności OPS.
Ministerstwo Finansów z kolei w odpowiedzi na pytanie DGP z 16 lipca br. wskazało, że z art. 18 ust. 1 pkt 3 ustawy z 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej wynika, że organizowanie i świadczenie specjalistycznych usług opiekuńczych w miejscu zamieszkania dla osób z zaburzeniami psychicznymi zaliczone zostało do zadań zleconych z zakresu administracji rządowej realizowanych przez gminę. W zakresie zasad ewidencji w księgach rachunkowych zdarzeń dotyczących realizacji zadań zleconych z zakresu administracji rządowej zastosowanie powinny mieć rozwiązania ewidencyjne opublikowane na stronie internetowej MF pod adresem: www.gov.pl/web/finanse/prosze-o-przedstawienie-zasad-ewidencji-operacji-dotyczacych-funduszu-alimentacyjnego-w-ksiegach-rachunkowych-samorzadowej-jednostki-budzetowej-i-organu-stanowiacego-jednostki-samorzadu-terytorialnego (na przykładzie funduszu alimentacyjnego).
