Nowelizacja ustawy znanej jako „polska ustawa sankcyjna” budzi spore wątpliwości ze strony przedsiębiorców, którzy obawiają się, że nowe przepisy w znaczny sposób utrudnią realizowane przez nich transakcje międzynarodowe.

6 lutego 2025 r. Prezydent RP podpisał nowelizację ustawy o szczególnych rozwiązaniach w zakresie przeciwdziałania wspieraniu agresji na Ukrainę oraz ochronie bezpieczeństwa narodowego (Dz.U. z 2025 r. poz. 172), a także regulacje dotyczące Krajowej Administracji Skarbowej i przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu. Znowelizowane przepisy weszły w życie 26 lutego 2025 r.

Nowe obowiązki dokumentacyjne

Nowelizacja polskiej ustawy sankcyjnej nakłada na przedsiębiorców nowe obowiązki, które mają służyć uszczelnieniu systemu sankcyjnego. W praktyce mogą one jednak generować istotne trudności operacyjne dla unijnych przedsiębiorców.

Szczególne wymogi dotyczą podmiotów dokonujących eksportu towarów objętych sankcjami nałożonymi na poziomie unijnym w dwóch przypadkach, tj. gdy:

wywóz towarów następuje do państw, co do których istnieje ryzyko udziału w obchodzeniu środków ograniczających, lub

▪ towary są przewożone w procedurze tranzytu przez terytorium Federacji Rosyjskiej lub Białorusi.

W takich sytuacjach eksporterzy są zobowiązani do złożenia pod rygorem odpowiedzialności karnej oświadczenia zawierającego trzy kluczowe deklaracje. Po pierwsze, eksporter musi potwierdzić, że transport przez terytorium Federacji Rosyjskiej lub Białorusi stanowi wyłącznie element szerszej trasy przewozowej, której punkty początkowy i końcowy znajdują się poza terytorium tych państw. Po drugie, konieczne jest oświadczenie, że w trakcie tranzytu przez wskazane terytoria, towar nie zostanie poddany żadnym operacjom handlowym ani logistycznym – w szczególności odsprzedaży, przetwarzaniu czy składowaniu – przez podmioty objęte unijnymi środkami ograniczającymi wprowadzonymi w związku z rosyjską agresją na Ukrainę. Wreszcie, eksporter musi jednoznacznie wskazać, że końcowa destynacja towarów znajduje się w państwie trzecim, innym niż Federacja Rosyjska lub Białoruś.

Co istotne, na eksporterach ciąży również obowiązek identyfikacji użytkownika końcowego towaru. Jego dane muszą bowiem zostać uwzględnione w treści składanego oświadczenia stanowiącego załącznik do zgłoszenia celnego. Można się spodziewać, że brak takiego oświadczenia będzie skutkował niedopuszczeniem towarów do procedury wywozu.

Obowiązki także dla producentów

Przepisy ustawy sankcyjnej nie zawierają wykazu państw, co do których istnieje ryzyko udziału w obchodzeniu sankcji. W praktyce brak takiego wykazu i jasnych kryteriów, co do zaistnienia ryzyka udziału danego państwa w obchodzeniu sankcji, może skutkować tym, że organy będą wymagać składania opisanych wyżej oświadczeń w odniesieniu do każdego wywozu towarów realizowanego poza UE.

Co więcej, jeżeli na skutek przeprowadzonej przez organy KAS analizy, ryzyko naruszenia sankcji unijnych zostanie ocenione jako wysokie, naczelnik urzędu celno-skarbowego będzie mógł dodatkowo zażądać pozyskania przez eksportera i przedłożenia organom, oświadczenia producenta wywożonego towaru o podjęciu działań (które jest on w stanie udokumentować) służących określeniu, czy towar będzie używany przez użytkowników końcowych w sposób zgodny z warunkami przewidzianymi w unijnych przepisach.

Znowelizowane przepisy sankcyjne nakładają zatem nowe obowiązki nie tylko na eksporterów towarów, ale również na ich producentów. Ich spełnienie może być w szczególności trudne w przypadku rozbudowanych łańcuchów dostaw, w ramach których te same towary są przedmiotem kilku dostaw dokonywanych przez pośredników, niemających bezpośredniego kontaktu z producentem towarów.

W praktyce istotne jest zatem, aby na każdym etapie realizowanych transakcji były podejmowane odpowiednie działania mające na celu ograniczenie ryzyka naruszenia przepisów sankcyjnych. Pomocne niewątpliwie może być w tym zakresie wdrożenie odpowiednich procedur wewnętrznych, a także wprowadzenie do umów z kontrahentami specjalnych klauzul umownych.

W kontekście przepisów sankcyjnych, żaden podmiot nie powinien czuć się zwolniony z obowiązku dochowania należytej staranności. Dokonanie dostawy towarów na rzecz krajowego czy też unijnego kontrahenta nie gwarantuje bowiem, że dany towar nie zostanie ostatecznie wykorzystany w sposób naruszający przepisy sankcyjne. W razie zaś zidentyfikowania takich przypadków i wszczęcia przez organy celne kontroli, istotnym jest wykazanie dochowania wspomnianej należytej staranności na każdym etapie obrotu danym towarem.

Nawet 500 tys. zł kary

To jednak nie koniec nowych obowiązków, jakie muszą spełniać eksporterzy. W opisanych wyżej przypadkach są oni również zobowiązani do przedstawienia organom dokumentacji potwierdzającej przeprowadzenie odprawy celnej towarów w państwie ich przeznaczenia. Co ważne, przedłożenie takiej dokumentacji musi nastąpić w nieprzekraczalnym terminie 45 dni, liczonym od dnia wyprowadzenia towarów poza obszar celny Unii Europejskiej. Niedopełnienie zaś tego obowiązku będzie skutkowało nałożeniem przez naczelnika urzędu celno-skarbowego, w drodze decyzji administracyjnej, kary pieniężnej w wysokości do 500 tys. zł.

Nowy wymóg może być w szczególności trudny do spełnienia w przypadku wywozu towaru realizowanego w ramach transportu morskiego do bardziej odległych od UE państw – np. Australii, gdzie realizacja transportu zajmuje zwykle więcej niż 45 dni.

Co więcej, choć organy celne mają możliwość miarkowania wysokości nakładanej kary pieniężnej, ustawa nie zawiera ostrych kryteriów, które powinny być w tym zakresie brane pod uwagę. W praktyce zatem, przepisy pozostawiają dużą uznaniowość w tym obszarze, a nakładane kary i kryteria brane w tym zakresie przez organy mogą istotnie różnić się w zależności od danego urzędu.

Za naruszenie znowelizowanych przepisów sankcyjnych grozi także przepadek towarów na rzecz Skarbu Państwa.

Jak przygotować się do zmian

W obecnej sytuacji geopolitycznej oraz prawnej odpowiednie przygotowanie do wdrożenia nowych wymogów staje się kluczowym elementem zarządzania ryzykiem w przedsiębiorstwie. Aby uniknąć potencjalnych problemów i zapewnić zgodność z regulacjami, warto podjąć kroki, które pomogą odpowiednio przygotować firmę do nowych wyzwań.

Przedsiębiorcy powinni się skupić na wdrożeniu dostosowanych do skali i charakteru ich działalności systemów monitorowania kontrahentów i realizowanych transakcji pod kątem przepisów sankcyjnych. Kolejnym krokiem powinno być również przeprowadzenie audytu zawieranych umów handlowych i w razie potrzeby ich odpowiednie zmodyfikowanie pod kątem klauzul sankcyjnych. Unijni przedsiębiorcy powinni również opracować zasady dokumentowania zachowywania zgodności z wymogami sankcyjnymi oraz wdrożyć w tym zakresie odpowiednie procesy kontrolne.

Wreszcie, należy podkreślić, że nawet najlepiej opracowane zasady i wdrożone w przedsiębiorstwie procedury nie będą zabezpieczać przed naruszeniem sankcji, jeżeli nie będą w praktyce stosowane. Należy zatem zadbać o to, aby procesy te były w możliwie optymalny sposób dostosowane do specyfiki danej firmy i nie generowały nadmiernych obowiązków. ©℗