Zatory płatnicze. UOKiK patrzy na ręce 
opieszałym przedsiębiorcom

Za nadmierne opóźnianie się z płatnościami przedsiębiorcom grożą surowe kary. Przypomniał o tym ostatnio prezes UOKiK, który wszczął 10 postępowań wobec spółek niepłacących w terminie swoim dostawcom. I choć przed nałożeniem sankcji prezes urzędu może wystosować do opóźniających się podmiotów tzw. wystąpienia miękkie, które skupiają się nie tyle na penalizacji, ile na wyjaśnianiu problemów, to jednak przedsiębiorcy nie mogą pozwalać sobie na spóźnienia w rozliczeniach transakcji handlowych ze swoimi kontrahentami. Niżej podpowiadamy, kiedy firma może się spodziewać interwencji urzędników.

– Nieterminowe płatności od większych kontrahentów powodują zaburzenie płynności finansowej firm z sektora MŚP, destabilizując ich działalność operacyjną, ograniczając inwestycje i rozwój. Dlatego niedopuszczalne jest, aby duże firmy nie płaciły na czas swoim mniejszym kontrahentom. Tym bardziej że w toku wystąpień miękkich poinformowaliśmy przedsiębiorców (a były to takie spółki jak: spółki: Coca Cola HBC Polska, Delpharm Poznań, DOZ S.A. Direct sp.k., Emerlog, Mahle Behr Ostrów Wielkopolski, Padma, Przedsiębiorstwo Budowlane GRANIT, Suder & Suder, Teva Pharmaceuticals Polska, Track Tec Koltram), że brak poprawy ich dyscypliny płatniczej może skutkować wszczęciem postępowania i w konsekwencji karą finansową – stwierdził prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów Tomasz Chróstny.

Ponieważ wystąpienia miękkie nie przyniosły zamierzonego efektu, na przedsiębiorców zostały nałożone kary pieniężne. Będą one wyliczane na podstawie znowelizowanej w 2022 r. ustawy o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w spełnianiu świadczeń pieniężnych (dalej: u.p.n.o.t.h.). To oznacza, że prezes UOKiK będzie brał pod uwagę nie tylko wartość przeterminowanych płatności i długość opóźnień, lecz również wagę i okoliczności naruszenia, a także działania podjęte przez przedsiębiorcę z własnej inicjatywy w celu zaprzestania naruszenia oraz współpracę z UOKiK w toku postępowania.

wystąpienia miękkie – jak reagować

Wystąpienie miękkie to nic innego jak pismo od UOKiK, w którym organ sygnalizuje przedsiębiorcy dostrzeżone wątpliwości co do praktyk płatniczych w transakcjach handlowych. W tym dokumencie mogą się znaleźć również pytania, które mają na celu wyjaśnienie stanu faktycznego sprawy. Co ważne, odpowiedź na pismo nie jest obowiązkowa. Jej brak nie wiąże się z żadnymi bezpośrednimi konsekwencjami.

UWAGA! Możliwość kierowania do przedsiębiorców wystąpień z sprawach z zakresu przeciwdziałania nadmiernemu opóźnianiu się ze spełnieniem świadczeń pieniężnych wynika z art. 13ca u.p.n.o.t.h.

Ważny początek

Przedsiębiorcy w miarę możliwości powinni dążyć do współpracy z UOKiK na etapie interwencji miękkiej. Wyjaśnienie sprawy bez wszczynania postępowania angażuje znacznie mniej zasobów po stronie przedsiębiorcy i może pozwolić uniknąć dotkliwych kar pieniężnych. Analiza pisma z UOKiK i przygotowanie danych do odpowiedzi to zadanie przede wszystkim dla osób odpowiedzialnych za finanse i księgowość firmy po stronie zobowiązań, przy wsparciu pracowników merytorycznych (np. działu zakupów). Przy czym zagadnienia opóźnień w płatnościach są związane z transakcjami, w których przedsiębiorca występuje jako dłużnik. W zależności od sektora, w jakim funkcjonuje firma, będą to m.in. zakupy:

• środków produkcji,
• towaru do odsprzedaży
• usług od podwykonawców.

Ustalenie poziomu zaległości to zadanie dla księgowości, natomiast ustalenie ich przyczyn często wymaga wsparcia ze strony biznesu. Dla sprawnego przygotowania odpowiedzi istotne są również dobrze funkcjonujące systemy informatyczne do obsługi zamówień i finansów przedsiębiorstwa. Firmy korzystające z outsourcingu w zakresie księgowości powinny zadbać o sprawne przekazanie niezbędnych danych przez zewnętrznego dostawcę usług na wypadek interwencji organu.

postępowanie

Prezes UOKiK, jak wskazuje art. 13b u.p.n.o.t.h., ma prawo do wszczęcia postępowania antyzatorowego wobec przedsiębiorcy, który wygenerował zaległości płatnicze w wysokości co najmniej 2 mln zł i stan ten utrzymuje się przez trzy kolejne miesiące.

Do ustalenia wielkości zatoru płatniczego bierze się sumę świadczeń pieniężnych niespełnionych lub spełnionych po terminie, przy czym termin zapłaty musi przypadać nie później niż dwa lata przed dniem wszczęcia postępowania. Ustawa obejmuje transakcje handlowe z kontrahentami w obrębie Europejskiego Obszaru Gospodarczego i Szwajcarii. Oznacza to, że wielomilionowe zaległości na rzecz kontrahentów amerykańskich nie będą podstawą do interwencji UOKiK. Ponadto prezes UOKiK pomija opóźnienia w transakcjach w ramach grupy kapitałowej. Z u.p.n.o.t.h. wynikają dwie istotne kwestie. Otóż nawet kilkudniowe opóźnienia w płatnościach mogą spowodować, że prezes UOKiK będzie miał prawo interweniować wobec przedsiębiorcy. Ponadto dla ustalenia, czy doszło do przekroczenia progu 2 mln zł, znaczenie ma wartość brutto niezapłaconej faktury, a nie kwota odsetek z tytułu opóźnienia w płatności tej kwoty.

Przedsiębiorcy, wobec których prezes UOKiK prowadzi postępowania antyzatorowe, są wybierani w wyniku działań analitycznych prowadzonych w urzędzie. Pomocnym instrumentem w ustalaniu kierunków interwencji organu są sprawozdania o stosowanych terminach zapłaty w transakcjach handlowych składane co roku do Ministerstwa Rozwoju i Technologii przez największych przedsiębiorców.

Ustawa przewiduje też możliwość składania zawiadomień do UOKiK. Z tej możliwości korzystają zapewne niezadowoleni kontrahenci, zwłaszcza że ich dane nie są ujawniane w razie ewentualnej interwencji UOKiK. Należy jednak pamiętać, że prezes UOKiK wykonuje swoje kompetencje w interesie publicznym, dlatego skargi pojedynczych przedsiębiorców mogą nie być wystarczającą podstawą do rozpoczęcia kontroli. Samo postępowanie antyzatorowe nie doprowadzi do wyegzekwowania długu od nierzetelnego dłużnika, chociaż nowe przepisy premiują szybkie uregulowanie zaległości przez stronę postępowania. Przed skierowaniem zarzutów do konkretnego przedsiębiorcy organ dokonuje analizy prawdopodobieństwa występowania nadmiernych opóźnień w płatnościach. O tym etapie sprawy przedsiębiorca nie jest informowany i w nim nie uczestniczy.

Konieczna współpraca

Przedsiębiorca, który otrzymał od prezesa UOKiK postanowienie o wszczęciu postępowania w sprawie nadmiernego opóźniania się ze spełnianiem świadczeń pieniężnych, musi się liczyć z koniecznością dostarczania organowi wielu dokumentów i informacji niezbędnych do ustalenia stanu faktycznego sprawy. Na tym etapie konieczne jest zaangażowanie osób odpowiedzialnych w firmie za finanse, księgowość i ewentualnie zakupy.

Aby wydać decyzję w sprawie zatorowej, prezes UOKiK musi ustalić wiele okoliczności. Przede wszystkim organ tworzy pełne zestawienie transakcji handlowych przedsiębiorcy w okresie objętym postępowaniem. Otrzymane od niego informacje są weryfikowane przez przedstawicieli UOKiK – m.in. z przekazywanymi do administracji skarbowej plikami JPK_VAT i JPK_WB. Organ może też kierować zapytania do kontrahentów przedsiębiorcy, wobec którego toczy się postępowanie.

UWAGA! Za nieudzielenie informacji żądanych przez prezesa UOKiK lub udzielenie informacji nieprawdziwych lub wprowadzających w błąd, zgodnie z art. 13 t ust. 1 u.p.n.o.t.h., grozi kara pieniężna w wysokości do 5 proc. przychodu osiągniętego przez przedsiębiorcę w poprzednim roku obrotowym, przy czym kara nie może przekroczyć równowartości 50 mln euro.

odstraszające kary

Na podstawie materiałów postępowania dowodowego prezes UOKiK ustala, czy kontrolowany przedsiębiorca wygenerował zatory płatnicze, które przekraczają próg ustawowy, oraz ile wynosiły opóźnienia w płatnościach wynikających z poszczególnych transakcji. Jeśli stwierdzi, że przedsiębiorca złamał ustawowy zakaz nadmiernego opóźniania się ze spełnianiem świadczeń pieniężnych, może (choć nie musi) nałożyć administracyjną karę pieniężną.

Ta jest wyliczana przy użyciu dość skomplikowanego algorytmu zapisanego w art. 13 v ust 2 u.p.n.o.t.h. [ramka]. Przy czym procedura wyliczania kary pieniężnej zaczyna się od zsumowania wartości opóźnionych świadczeń pieniężnych pogrupowanych według liczby dni opóźnienia ‒ od dnia wymagalności do dnia spełnienia lub końca okresu objętego postępowaniem do: 30 dni, 60 dni, 120 dni, 365 dni i powyżej. Tak ustalone sumy świadczeń są następnie mnożone – odpowiednio – przez coraz większy procent – 1 proc., 2 proc., 4 proc., 12 proc. i 24 proc. Im dłuższe opóźnienie, tym wyższa kara. Wyniki mnożenia następnie są sumowane.

Przy obliczaniu maksymalnej wysokości kary pieniężnej pomija się niektóre kategorie transakcji wskazane w u.p.n.o.t.h. Szczególnie istotne wyłączenie dotyczy transakcji handlowych zawieranych w ramach grupy kapitałowej. Przedsiębiorcy nie zapłacą więc kary za opóźnienia w płatnościach na rzecz spółek zależnych lub dominujących.

Wyliczona maksymalna kara pieniężna jest punktem wyjścia dla określenia kary pieniężnej nałożonej na przedsiębiorcę w decyzji kończącej postępowanie antyzatorowe. Ustalając wysokość kary pieniężnej, prezes UOKiK bierze pod uwagę m.in. wagę naruszenia, okoliczności naruszenia wykazane przez przedsiębiorcę, współpracę z organem w toku sprawy.

Z tego powodu w toku postępowania przedsiębiorcy powinni dążyć do wyjaśnienia przyczyn, dla których dopuścili się opóźnień w płatnościach, i przedstawić dowody działań, które podjęli, by zmniejszyć poziom zaległości lub uregulować przeterminowane zobowiązania. Warto również wskazać, które z transakcji są przedmiotem sporu sądowego i przekazać dokumenty, które dowodzą spornego charakteru transakcji.

UWAGA! Przedsiębiorcy, którzy w terminie 60 dni od wszczęcia postępowania zapłacili wraz z odsetkami ustawowymi przeterminowane należności, mogą liczyć na złagodzenie kary. ©℗