Ochrona wyrobów regionalnych i tradycyjnych. Sprawdź, co się zmieniło [PORADNIK DGP]

28 kwietnia weszła w życie całkowicie nowa ustawa, istotna dla wytwórców, sprzedawców i innych osób uczestniczących w promocji czy dystrybucji produktów regionalnych czy tradycyjnych. W jednym miejscu gromadzi przepisy dotyczące ochrony i rejestracji tych produktów, a mowa zarówno o żywności, jak i o winach oraz napojach alkoholowych. To dobra wiadomość, bo do tej pory przepisy były porozrzucane w trzech aktach prawnych.

Przy okazji utworzono zupełnie nową Radę ds. Oznaczeń Geograficznych i Gwarantowanych Tradycyjnych Specjalności, zajmującą się m.in. opiniowaniem wniosków o rejestrację, o jej cofnięcie, o zatwierdzenie zmiany czy też rozpatrywaniem sprzeciwów.

Mniej natomiast ucieszy producentów podniesienie opłaty za ocenę wniosków, w tym o rejestrację, z 300 zł na 500 zł ,oraz zaostrzenie sankcji za naruszenia przepisów. Przykładowo powiększył się katalog czynów niedozwolonych, m.in. tych, za które mogą być ukarane jednostki certyfikujące. Ponadto wzrosła wysokość niektórych kar, np. kara pieniężna za używanie nazwy zarejestrowanej niezgodnie ze specyfikacją produktu lub z naruszeniem zakresu ochrony wzrosła z 10-krotność do 20-krotności przeciętnego wynagrodzenia. Absolutną nowością są przepisy pozwalające ministrowi regulować podaż produktów zarejestrowanych jako ChNP, ChOG lub GTS na danym obszarze, a także regulować wykaz grup producentów wytwarzających produkty, których nazwy zostały wpisane do rejestru unijnego. Jak zatem wygląda system ochrony żywności regionalnej i tradycyjnej po zmianach – opisujemy w naszym poradniku. ©℗

Teraz wszystko w jednej ustawie

W życie weszły właśnie nowe przepisy, które kompleksowo regulują zasady rejestracji i ochrony nazw pochodzenia, oznaczeń geograficznych i gwarantowanych tradycyjnych specjalności, a także produktów tradycyjnych. Obejmują one swoim zakresem nie tylko produkty rolne i środki spożywcze, lecz także wina i napoje spirytusowe

Produkty, których nazwa jest zarejestrowana jako chroniona nazwa pochodzenia (ChNP), chronione oznaczenie geograficzne (ChOG) lub gwarantowana tradycyjna specjalność (GTS), przykuwają uwagę konsumentów, którzy poszukują na półkach sklepowych żywności wyjątkowej zarówno pod względem smaku, jak i jakości. Do tej pory producenci stosujący te specjalne oznaczenia, chcąc funkcjonować zgodnie z prawem, stawali przed niemałym wyzwaniem. Musieli bowiem skutecznie się odnajdywać w gąszczu przepisów unijnych i krajowych. To ma się zmienić za sprawą ustawy z 9 marca 2023 r. o rejestracji i ochronie nazw pochodzenia, oznaczeń geograficznych oraz gwarantowanych tradycyjnych specjalności produktów rolnych i środków spożywczych, win lub napojów spirytusowych oraz o produktach tradycyjnych (Dz.U. 2023 r. poz. 588; dalej: nowa ustawa), która weszła w życie 28 kwietnia 2023 r. Ten nowy akt prawny ma na celu z jednej strony wykonanie prawa Unii Europejskiej, a z drugiej – stworzenie jednolitej regulacji dotyczącej oznaczeń geograficznych obejmującej trzy sektory: produkty rolne i środki spożywcze, napoje spirytusowe i wina.

Koniec rozproszenia

Dotychczas w polskim prawodawstwie kwestie dotyczące oznaczeń geograficznych regulowały bowiem trzy odrębne akty prawne, tj.:

1. ustawa z 17 grudnia 2004 r. o rejestracji i ochronie nazw i oznaczeń produktów rolnych i środków spożywczych oraz o produktach tradycyjnych (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 2268; uchylona: Dz.U. z 2023 r. poz. 588);

2. ustawa z 12 maja 2011 r. o oznaczeniach geograficznych win oraz aromatyzowanych produktów sektora wina (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 346; uchylona: Dz.U. z 2023 r. poz. 588);

3. ustawa z 18 października 2006 r. o wyrobie napojów spirytusowych oraz o rejestracji i ochronie oznaczeń geograficznych napojów spirytusowych (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1419; ost.zm. Dz.U. z 2023 r. poz. 588).

Takie rozproszenie regulacji prawnych nie tylko generowało wiele problemów u producentów stosujących oznaczenia geograficzne na swoich produktach, lecz także utrudniało skuteczny nadzór nad prawidłowością stosowania tychże oznaczeń.

Od 28 kwietnia br. stosowanie oznaczeń geograficznych na produktach żywnościowych ma być zdecydowanie łatwiejsze. Czy w praktyce tak się stanie? Co się zmieni w procedurze rejestracji? Czy podwyższenie przez ustawodawcę wysokości kar za nieuprawnione użycie nazw zarejestrowanej jako ChOG, ChNP lub GTS będzie wystarczające, by odstraszyć nieuczciwych producentów? Poniżej omawiamy wybrane regulacje w nowym kształcie. Niewątpliwie powinien się z nimi zapoznać każdy producent, sprzedawca czy pośrednik w handlu takimi produktami, bo chociaż zmiany wprowadzone ustawą w dużej mierze mają charakter porządkujący, to modyfikacji jest sporo.

Pojawi się nowa instytucja

Oprócz podstawowych kwestii związanych z uregulowaniem obszaru stosowania oznaczeń geograficznych ramka 1 ustawa zakłada powołanie zupełnie nowej instytucji, a mianowicie Rady do Spraw Oznaczeń Geograficznych i Gwarantowanych Tradycyjnych Specjalności. Będzie to organ opiniodawczo-doradczy ministra właściwego do spraw rynków rolnych.

Ramka 1

▶Skład rady. W jej skład wchodzić będzie przewodniczący (przedstawiciel ministra właściwego do spraw rynków rolnych) oraz 10 członków (powołanych spośród osób wyróżniających się wiedzą o produktach regionalnych i tradycyjnych; w szczególności w zakresie dotyczącym technologii produkcji żywności, enologii, etnografii, prawa własności przemysłowej oraz tradycji i kultury polskiej). O powoływaniu i odwoływaniu członków rady będzie decydować minister właściwy do spraw rynków rolnych.

▶Rola i zadania. Zadaniem rady będzie przede wszystkim opiniowanie: wniosków o rejestrację i cofnięcie rejestracji, wniosków o zatwierdzenie zmiany w specyfikacji produktu, a także sprzeciwów krajowych do wniosków o rejestrację, sprzeciwów o zatwierdzenie zmiany oraz sprzeciwów o cofnięcie rejestracji. Na podstawie opinii wydanej przez radę minister będzie wydawać decyzję o spełnieniu lub o niespełnianiu wymagań UE w zakresie wniosku o rejestrację.

▶Przepisy przejściowe. Warto zaznaczyć, iż dotychczas funkcjonująca Rada ds. Tradycyjnych i Regionalnych Nazw Produktów Rolnych i Środków Spożywczych będzie działać na zasadach dotychczasowych jedynie do dnia powołania członków nowej Rady ds. Oznaczeń Geograficznych i Gwarantowanych Tradycyjnych Specjalności, jednak nie dłużej niż 14 dni od dnia wejścia w życie nowej ustawy.

Jak złożyć wniosek o rejestrację ChOG, ChNP i GTS

Ustawa reguluje zasady składania i oceny wniosków o rejestrację oznaczeń geograficznych, gwarantowanych tradycyjnych specjalności i określeń tradycyjnych artykułów rolno-spożywczych. Choć w dużej mierze skopiowano procedurę z poprzednich ustaw, to producenci muszą być czujni, gdyż w niektórych miejscach została ona zmodyfikowana

Wiele rozporządzeń unijnych (w tym m.in. rozporządzenie nr 1151/2012, 1308/2013, 2019/787) nakłada na państwa członkowskie obowiązek przeprowadzenia krajowej procedury badania wniosków o rejestrację oznaczeń geograficznych oraz zapewnienia systemu kontroli i nadzoru nad prawidłowym stosowaniem zarejestrowanych nazw. Ustanowiona w nowej ustawie procedura badania wniosków o rejestrację produktów została oparta na procedurze dotychczas obowiązującej, określonej w ustawie z 17 grudnia 2004 r. o rejestracji i ochronie nazw i oznaczeń produktów rolnych i środków spożywczych oraz o produktach tradycyjnych (Dz.U. z 2021 r. poz. 224).

Ramka 2

Przykład 1

procedura – przebieg i wymogi

Wniosek o rejestrację oznaczeń geograficznych produktów rolnych, środków spożywczych, napojów spirytusowych i win obejmuje po zmianach swym znaczeniem każdy wniosek o:

a) rejestrację nazw;

b) objęcie ochroną nazw jako nazw pochodzenia lub oznaczeń geograficznych;

c) objęcie ochroną określenia tradycyjnego;

d) rejestrację oznaczenia geograficznego napoju spirytusowego.

▶Kto może złożyć. Składa go najczęściej grupa przedsiębiorców, choć niekiedy mogą być to również pojedyncze osoby fizyczne lub prawne.

▶Miejsce złożenia. Zgłoszenie jest kierowane do ministra właściwego do spraw rynków rolnych. Wniosek przedkłada się na formularzu opracowanym przez ministra i udostępnionym na stronie internetowej urzędu obsługującego tego ministra.

▶Co w treści. Należy zadbać o to, by wniosek zawierał wszystkie wymagane elementy, o których mowa w art. 6 i 7 nowej ustawy, a w szczególności:

I. nazwę, siedzibę i adres lub adres do doręczeń grupy składającej ten wniosek, a w przypadku osób fizycznych tworzących grupę – imię i nazwisko, miejsce zamieszkania i adres osób tworzących grupę lub adres do doręczeń osoby składającej ten wniosek;

II. wykaz dokumentów dołączanych do tego wniosku.

Przy czym, jeśli dokumenty te zostaną sporządzone w języku obcym, do wniosku o rejestrację trzeba dołączyć także ich tłumaczenie na język polski, które powinno być sporządzone przez tłumacza przysięgłego.

▶Załączniki. Do wniosku o rejestrację dołącza się wzory etykiet produktu, w sytuacji gdy w odniesieniu do danego produktu powinna być stosowana etykieta, a także dowód uiszczenia opłaty za dokonanie oceny tego wniosku.

Sprawdzenie i opiniowanie

Minister ma 14 dni na sprawdzenie, czy przedstawiony wniosek spełnia wymagania formalne. Jeśli wniosek nie spełni wymogów niezbędnych do jego rozpatrzenia, minister poinformuje wnioskodawcę o brakach i wezwie do ich uzupełnienia w terminie nie krótszym niż 14 dni od dnia otrzymania wezwania. Wnioski, w których nie zostaną dokonane poprawki w wyznaczonym terminie, nie będą co do zasady rozpatrywane.

Po otrzymaniu poprawnego pod względem formalnym wniosku o rejestrację minister w ciągu 21 dni:

a) powiadomi o tym na piśmie grupę producentów składających wniosek;

b) przekaże wniosek do zaopiniowania Radzie ds. Oznaczeń Geograficznych i Gwarantowanych Tradycyjnych Specjalności;

c) ogłosi w Dzienniku Urzędowym Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi informację o dacie otrzymania tego wniosku, nazwie zgłoszonej do rejestracji w tym wniosku oraz nazwie grupy składającej ten wniosek;

d) udostępni treść tego wniosku na stronie internetowej urzędu obsługującego ministra właściwego do spraw rynków rolnych.

Wydanie decyzji przez ministra

Po uzyskaniu opinii rady odnośnie do wniosku o rejestrację minister podejmie decyzję w sprawie spełnienia lub niespełnienia wymagań UE przez ten wniosek. W przypadku spełnienia wymagań minister wyda decyzję stwierdzającą spełnienie wymagań UE przez wniosek o rejestrację i niezwłocznie przekaże Komisji Europejskiej dokumentację wniosku oraz wniosek o rejestrację oznaczenia geograficznego lub nazwy pochodzenia wina lub wniosek o rejestrację określenia tradycyjnego (w zależności od rodzaju wniosku). Natomiast w przypadku, gdy wniosek o rejestrację niespełnienia wymagań UE minister wyda decyzję stwierdzającą niespełnienie ww. wymagań.

Sprzeciw wobec wniosku o rejestrację

Ustawodawca dopuścił możliwość zgłoszenia weta wobec wniosku o rejestrację. Należy zaznaczyć, że nowa ustawa rozróżnia dwa rodzaje takich sprzeciwów, tj.:

• sprzeciw, który na etapie krajowego badania wniosku mogą złożyć podmioty z tego samego kraju, w którym został złożony wniosek o rejestrację (tzw. „sprzeciw krajowy”) oraz
• sprzeciw, który może zostać złożony przez podmiot, którego siedziba lub miejsce zamieszkania znajduje się poza terytorium kraju, z którego pochodzi wniosek o rejestrację.

Sprzeciw krajowy

W ciągu 60 dni od daty ogłoszenia w Dzienniku Urzędowym Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi daty wpływu wniosku o rejestrację, do ministra może zostać złożony sprzeciw do tego wniosku, zwany „krajowym sprzeciwem”.

▶Kto może złożyć. Krajowy sprzeciw mogą wnieść wszystkie osoby, które mają w tym uprawniony interes gospodarczy. Są to w szczególności te osoby, które używają oznaczeń ChOG, ChNP lub GTS, ale również konkurenci tych przedsiębiorców.

▶Procedura rozpatrywania. Sprzeciwy wraz z wnioskami o rejestrację są przekazywane Radzie do Spraw Oznaczeń Geograficznych i Gwarantowanych Tradycyjnych Specjalności.

Ważne! W przypadku wniesienia krajowego sprzeciwu do złożonego wniosku o rejestrację Rada rozpatrzy krajowy sprzeciw i wniosek o rejestrację łącznie.

W przypadku gdy w opinii rady, zarówno wniosek o rejestrację, jak i krajowy sprzeciw będą zasadne, wnioskodawca zostanie wezwany przez ministra do złożenia uzgodnionego z wnoszącym sprzeciw wniosku o rejestrację. Jeżeli w ciągu 14 dni od wezwania wnioskodawca nie dopełni tego obowiązku, wówczas minister wyda decyzję stwierdzającą niespełnianie wymagań UE w zakresie wniosków o rejestrację. Decyzja o takim charakterze będzie wydawana także w sytuacji, gdy krajowy sprzeciw okaże się zasadny.

▶Wydanie decyzji. W przypadku spełnienia wymagań UE przez wniosek o rejestrację i stwierdzeniu, że wniesiony sprzeciw krajowy był nieuzasadniony, minister wyda decyzję stwierdzającą spełnianie wymagań UE przez wniosek o rejestrację i decyzję o oddaleniu krajowego sprzeciwu oraz przekazuje niezwłocznie Komisji Europejskiej dokumentację wniosku oraz wniosek o rejestrację oznaczenia geograficznego lub nazwy pochodzenia wina lub wniosek o rejestrację określenia tradycyjnego (w zależności od rodzaju wniosku).

▶Przyznanie prawa do używania znaku. Co istotne, jeśli przedsiębiorca składający „krajowy sprzeciw” używał nazwy, która ma zostać zarejestrowana jako ChOG lub ChNP przez co najmniej pięć lat przed dniem ogłoszenia informacji o chęci rejestracji nazwy przez inny podmiot w Dzienniku Urzędowym Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi, wówczas (zgodnie z art. 17 nowej ustawy), w drodze decyzji minister w pierwszej kolejności oddali „krajowy sprzeciw”, a następnie zezwoli temu przedsiębiorcy na używanie nazwy produktu przez ściśle określony okres przejściowy (o czym jednocześnie informuje Komisję Europejską). Warto dodać, że wspomniany okres przejściowy w przypadku nazwy zarówno produktu rolnego, środka spożywczego, wina, jak i napoju spirytusowego nie może co do zasady przekraczać 10 lat (wynika to z unijnych regulacji).

Przykład 2

Na poziomie unijnym

Jak już wcześniej wspomniano, „krajowy sprzeciw” nie jest jedynym sprzeciwem, jaki może zostać wniesiony w ramach procedury składania wniosku o rejestrację nazwy. Ustawodawca przewidział odmienną formę sprzeciwu dla podmiotów, których siedziba lub miejsce zamieszkania znajduje się poza terytorium kraju, z którego pochodzi wniosek o rejestrację. Może nim być złożone na piśmie do ministra:

• uzasadnione oświadczenie o sprzeciwie, o którym mowa w art. 51 ust. 1 rozporządzenia nr 1151/2012 – w przypadku nazw produktów rolnych i środków spożywczych;
• uzasadnione oświadczenie, o którym mowa w art. 98 ust. 1 rozporządzenia nr 1308/2013 – w przypadku nazw win;
• sprzeciw, o którym mowa w art. 22 ust. 1 rozporządzenia nr 2019/34 – w przypadku określeń tradycyjnych;
• zawiadomienie o sprzeciwie, o którym mowa w art. 27 ust. 1 rozporządzenia nr 2019/787 – w przypadku nazw napojów spirytusowych (zawierające dodatkowo uzasadnione oświadczenie o sprzeciwie).

▶Termin na złożenie. Termin na zgłoszenie ww. formy sprzeciwu jest krótszy od terminu ustalonego dla „krajowego sprzeciwu” i wynosi 30 dni od dnia ogłoszenia w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej wniosku o rejestrację albo wniosku o zatwierdzenie zmiany złożonego przez grupę, której siedziba i adres znajduje się poza terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

▶Obowiązki ministra. Zgodnie z przepisami nowej ustawy minister jest zobowiązany do niezwłocznego powiadomienia grupy producentów, której wniosek o rejestrację został przekazany Komisji Europejskiej, o otrzymaniu dokumentów dotyczących sprzeciwu złożonych przez inne państwo wobec jej wniosku o rejestrację. W takiej sytuacji grupa producentów w ciągu 30 dni od dnia otrzymania informacji o wniesionym sprzeciwie powinna na piśmie przedstawić ministrowi stanowisko odnośnie do dokumentów przekazanych Komisji Europejskiej. Zadaniem ministra jest z kolei przekazanie państwu, które złożyło sprzeciw, uzgodnionego z grupą stanowiska oraz zaproponowanie środków mających na celu osiągnięcie wspólnego porozumienia w sprawie.

cofnięcie rejestracji

Przepisy przewidują również możliwość cofnięcia rejestracji znaku – chodzi np. o sytuację, gdy grupa producentów nie spełnia już wymogów, które pierwotnie pozwoliły na jej rejestrację. Procedurę postępowania w takich przypadkach uregulowano w art. 19 nowej ustawy. Zgodnie z nim wniosek o cofnięcie rejestracji składa się w sytuacji konieczności:

• cofnięcia rejestracji nazwy pochodzenia, oznaczenia geograficznego lub gwarantowanej tradycyjnej specjalności produktu rolnego lub środka spożywczego;
• unieważnienia ochrony nazwy pochodzenia lub oznaczenia geograficznego wina;
• unieważnienia ochrony określenia tradycyjnego;
• cofnięcia rejestracji oznaczenia geograficznego napoju spirytusowego.

Tego typu wniosek kieruje się do ministra właściwego do spraw rynków rolnych, wyłącznie po spełnieniu wymagań, o których mowa w:

1) art. 54 ust. 1 rozporządzenia nr 1151/2012, tj. gdy nie zagwarantowano zgodności z wymogami specyfikacji oraz od co najmniej siedmiu lat nie wprowadzono do obrotu żadnego produktu w ramach danej gwarantowanej tradycyjnej specjalności, chronionej nazwy pochodzenia lub chronionego oznaczenia geograficznego – w przypadku nazwy pochodzenia, oznaczenia geograficznego lub gwarantowanej tradycyjnej specjalności produktu rolnego lub środka spożywczego;

2) art. 106 rozporządzenia nr 1308/2013, tj. gdy nie zagwarantowano zgodności z odpowiednią specyfikacją produktu lub w ciągu co najmniej siedmiu kolejnych lat nie wprowadzono do obrotu żadnego produktu opatrzonego daną nazwą pochodzenia lub danym oznaczeniem geograficznym albo jeśli wnioskodawca spełniający warunki określone w art. 95 tego rozporządzenia oświadcza, że nie zamierza dalej utrzymywać ochrony nazwy pochodzenia lub oznaczenia geograficznego – w przypadku unieważnienia ochrony nazwy pochodzenia lub oznaczenia geograficznego wina;

3) art. 35 rozporządzenia nr 2019/33, tj. w sytuacji, kiedy zachodzi w tym uzasadniony interes – w przypadku unieważnienia ochrony określenia tradycyjnego;

4) art. 32 rozporządzenia nr 2019/787, tj. gdy nie można już zapewnić zgodności z wymogami specyfikacji lub gdy żaden produkt z danym oznaczeniem geograficznym nie został wprowadzony do obrotu od co najmniej siedmiu kolejnych lat – w przypadku cofnięcia rejestracji oznaczenia geograficznego napoju spirytusowego.

Przykład 3

Do wniosku o cofnięcie rejestracji obowiązkowo należy dołączyć dowód uiszczenia opłaty za dokonanie oceny tego wniosku. Jak wskazano w art. 19 ust. 3 ,„minister właściwy do spraw rynków rolnych sprawdza, czy wniosek o cofnięcie rejestracji spełnia wymagania (…) w terminie 14 dni od dnia otrzymania krajowego sprzeciwu” (tutaj można mieć wątpliwość, czy ustawodawca na pewno miał tutaj na myśli termin otrzymania ewentualnego krajowego sprzeciwu do rejestracji, a nie termin złożenia wniosku). Jeśli dokument nie spełnia wymagań, minister wzywa wnioskodawców do uzupełnienia braków w wyznaczonym terminie, który nie może być krótszy niż 14 dni od dnia otrzymania wezwania.

procedura składania wniosku o zatwierdzenie zmiany

Ustawa przewiduje również zasady postępowania, gdy pojawi się konieczność zmiany zarejestrowanego określenia tradycyjnego, zmiany w specyfikacji produktu albo tymczasowej zmiany w specyfikacji produktu.

Przykład 4

Zgodnie z art. 2 pkt 15 nowej ustawy wniosek o zatwierdzenie zmiany oznacza wniosek o zatwierdzenie:

• zmiany w specyfikacji produktu, o którym mowa w art. 53 ust. 1 rozporządzenia nr 1151/2012, art. 105 rozporządzenia nr 1308/2013, art. 31 ust. 1 rozporządzenia nr 2019/787;
• zmiany zarejestrowanego określenia tradycyjnego, o którym mowa w art. 34 rozporządzenia nr 2019/33,
• tymczasowej zmiany w specyfikacji produktu, o której mowa w art. 53 ust. 2 rozporządzenia nr 1151/2012, art. 14 ust. 2 rozporządzenia nr 2019/33, art. 31 ust. 3 rozporządzenia nr 2019/787.

Wniosek o zatwierdzenie zmiany może zostać złożony do ministra właściwego do spraw rynków rolnych po spełnieniu wymagań, o których mowa w:

• art. 53 ust. 1 rozporządzenia nr 1151/2012, tj. gdy grupa ma w tym uzasadniony interes – w przypadku nazwy pochodzenia, oznaczenia geograficznego lub gwarantowanej tradycyjnej specjalności produktu rolnego lub środka spożywczego;
• art. 105 ust. 1 rozporządzenia nr 1308/2013, tj. w szczególności, aby uwzględnić rozwój wiedzy naukowo-technicznej lub zmodyfikować wytyczenie granic obszaru geograficznego – w przypadku nazwy pochodzenia lub oznaczenia geograficznego wina;
• art. 34 rozporządzenia nr 2019/33, tj. w zakresie takich informacji, jak nazwa, która ma podlegać ochronie jako określenie tradycyjne; rodzaj określenia tradycyjnego; język, w którym przedstawiono nazwę, która ma podlegać ochronie jako określenie tradycyjne; kategoria lub kategorie produktu sektora wina, których dotyczy ochrona; streszczenie definicji i warunków stosowania; chroniona nazwa pochodzenia lub chronione oznaczenia geograficzne, których dotyczy ochrona – w przypadku określenia tradycyjnego;
• art. 31 ust. 1 rozporządzenia nr 2019/787, tj. gdy grupa ma w tym uzasadniony interes – w przypadku oznaczenia geograficznego napoju spirytusowego.

Ramka 3

Do wniosku o cofnięcie rejestracji należy dołączyć dowód uiszczenia opłaty za dokonanie oceny tego wniosku. Minister na ocenę tego wniosku pod względem spełniania wymagań ma 14 dni od daty jego otrzymania. Jeśli okaże się, że wniosek nie spełnia wymagań, minister zobowiązany jest do wezwania grupy w celu uzupełnienia braków w wyznaczonym terminie, który nie może być krótszy niż 14 dni od daty otrzymania wezwania.

tymczasowa ochrona krajowa

Podobnie jak to miało miejsce dotychczas, nazwy produktów, których wnioski o rejestrację zostaną przekazane Komisji Europejskiej, podlegają tymczasowej ochronie krajowej. Zanim KE rozpatrzy wniosek i zarejestruje produkt, z reguły mija bowiem trochę czasu. I tak, jeśli nazwa produktu została objęta tymczasową ochroną krajową, producent ma prawo używania jej w obrocie pod warunkiem, że spełnia wymagania zawarte w specyfikacji produktu. Sygnowane taką nazwą produkty, które nie spełniają wymagań stanowiących podstawę objęcia ich ochroną, zgodnie z art. 28 nowej ustawy nie mogą być sprzedawane pod tą nazwą na terenie Polski:

I. nawet wtedy, gdy takie użycie nie ma na celu wskazywania pochodzenia geograficznego produktów, oraz wtedy, gdy rzeczywiste miejsce wytworzenia produktów jest wskazane;

II. nawet wtedy, gdy są używane wyrażenia „w stylu”, „w rodzaju”, „przy użyciu metody”, „tak jak produkowane w”, „imitacja” lub „podobne”;

III. w oryginalnym brzmieniu albo w tłumaczeniu;

IV. z innym mylącym lub fałszywym odniesieniem do miejsca pochodzenia, właściwości lub podstawowych cech produktu na opakowaniu wewnętrznym lub zewnętrznym, w materiale reklamowym lub dokumentach odnoszących się do danego produktu;

V. gdy są wykorzystywane praktyki inne niż wymienione w pkt 1–4, które mogą wprowadzić w błąd co do prawdziwego pochodzenia produktu.

Lista nazw produktów objętych tymczasową ochroną krajową zamieszczana jest na stronie internetowej urzędu obsługującego ministra.

• Co, jeśli prawo do tymczasowej ochrony krajowej nazwy zostanie naruszone przez innego producenta?

W przypadku naruszenia prawa do nazwy produktu objętej tymczasową ochroną krajową producent lub grupa mogą dochodzić swoich roszczeń na drodze sądowej.

Postępowania dotyczące roszczeń cywilnoprawnych z zakresu ochrony nazwy produktu objętej tymczasową ochroną krajową są rozpatrywane w postępowaniu dotyczącym własności intelektualnej. W ramach tego postępowania sąd rozpatruje sprawy dotyczące stwierdzenia prawa do używania nazwy produktu objętej tymczasową ochroną krajową, stwierdzenia utraty prawa do używania tej nazwy oraz wprowadzania do obrotu produktów pod taką nazwą.

W przypadku naruszenia prawa do nazwy produktu objętej tymczasową ochroną krajową producent lub grupa mogą żądać od osoby lub podmiotu, który to prawo naruszył, zaniechania naruszania, wydania bezpodstawnie uzyskanych korzyści oraz naprawienia wyrządzonej szkody. Roszczenia można dochodzić na zasadach ogólnych lub przez zapłatę sumy pieniężnej odpowiadającej uzyskanej korzyści.

Ważnym elementem rozpatrywania spraw dotyczących naruszenia prawa do nazwy produktu objętej tymczasową ochroną krajową jest uwzględnienie wagi naruszenia oraz interesów osób trzecich. Sąd powinien zatem dokładnie przeanalizować wszystkie okoliczności sprawy i rozstrzygnąć ją zgodnie z prawem.

W sprawach dotyczących roszczeń cywilnoprawnych z zakresu ochrony nazwy produktu objętej tymczasową ochroną sąd może również rozpatrywać wnioski dotyczące zabezpieczenia środków dowodowych, wyjawienia lub wydania środków dowodowych oraz wezwania do udzielenia informacji. Dzięki temu producent lub grupa mogą mieć pewność, że ich roszczenia zostaną skutecznie dochodzone i uwzględnione przez sąd.

Warto również podkreślić, że roszczenia z tytułu naruszenia prawa do nazwy produktu objętego tymczasową ochroną krajową można dochodzić od dnia następującego po dniu, w którym nazwa produktu objęta tymczasową ochroną krajową została udostępniona na stronie internetowej urzędu obsługującego ministra właściwego do spraw rynków rolnych. Dzięki temu producent lub grupa mogą szybko reagować na naruszenia swoich praw i skutecznie chronić zastrzeżone nazwy produktów.

Lepsza urzędowa kontrola

Nowe przepisy określają m.in. zadania oraz właściwość organów i jednostek zajmujących się kontrolą i certyfikacją artykułów rolno-spożywczych

Zagwarantowanie skutecznej ochrony przed wprowadzaniem do obrotu wyrobów nieobjętych rejestracją, a także przed nieuprawnionym lub niewłaściwym wykorzystaniem zarejestrowanej nazwy byłoby niemożliwe bez odpowiedniej kontroli urzędowej. Wynika to ze specyfiki unijnego systemu ochrony i rejestracji tradycyjnych i regionalnych wyrobów. Zakłada on bowiem, że producenci w oznakowaniu swoich produktów mogą powoływać się na systemy ChNP, ChOG i GTS wyłącznie wtedy, gdy legitymują się ważnymi dokumentami potwierdzającymi prawo do używania nazwy i logo danego systemu. Dokumentami tymi są:

• certyfikaty zgodności – wydawane przez jednostki certyfikujące, upoważnione przez ministra i akredytowane przez Polskie Centrum Akredytacji (PCA) lub
• świadectwa jakości – wydawane przez wojewódzkich inspektorów jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych.

Certyfikaty zgodności oraz świadectwa jakości są dokumentami równoważnymi, wydawanymi po przeprowadzeniu u producenta kontroli potwierdzającej spełnianie przez produkt wymagań specyfikacji. W nowej ustawie system kontroli produktów rolnych i środków spożywczych, win i napojów spirytusowych jest wzorowany na dotychczas funkcjonujących rozwiązaniach w sektorze produktów rolnych i środków spożywczych posiadających oznaczenia ChNP, ChOG lub GTS.

Organy kontrolne

Zadania w zakresie kontroli zostały powierzone kilku organom, tj.:

• ministrowi upoważniającemu jednostki oceniające do przeprowadzania kontroli, wydawania, ograniczania, zawieszania i cofania certyfikatów zgodności potwierdzających zgodność produktu posiadającego oznaczenie geograficzne lub będącego gwarantowaną tradycyjną specjalnością ze specyfikacją produktu;
• głównemu inspektorowi sprawującemu nadzór nad upoważnionymi jednostkami certyfikującymi oraz nadzór nad produkcją oraz wprowadzaniem do obrotu produktów z nazwami pochodzenia, oznaczeniami geograficznymi, produktami będącymi gwarantowanymi tradycyjnymi specjalnościami oraz win z określeniami tradycyjnymi;
• upoważnionym jednostkom certyfikującym, które będą przeprowadzać kontrolę zgodności oraz wydawać, zawieszać, ograniczać i cofać certyfikaty zgodności;
• wojewódzkim inspektorom jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych (dalej: WIJHARS), którzy będą przeprowadzać kontrolę zgodności oraz wydawać świadectwa jakości.

Kontrola urzędowa w zakresie zgodności produktu ze specyfikacją produktu może być przeprowadzona na wniosek producenta przez upoważnione jednostki certyfikujące lub właściwego miejscowo wojewódzkiego inspektora.

• Kto podejmuje decyzję o wyborze instytucji kontrolującej wyrób danego producenta pod kątem jego zgodności ze specyfikacją produktu wskazaną w rejestracji?

Decyzja o tym, który organ będzie ostatecznie dokonywał kontroli, należy do producenta. W praktyce oznacza to, że to on musi podjąć decyzję, czy zlecić przeprowadzenie kontroli jednostce certyfikującej czy też wojewódzkiemu inspektorowi. Przy czym należy podkreślić, że koszty przeprowadzenia kontroli zgodności produktu ze specyfikacją produktu zawsze ponosi producent.

Przykład 5

Złożenie wniosku

Wykaz upoważnionych jednostek certyfikujących znaleźć można na stronie internetowej ministra właściwego do spraw rynków rolnych. Natomiast wniosek o przeprowadzenie kontroli zgodności przez wojewódzkiego inspektora należy złożyć do wojewódzkiego inspektora właściwego ze względu na miejsce wykonywania działalności przez producenta. Dokument ten składa się na formularzu udostępnionym na stronie internetowej administrowanej przez Główny Inspektorat Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych (dalej: GIJHARS).

Wniosek powinien zawierać:

• imię i nazwisko albo nazwę producenta;
• miejsce zamieszkania i adres albo siedzibę i adres lub adres do doręczeń producenta;
• nazwę produktu oraz miejsce jego produkcji;
• szacunkową roczną wielkość produkcji danego produktu.

Wydanie certyfikatu lub świadectwa

Jeżeli w wyniku przeprowadzenia kontroli zgodności stwierdzono zgodność wyrobu ze specyfikacją produktu, producent otrzymuje odpowiednio: certyfikat zgodności wydany przez upoważnioną jednostkę certyfikującą albo świadectwo jakości wydane przez WIJHARS.

Świadectwo jakości musi zawiera:

• imię i nazwisko albo nazwę producenta;
• numer identyfikacyjny producenta nadany przez wojewódzkiego inspektora właściwego ze względu na miejsce wykonywania działalności przez producenta po otrzymaniu od tego producenta wniosku o przeprowadzenie kontroli zgodności;
• miejsce zamieszkania i adres albo siedzibę i adres producenta;
• nazwę i kategorię produktu;
• wielkość produkcji produktu deklarowaną przez producenta w okresie ważności tego świadectwa;
• informację o nazwie pochodzenia, oznaczeniu geograficznym lub gwarantowanej tradycyjnej specjalności.

Ponieważ upoważniona jednostka certyfikująca jest zobowiązana do sprawowania nadzoru nad wydanymi przez nią certyfikatami zgodności, treść nowej ustawy przewiduje, że w przypadku stwierdzenia uchybień po wydaniu certyfikatu upoważniona jednostka certyfikująca ograniczy lub zawiesi certyfikat zgodności i wezwie producenta do usunięcia uchybień w wyznaczonym terminie. W przypadku nieusunięcia uchybień certyfikat zostanie cofnięty, o czym zostaną poinformowani WIJHARS, minister oraz inne upoważnione jednostki certyfikujące.

Ważność certyfikatów

Wybierając instytucję certyfikującą, trzeba mieć na uwadze jeszcze jeden przepis. Mianowicie według art. 33 ust. 3 nowej ustawy certyfikaty zgodności wydane przez jednostkę certyfikującą zachowują ważność przez okres, na jaki zostały wydane, jednak nie dłużej niż przez 90 dni od dnia, w którym decyzja o wycofaniu upoważnienia tej jednostce certyfikującej stała się ostateczna. Przepis ten stanowi powtórzenie dotychczas stosowanego rozwiązania. Należy jednak podkreślić, iż ma on istotne znaczenie. Brak regulacji w tym zakresie w przypadku wycofania upoważnienia jednostce certyfikującej mógłby bowiem skutkować natychmiastową utratą ważności certyfikatu zgodności producenta wytwarzającego produkty zgodnie ze specyfikacjami i tym samym zakazem wprowadzania ich do obrotu pod chronioną nazwą, mimo zachowania procesu produkcji zgodnego ze specyfikacjami.

Istotną nowością jest to, że świadectwo jakości traci ważność w przypadku, gdy decyzja wojewódzkiego inspektora o niespełnianiu wymagań jakości handlowej w zakresie, o którym mowa w art. 17 ust. 1 lit. e–g ustawy o jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych, stanie się ostateczna. W dotychczasowym stanie prawnym takiego zapisu brakowało, co prowadziło do możliwości powstawania sytuacji, w której w obrocie prawnym istnieje decyzja zakazująca producentowi wprowadzania do obrotu produktu pod chronioną nazwą, podczas gdy świadectwo jakości wydane temu producentowi jest nadal ważne i teoretycznie producent ma prawo do używania chronionej nazwy.

W trosce o przejrzystość

W ustawie przewidziano też rozwiązania, które mają sprawiać, że system certyfikacji będzie przejrzysty dla wszystkich zainteresowanych, oraz zwiększające gwarancję jego poprawnego działania

publikacja wykazów producentów

Na administrowanej przez siebie stronie Główny Inspektorat Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych publikuje:

• wykaz producentów wytwarzających produkty z nazwami pochodzenia, oznaczeniami geograficznymi lub produkty będące gwarantowanymi tradycyjnymi specjalnościami, którym upoważniona jednostka certyfikująca wydała, ograniczyła, zawiesiła lub cofnęła certyfikat zgodności, a także
• wykaz producentów wytwarzających produkty z nazwami pochodzenia, oznaczeniami geograficznymi lub produkty będące gwarantowanymi tradycyjnymi specjalnościami, posiadających ważny certyfikat zgodności albo ważne świadectwo jakości.

obowiązki sprawozdawcze

Nowa ustawa, podobnie jak dotychczas obowiązujące przepisy, zobowiązuje jednostki certyfikujące do przekazywania głównemu inspektorowi w terminie do 31 stycznia każdego roku sprawozdania z przeprowadzonych w poprzednim roku kontroli, wykazu kontrolowanych producentów oraz informacji o stosowanych procedurach kontrolnych. Z kolei główny inspektor na podstawie tych danych jest zobligowany do przekazania ministrowi właściwemu do spraw rynków rolnych do 31 marca każdego roku zestawienia zbiorczego, które zawiera:

• liczbę przeprowadzonych kontroli zgodności z podziałem na poszczególne produkty;
• liczbę wydanych świadectw jakości i certyfikatów zgodności;
• liczbę nieprawidłowości stwierdzonych podczas przeprowadzania kontroli zgodności oraz
• opis stwierdzonych nieprawidłowości i nakazanych do wykonania działań naprawczych.

Ramka 4

jednostki certyfikujące pod nadzorem

W ramach nadzoru nad działalnością upoważnionych jednostek certyfikujących i nad wytwarzaniem produktu z logo ChNP, ChOG lub GTS główny inspektor:

• przeprowadza kontrole zgodnie z przepisami o jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych;
• przeprowadza audyty lub inspekcje;
• sporządza na piśmie i przekazuje upoważnionej jednostce certyfikującej pisemne wnioski poaudytowe, zawierające co najmniej: oznaczenie audytowanej jednostki certyfikującej, zakres audytu, zalecenia poaudytowe, wezwanie do usunięcia nieprawidłowości;
• zatwierdza plany kontroli zgodności ze specyfikacją, opracowane przez upoważnioną jednostkę certyfikującą;
• dokonuje sprawdzenia dokumentów potwierdzających zgodność produktu z oznaczeniem geograficznym lub będącego gwarantowaną tradycyjną specjalnością ze specyfikacją produktu;
• wydaje wytyczne i wiążące polecenia w celu zapewnienia prawidłowej realizacji wykonywanych przez nie zadań;
• może dokonać sprawdzenia prawidłowości kontroli dokonywanych przez upoważnioną jednostkę certyfikującą u producentów oraz prawidłowość wydawania, ograniczania, zawieszania i cofania certyfikatów zgodności.

Jak to również miało miejsce na gruncie dotychczas obowiązujących przepisów, główny inspektor jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych może wydać decyzję zakazującą przyjmowania nowych wniosków o dokonanie kontroli przez upoważnione jednostki certyfikujące, jeśli na podstawie wyników audytu lub inspekcji stwierdzi, że jednostka ta nie spełnia odpowiednio swoich zadań. Decyzja ta będzie wiążąca dla jednostki certyfikującej. Będzie ona miała obowiązek wykonania odpowiednich działań naprawczych w ciągu siedmiu dni. Jeśli ich nie podejmie, główny inspektor będzie miał prawo wystąpić do ministra o wycofanie upoważnienia jednostce certyfikującej.

Uprawnienie głównego inspektora w tym zakresie będzie obowiązywało również na gruncie nowej ustawy. Jest ono konieczne, by skutecznie egzekwować eliminowanie nieprawidłowości stwierdzonych podczas audytów i kontroli doraźnych przeprowadzanych w jednostkach certyfikujących.

Warto również pamiętać, że brak realizacji działań naprawczych może wiązać się z nałożeniem kary pieniężnej w wysokości do dwudziestokrotności przeciętnego wynagrodzenia za rok poprzedzający rok wszczęcia postępowania w sprawie nałożenia kary.

nowość: wykaz grup producentów

Nowa ustawa wprowadza nowy obowiązek prowadzenia przez ministra wykazu grup wytwarzających produkty, których nazwy zostały wpisane do rejestru unijnego. Wykaz ten ma być prowadzony w formie elektronicznej. Mając na względzie przepisy rozporządzeń unijnych nr 1151/2012, 1308/2013 i 2019/787, „grupę” zdefiniować można jako dowolne stowarzyszenie, niezależnie od jego formy prawnej, skupiające głównie producentów lub przetwórców, których działalność jest związana z tym samym produktem. W jej skład wchodzić mogą także inne zainteresowane osoby (np. konsumenci lub eksperci).

Przy czym aby uzyskać wpis, wystarczy złożyć na piśmie wniosek do ministra właściwego do spraw rynków rolnych do 31 stycznia każdego roku. Formularz wniosku ma być dostępny na stronie internetowej resortu rolnictwa. Musi on obowiązkowo zawierać następujące informacje:

• nazwę grupy, jej siedzibę i adres lub adres do doręczeń, a w przypadku osób fizycznych tworzących grupę – imię i nazwisko, miejsce zamieszkania i adres tych osób lub adres do doręczeń osoby składającej ten wniosek;
• numer w Krajowym Rejestrze Sądowym, o ile grupa taki numer posiada;
• liczbę członków grupy ze wskazaniem liczby członków grupy posiadających certyfikat zgodności albo świadectwo jakości;
• nazwę produktu wpisanego do rejestru, o którym mowa w art. 11, art. 22 rozporządzenia nr 1151/2012 lub art. 104 rozporządzenia nr 1308/2013, lub art. 12 rozporządzenia nr 2019/34, jako chroniona nazwa pochodzenia, chronione oznaczenie geograficzne albo gwarantowana tradycyjna specjalność.

Przepisy stanowią (art. 40 ust. 6 nowej ustawy), że w przypadku potrzeby grupa może również podać inne dane kontaktowe, takie jak adres poczty elektronicznej, adres strony internetowej lub numer telefonu.

Wykreślenie grupy z wykazu

Ustawodawca określił również przypadki, w których grupa może zostać wykreślona z wykazu. I tak może to nastąpić w sytuacji:

• wpisania do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej informacji o zaprzestaniu wykonywania działalności gospodarczej przez wspólników spółki cywilnej, którzy tworzą grupę, albo o ogłoszeniu upadłości i zakończeniu postępowania upadłościowego wobec wspólników spółki cywilnej będącej grupą;
• wpisania do Krajowego Rejestru Sądowego informacji o otwarciu likwidacji albo rozwiązaniu grupy będącej spółką bez przeprowadzenia likwidacji, albo o ogłoszeniu upadłości i zakończeniu postępowania upadłościowego wobec grupy będącej spółką;
• niezłożenia przez grupę wniosku o wpis do wykazu na dany rok.

Ochrona oznaczeń geograficznych na poziomie międzynarodowym

Ustawa reguluje również zasady i tryb postępowania w sprawie rejestracji międzynarodowej oznaczeń geograficznych, o której mowa w rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1753 w sprawie działań Unii po jej przystąpieniu do Aktu genewskiego Porozumienia lizbońskiego w sprawie nazw pochodzenia i oznaczeń geograficznych

Przypomnijmy, że w Akcie genewskim rozszerzono zakres systemu lizbońskiego na wszystkie oznaczenia geograficzne. Rejestracja międzynarodowa oznaczenia geograficznego może przynieść producentowi wiele korzyści. Mianowicie:

• zapewnia ochronę przed nieuprawnionym wykorzystywaniem i nadużywaniem marki, co pozwala producentowi zachować wyłączne prawo do korzystania z tej nazwy. Dzięki temu producent może zbudować silną tożsamość marki i zyskać większą kontrolę nad wizerunkiem produktu i jego jakością;
• może pomóc producentowi w zdobyciu większej popularności i uznania na rynku międzynarodowym, co z kolei może zwiększyć zainteresowanie i popyt na jego produkty;
• może pomóc w utrzymaniu konkurencyjnej pozycji na rynku, zwłaszcza w przypadku produktów wysokiej jakości i wysokiej wartości dodanej;
• może pomóc w ochronie dziedzictwa kulturowego i historycznego związanego z danym regionem, chroniąc tradycyjne metody produkcji i unikalne cechy produktu.

Warto zatem pamiętać, że zgodnie z unijnym rozporządzeniem – na podstawie wniosku osoby fizycznej lub prawnej lub z własnej inicjatywy – państwa członkowskie mogą wystąpić do Komisji Europejskiej z wnioskiem o rejestrację w rejestrze międzynarodowym oznaczeń geograficznych pochodzących z ich terytorium, które są chronione i zarejestrowane na mocy prawa Unii. W rezultacie na podstawie takich wniosków KE przyjmuje akty wykonawcze zawierające wykaz tego typu oznaczeń geograficznych.

Następnie wnioski o rejestrację międzynarodową oznaczeń geograficznych chronionych i zarejestrowanych zgodnie z prawem Unii, dotyczące produktów pochodzących z Unii, Komisja składa w Biurze Międzynarodowym Światowej Organizacji Własności Intelektualnej. W ten sposób zapewniana jest skuteczna ochrona oznaczeń geograficznych dla produktów pochodzących z Unii w skali międzynarodowej.

Zasady składania wniosku o taką międzynarodową rejestrację uregulowano w art. 43 nowej ustawy. Zgodnie z nim wniosek o rejestrację w rejestrze międzynarodowym oznaczeń geograficznych, o którym mowa w art. 2 rozporządzenia 2019/1753, składa się na piśmie do ministra właściwego do spraw rynków rolnych.

Wniosek taki powinien zawierać:

1. Imię i nazwisko albo nazwę, miejsce zamieszkania i adres albo siedzibę i adres lub adres do doręczeń podmiotu, o którym mowa w art. 2 ust. 2 lit. a rozporządzenia 2019/1753.

2. Wskazanie chronionego oznaczenia geograficznego lub chronionej nazwy pochodzenia zgłaszanych do rejestracji w rejestrze międzynarodowym oznaczeń geograficznych, o którym mowa w art. 2 rozporządzenia 2019/1753.

Przepis jasno też stanowi, że opłaty rejestracyjne ponosi podmiot, który składa wniosek o rejestrację w rejestrze międzynarodowym oznaczeń geograficznych.

Nowa możliwość: regulacja podaży

Nowa ustawa wprowadza przepisy dotyczące kwestii regulacji podaży. Minister w drodze rozporządzenia będzie mógł wprowadzić określoną wielkość dopuszczalnej podaży produktów zarejestrowanych jako ChNP, ChOG lub GTS na danym obszarze

Ustawodawca zastrzegł jednak, że będzie to możliwe tylko w przypadkach i na warunkach określonych w art. 166a rozporządzenia nr 1308/2013. Ustanowienie takich przepisów będzie zatem zależało od uprzedniego zawarcia porozumienia między co najmniej dwiema trzecimi producentów produkujących dany produkt lub ich przedstawicielami, których wielkość produkcji odpowiada co najmniej dwóm trzecim produkcji tego produktu na obszarze geograficznym. Z kolei w przypadku produkcji sera objętego chronioną nazwą pochodzenia lub chronionym oznaczeniem geograficznym ustalenie przepisów uzależnione jest od uprzedniego zawarcia porozumienia między co najmniej dwiema trzecimi producentów mleka lub ich przedstawicielami, których wielkość produkcji odpowiada co najmniej dwóm trzecim produkcji mleka surowego wykorzystywanego do produkcji tego sera oraz – w stosownych przypadkach – między co najmniej dwiema trzecimi producentów tego sera lub ich przedstawicieli, których wielkość produkcji odpowiada co najmniej dwóm trzecim produkcji tego sera na obszarze geograficznym.

Jeśli produkcja obejmuje przetwarzanie, a specyfikacja produktu ogranicza pozyskiwanie danego surowca do określonego obszaru geograficznego, państwa członkowskie wymagają, aby przed zawarciem porozumienia przeprowadzono konsultacje z producentami danego surowca na określonym obszarze geograficznym lub co najmniej dwie trzecie producentów danego surowca lub ich przedstawicieli, którzy odpowiadają co najmniej dwóm trzecim produkcji danego surowca wykorzystywanego do przetwarzania na określonym obszarze geograficznym, było również stronami porozumienia.

Przepisy regulujące podaż ponadto z założenia:

a) obejmują jedynie regulację podaży danego produktu i, w stosownych przypadkach, danego surowca i mają na celu dostosowanie podaży danego produktu do popytu;

b) mają wpływ wyłącznie na dany produkt i – w stosownych przypadkach – na dany surowiec;

c) mogą być wiążące przez nie dłużej niż trzy lata, a ich obowiązywanie może zostać przedłużone po tym okresie w następstwie złożenia nowego wniosku;

d) nie mogą powodować szkody dla handlu produktami innymi niż te, których dotyczą te przepisy;

e) nie mogą odnosić się do jakiejkolwiek transakcji po pierwszym wprowadzeniu do obrotu danego produktu;

f) nie mogą pozwalać na ustalanie cen, w tym również w przypadku gdy ceny są ustalane w charakterze wytycznych lub zalecenia;

g) nie mogą uniemożliwiać dostępu do znacznej ilości danego produktu, która w innym przypadku byłaby dostępna;

h) nie mogą prowadzić do dyskryminacji, tworzyć barier dla nowych uczestników rynku ani wywierać negatywnego wpływu na drobnych producentów;

i) przyczyniają się do zachowania jakości danego produktu lub do rozwoju danego produktu;

j) pozostają bez uszczerbku dla art. 149 i art. 152 ust. 1a rozporządzenia nr 1308/2013.

Ramka 5

Warto podkreślić, że przy ustalaniu dopuszczalnej wielkości podaży kluczowe znaczenia mają również wielkość produkcji, jakość produktu objętego nazwą pochodzenia lub oznaczeniem geograficznym, zapotrzebowanie na ten produkt na rynku oraz możliwości wytwórcze producentów tego produktu.

Zgodnie z nową ustawą nadzór nad przestrzeganiem przepisów wydanych przez ministra sprawować będzie – na podstawie przepisów o jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych dotyczących postępowania kontrolnego – główny inspektor .

Lista produktów tradycyjnych – co się zmieni?

Nowa ustawa zawiera również przepisy dotyczące wymogów i funkcjonowania listy produktów tradycyjnych. Oparte są one na regulacjach dotychczas obowiązujących. Przy czym ustawodawca zdecydował się na wprowadzenie kilku zmian

Na wstępie warto zaznaczyć, że zgodnie z ustawą produkty rolne i środki spożywcze oraz napoje spirytusowe, których jakość lub wyjątkowe cechy i właściwości wynikają ze stosowania tradycyjnych metod produkcji (czyli wykorzystywanych przez co najmniej od 25 lat), a jednocześnie stanowią element dziedzictwa kulturowego regionu, w którym są wytwarzane, oraz są elementem tożsamości społeczności lokalnej, mogą być wpisane na tzw. listę produktów tradycyjnych (art. 46 nowej ustawy). Za prowadzenie tej listy odpowiedzialny jest minister właściwy do spraw rynków rolnych.

Przykład 6

Zasady

▶Kto może złożyć wniosek. Wniosek o wpis produktu rolnego, środka spożywczego lub napoju spirytusowego na listę produktów tradycyjnych to formalny dokument, który może być złożony przez osoby fizyczne, osoby prawne oraz jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej produkujące dany produkt.

▶Podstawowe wymogi co do treści. Elementy wniosku o wpis na listę produktów tradycyjnych wskazano w art. 48 nowej ustawy. Wniosek powinien zawierać:

• imię i nazwisko albo nazwę, miejsce zamieszkania i adres albo siedzibę i adres lub adres do doręczeń wnioskodawcy (opcjonalnie adres poczty elektronicznej, adres strony internetowej lub numer telefonu);
• opis produktu rolnego, środka spożywczego lub napoju spirytusowego, który powinien zawierać nazwę, rodzaj, charakterystykę, surowce wykorzystywane do produkcji, informacje dotyczące tradycji, pochodzenia oraz historii produktu, metodę produkcji oraz streszczenie informacji w wersji edytowalnej składającej się z nie więcej niż 3000 znaków drukarskich łącznie ze spacjami.

W nowej ustawie zatem został dodany zapis doprecyzowujący, zgodnie z którym wniosek zawiera streszczenie, które jest przekazywane w wersji edytowalnej. Zapis ten jest istotny ze względu na późniejszą konieczność publikacji streszczenia na stronie internetowej urzędu obsługującego ministra.

▶Miejsce złożenia. Wniosek o wpis na listę produktów tradycyjnych składa się do właściwego ze względu na siedzibę wnioskodawcy marszałka województwa. Formularz wniosku został opracowany przez ministra właściwego do spraw rynków rolnych i jest dostępny na stronie internetowej urzędu obsługującego tego ministra. Wszelkie wnioski należy składać na podstawie tego formularza. W przypadku gdy wniosek o wpis na listę produktów tradycyjnych jest składany w postaci papierowej, dołącza się go również na informatycznym nośniku danych.

Ocena wniosku

Właściwy marszałek województwa ma za zadanie sprawdzić, czy wniosek spełnia wymagania formalne, oraz dokonać oceny, czy produkt będący przedmiotem wniosku może zostać zaklasyfikowany do kategorii produktów tradycyjnych (art. 49 nowej ustawy). Jeszcze przed dokonaniem oceny marszałek województwa musi zwrócić się na piśmie do izby gospodarczej zrzeszającej podmioty produkujące produkty tradycyjne o wyrażenie opinii w ciągu 30 dni od dnia otrzymania pisma. Jeśli opinia nie zostanie wydana w terminie 30 dni, wymóg zasięgnięcia opinii uważa się za spełniony.

W przypadku gdy właściwy marszałek województwa uzna, że wniosek nie spełnia wymagań, może wystąpić na piśmie do wnioskodawcy o uzupełnienie lub wyjaśnienie informacji zawartych we wniosku o wpis na listę produktów tradycyjnych w wyznaczonym terminie. W przypadku nieotrzymania uzupełnienia lub wyjaśnienia w wyznaczonym terminie wniosek o wpis na listę produktów tradycyjnych pozostanie bez rozpoznania.

▶Gdy ocena jest pozytywna. Jeśli wniosek spełnia wymagania, właściwy marszałek województwa przekaże ministrowi właściwemu do spraw rynków rolnych kopię wniosku o wpis na listę produktów tradycyjnych wraz z kopią opinii. Minister właściwy do spraw rynków rolnych po otrzymaniu dokumentów dokona wpisu na listę produktów tradycyjnych.

▶Ocena negatywna. W przypadku gdy właściwy marszałek województwa wyda decyzję stwierdzającą niespełnianie przez wniosek o wpis na listę produktów tradycyjnych koniecznych wymagań, minister właściwy do spraw rynków rolnych z automatu wyda decyzję o odmowie dokonania wpisu na listę produktów tradycyjnych.

• Czy możliwe jest dokonanie zmiany we wpisie?

Jeśli zajdzie taka potrzeba, przedsiębiorca, który wpisał swój produkt na listę produktów tradycyjnych, może dokonać zmiany w jego opisie. W tym celu zgodnie z art. 52 nowej ustawy powinien złożyć wniosek o zmianę opisu produktu rolnego, środka spożywczego lub napoju spirytusowego wpisanego na listę produktów tradycyjnych. Składa się go do właściwego marszałka województwa, działając analogicznie jak w przypadku ubiegania się o wpis na listę (tj. zgodnie z przepisami art. 46–51 nowej ustawy).

Skreślenie na wniosek

W nowej ustawie doprecyzowana została również procedura skreślenia produktu z listy produktów tradycyjnych. I tak minister właściwy do spraw rynków rolnych ma możliwość skreślenia produktu rolnego, środka spożywczego lub napoju spirytusowego z listy produktów tradycyjnych w przypadku, gdy produkcja tego produktu o jakości, cechach i właściwościach, które były podstawą do umieszczenia go na liście produktów tradycyjnych, nie jest możliwa (art. 53 ust. 1).

Wniosek o skreślenie produktu z listy powinien zostać złożony na piśmie do właściwego marszałka województwa. Organ po dokonaniu analizy wniosku przekazuje go wraz z opinią dotyczącą zasadności skreślenia produktu rolnego, środka spożywczego lub napoju spirytusowego z listy produktów tradycyjnych do ministra właściwego ds. rynków rolnych.

Co ciekawe, nie tylko producent może dokonać skreślenia produktu z listy. Uprawnionym do tego będzie także właściwy marszałek województwa, który z urzędu może wystąpić z tego typu wnioskiem do ministra właściwego do spraw rynków rolnych.

Kary teraz wyższe

Wysokość kar pieniężnych wprowadzonych w nowej ustawie jest co do zasady uzależniona od rodzaju i zakresu dokonanych naruszeń, stopnia ich społecznej szkodliwości, dotychczasowej działalności podmiotu dokonującego naruszenia i wielkości jego obrotów. W niektórych przypadkach podwyższono ich wysokość

Sankcje mogą być nałożone m.in. na jednostki certyfikujące i producentów niestosujących się do wymogów i inne osoby, które naruszają przepisy ustawy.

Silniejszy bat na instytucje certyfikujące

Nowa ustawa zakłada możliwość nakładania kar pieniężnych na upoważnione jednostki certyfikujące (art. 54 nowej ustawy). Rozwiązanie to z założenia ma stanowić narzędzie ich dyscyplinowania – w przypadku nieusunięcia uchybień w wyznaczonym terminie lub niepodjęcia odpowiednich działań naprawczych, do których jednostka certyfikująca została zobowiązana w ramach nadzoru sprawowanego przez głównego inspektora jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych.

Katalog niedozwolonych działań zmodyfikowano i poszerzono. A zatem za co konkretnie może zostać ukarana jednostka?

Przepisy przewidują ukaranie upoważnionej jednostki certyfikującej, jeśli:

• będzie prowadzić kontrolę urzędową mimo niespełniania warunków (określonych w art. 29 lit. b rozporządzenia nr 2017/625);
• będzie działać niezgodnie z zakresem decyzji dotyczącej udzielonego upoważnienia (o której mowa w art. 31 ust. 2);
• wbrew obowiązkowi, o którym mowa w art. 31 ust. 9, nie będzie informowała o zmianach, o których mowa w przepisie;
• będzie wydawać certyfikaty zgodności niezgodnie ze specyfikacją produktu;
• wbrew obowiązkowi, o którym mowa w art. 32 ust. 6, nie będzie udzielać informacji lub pomocy lub nie będzie udostępniać dokumentów;
• nie będzie wykonywać działań naprawczych, o których mowa w art. 32 ust. 7 pkt 1;
• będzie przyjmować wnioski i wydawać certyfikaty zgodności mimo zakazu, o którym mowa w art. 32 ust. 7 pkt 2;
• będzie wydawać, ograniczać, zawieszać i cofać certyfikaty zgodności lub wykonywać inne czynności zawodowe, pomimo że przestanie spełniać warunki określone w art. 29 lit. b rozporządzenia nr 2017/625;
• będzie działać jako upoważniona jednostka certyfikująca pomimo otrzymania decyzji o wycofaniu zadań (o którym mowa w art. 33 lit. b rozporządzenia nr 2017/625);
• nie będzie informować głównego inspektora jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych lub innych upoważnionych jednostek certyfikujących o odmowie wydania certyfikatu zgodności, wbrew obowiązkowi wynikającemu z art. 35 ust. 5, albo o cofnięciu certyfikatu zgodności, wbrew obowiązkowi wynikającemu z art. 35 ust. 7;
• wbrew obowiązkowi, o którym mowa w art. 36 ust. 1, nie będzie prowadzić wykazu, o którym mowa w przepisie;
• nie będzie przekazywać głównemu inspektorowi, wbrew obowiązkowi wynikającemu z art. 36 ust. 2, wykazu lub nie będzie przekazywać tego wykazu w terminie określonym w tym przepisie, lub będzie przekazywać go niezgodnie z określoną formą lub sposobem, lub będzie przekazywać te dokumenty zawierające nieprawdziwe lub niekompletne dane lub informacje.

• Jaka może być wysokość kary nałożonej na jednostkę certyfikującą?

Upoważniona jednostka certyfikująca, która popełni określone w ustawie niedozwolone czyny, będzie podlegać karze pieniężnej w wysokości do dwudziestokrotności przeciętnego wynagrodzenia za rok poprzedzający rok wszczęcia postępowania w sprawie nałożenia kary. Jednocześnie kara ta nie może być wyższa niż 10 proc. przychodu upoważnionej jednostki certyfikującej osiągniętego w roku rozliczeniowym poprzedzającym rok nałożenia tej kary. Wyłączenie to nie będzie stosowane, jeśli jednostka nie osiągnie żadnego przychodu w roku rozliczeniowym poprzedzającym rok nałożenia kary pieniężnej.

Działanie bez upoważnienia i utrudnianie kontroli

Zgodnie z art. 55. nowej ustawy kary pieniężne będą groziły także osobie fizycznej, osobie prawnej lub jednostce organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej, która:

• działa jako upoważniona jednostka certyfikująca bez upoważnienia;
• uniemożliwia organowi IJHARS prowadzenie czynności kontrolnych w ramach prowadzonego przez niego nadzoru;
• nie udostępnia dokumentów lub nie udziela informacji i pomocy w zakresie niezbędnym do sprawdzenia prawidłowości przeprowadzania przez upoważnioną jednostkę certyfikującą kontroli urzędowej.

Za wskazane czyny będzie grozić kara pieniężna w wysokości do dwudziestokrotności przeciętnego wynagrodzenia za rok poprzedzający rok wszczęcia postępowania w sprawie nałożenia kary. Kara pieniężna w wysokości do piętnastokrotnego przeciętnego wynagrodzenia za rok poprzedzający rok wszczęcia postępowania w sprawie nałożenia kary będzie z kolei groziła za utrudnianie organowi IJHARS prowadzenia czynności kontrolnych w ramach nadzoru.

Za uniemożliwianie lub utrudnianie organowi IJHARS prowadzenia czynności kontrolnych w ramach nadzoru karę pieniężną będzie nakładać – w drodze decyzji – właściwy ze względu na miejsce przeprowadzonej kontroli wojewódzki inspektor. Z kolei kary związane z naruszeniami dotyczącymi upoważnionych jednostek certyfikujących będą nakładane w drodze decyzji przez głównego inspektora jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych.

Używanie nazwy niezgodnie z przepisami lub naruszenie zakresu ochrony

Nowa ustawa przewiduje także sankcje za inne naruszenia, np. za używanie nazwy niezgodnie ze specyfikacją produktu, za naruszenie zakresu ochrony; za niezgodne z przepisami używanie oznaczenia, skrótu lub symbolu (art. 56 nowej ustawy). Sankcje mają różną wysokość, w zależności od rodzaju naruszenia. Niektóre z kar pieniężnych podwyższono.

I tak:

▶Za stosowanie nazwy pochodzenia, oznaczenia geograficznego, gwarantowanej tradycyjnej specjalności albo określenia tradycyjnych win niezgodnie ze specyfikacją produktu lub w sposób naruszający zakres jej ochrony – zgodnie z art. 56 nowej ustawy grozić będzie kara pieniężna w wysokości do dwudziestokrotności przeciętnego wynagrodzenia za rok poprzedzający rok wszczęcia postępowania w sprawie nałożenia kary. Oznacza to podwyższenie sankcji. W poprzednio obowiązującym porządku prawnym: była to kara w wysokości do dziesięciokrotności przeciętnego wynagrodzenia za rok poprzedzający rok wszczęcia postępowania w sprawie nałożenia kary.

▶Za ponowne użycie zarejestrowanej nazwy w sposób nieuprawniony – wysokość kary pieniężnej sięgać może do pięćdziesięciokrotności (w poprzednio obowiązującym porządku prawnym: do dwudziestokrotności) przeciętnego wynagrodzenia za rok poprzedzający rok wszczęcia postępowania w sprawie nałożenia kary. Nie może być jednak ona niższa od wysokości kary pieniężnej nałożonej poprzednio za tego typu naruszenie.

▶Za użycie oznaczenia, skrótu lub symbolu z naruszeniem przepisów – ustawodawca przewidział karę pieniężną w wysokości do dwudziestokrotności przeciętnego wynagrodzenia za rok poprzedzający rok wszczęcia postępowania w sprawie nałożenia kary. W poprzednio obowiązującym porządku prawnym kara ta wynosiła do 200 proc. korzyści majątkowej uzyskanej lub korzyści majątkowej, którą można uzyskać za wprowadzony do obrotu produkt rolny lub środek spożywczy. W przypadku ponownego użycia oznaczenia, skrótu lub symbolu kara będzie z kolei wynosić do równowartości pięćdziesięciokrotności przeciętnego wynagrodzenia za rok poprzedzający rok wszczęcia postępowania w sprawie nałożenia kary (dotychczas takiej kary nie było). przykład 7

▶Za użycie określenia tradycyjnego wpisanego do rejestru chronionych określeń tradycyjnych w sektorze wina z naruszeniem zakresu jej ochrony grozi kara pieniężna w wysokości do dwudziestokrotności przeciętnego wynagrodzenia za rok poprzedzający rok wszczęcia postępowania w sprawie nałożenia kary.

Wskazane kary pieniężne nakładać będzie, w drodze decyzji, właściwy ze względu na miejsce przeprowadzonej kontroli wojewódzki inspektor.

Przykład 7

Zapłata wymierzonej kwoty

Na zapłatę kar pieniężnych, o których mowa w omawianym akcie prawnym, ustawodawca przewidział 30 dni od dnia, w którym decyzja o wymierzeniu kary stanie się ostateczna. Opłatę należy wnieść na rachunek bieżący dochodów państwowej jednostki budżetowej obsługującej odpowiednio głównego inspektora albo wojewódzkiego inspektora, który wydał decyzję o nałożeniu kary.

Wysokość kar pieniężnych przedstawionych w nowej ustawie będzie co do zasady uzależniona od rodzaju i zakresu dokonanych naruszeń, stopnia ich społecznej szkodliwości, dotychczasowej działalności podmiotu dokonującego naruszenia i wielkości jego obrotów. Dobrą wiadomością jest to, że w ustawie znalazł się przepis zastrzegający, że w przypadku niskiego stopnia szkodliwości czynu, niewielkiego zakresu naruszenia i braku stwierdzenia istotnych uchybień w dotychczasowej działalności podmiotu dokonującego naruszenia będzie istniała możliwość odstąpienia, w drodze decyzji, od nałożenia kar pieniężnych (art. 57 ust. 4 nowej ustawy).

W przypadku uchylenia albo stwierdzenia nieważności decyzji o nałożeniu kary pieniężnej, albo uwzględnienia skargi na decyzję o nałożeniu kary pieniężnej przez organ, który wydał decyzję, albo przez sąd administracyjny, uiszczona kara pieniężna podlega zwrotowi w terminie 14 dni od dnia, w którym wydana decyzja lub wydane orzeczenie o zwrocie tej kary stały się ostateczne (art. 58 nowej ustawy). ©℗