W 2022 r. wszczęto ponad trzy razy więcej postępowań dotyczących braku zgłoszenia do Centralnego Rejestru Beneficjentów Rzeczywistych niż rok wcześniej. W górę poszły kary, a urzędnicy zaczęli sprawdzać zgodność zgłoszeń z rzeczywistością
W raporcie „Centralny Rejestr Beneficjentów Rzeczywistych w 2022 r.” eksperci z CRIDO Legal przeanalizowali dane dotyczące stosowania przepisów o rejestrze (CRBR) w ubiegłym roku. Pierwszy wniosek - wiele firm, spółdzielni i organizacji pozarządowych nadal nie dokonało zgłoszenia, choć spółki są objęte tym obowiązkiem od 2019 r., a wiele innych podmiotów - od 2021 r.
Na koniec ubiegłego roku danych swoich beneficjentów nie zgłosiło 26 proc. zarejestrowanych w Krajowym Rejestrze Sądowym (KRS) spółek z o.o. To celowe działanie czy po prostu skutek niewiedzy?
Kto nie dopełnił obowiązku
- Podmioty, które intencjonalne unikają zgłoszenia, to raczej margines. Myślę, że większość przypadków wiąże się po prostu z niską świadomością prawną. W przypadku spółek z o.o. jest to o tyle zaskakujące, że one muszą się stykać np. z bankami, które okresowo dokonują analiz dotyczących swoich klientów także pod kątem procedur AML (ang. anti-money laundering, przeciwdziałania praniu pieniędzy - red.) - odpowiada Mateusz Baran, radca prawny i partner w CRIDO, jeden z autorów raportu.
Jeszcze gorszy wynik osiągnęły spółdzielnie, stowarzyszenia i fundacje. W przypadku tej grupy podmiotów obowiązku dopełniło 55 proc. zobowiązanych.
- Jest pewnie wiele podmiotów, które są wpisane do KRS, ale albo prowadzą bardzo ograniczoną działalność, albo nie prowadzą jej w ogóle. Takie organizacje często nie mają też żadnych wyspecjalizowanych kadr, które śledziłyby zmieniające się przepisy - mówi Mateusz Baran pytany o możliwe przyczyny dużych braków w zgłoszeniach od organizacji pozarządowych.
Ekspert wskazuje też na trudności z interpretacją przepisów w odniesieniu do fundacji. Zwraca uwagę, że na ich funkcjonowanie często mają wpływ różne osoby - fundator, zarząd i inne organy wewnętrzne. Istotne są zatem ich uprawnienia wynikające ze statutu lub sytuacji faktycznej, a nie np. wyłącznie to, kto jest beneficjentem czerpiącym korzyści finansowe z działalności fundacji.
Postępowań coraz więcej
Tymczasem odpowiedzialna za sprawy związane z rejestrem Izba Administracji Skarbowej (IAS) w Bydgoszczy jest coraz bardziej aktywna. Z 93 do 334 zwiększyła się liczba trwających na koniec roku postępowań prowadzonych w związku z brakiem zgłoszenia do CRBR. Więcej jest też podmiotów, wobec których wszczęto postępowanie po tym, jak dokonały zgłoszenia po terminie wynoszącym teraz 14 dni. W minionym roku administracja po raz pierwszy dokładniej przyjrzała się też informacjom wpisanym do rejestru.
- Widać, że organ zaczął weryfikować, czy wpisy w CRBR są zgodne ze stanem faktycznym. Wcześniej tych postępowań w ogóle nie było. Zmiana może być skorelowana z tym, że instytucje zobowiązane mają obowiązek zgłaszać stwierdzone przez siebie niezgodności, a organ nadzoru zaczął korzystać ze swoich uprawnień do ich weryfikacji - zauważa Justyna Solnica, adwokatka i senior associate w CRIDO, współautorka raportu.
Instytucje zobowiązane to np. banki, notariusze, fundusze inwestycyjne i doradcy podatkowi. Od listopada 2021 r. te podmioty mają zgodnie z ustawą o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 593 ze zm.) „odnotowywać rozbieżności” pomiędzy ustalonymi przez siebie informacjami o kliencie a danymi w CRBR, wyjaśniać je i w razie potwierdzenia niezgodności - informować bydgoską IAS.
Liczba postępowań w sprawie niezgodności ze stanem faktycznym nie jest imponująca - było ich tylko 23, ale wcześniej nie prowadzono ich w ogóle.
Kary też liczniejsze
Za niedopełnienie obowiązku zgłoszenia lub aktualizacji informacji podlegających wpisowi do rejestru grozi kara w wysokości do 1 mln zł. Liczba kar także wyraźnie wzrosła. W 2022 r. nałożono ich 336, rok wcześniej takich decyzji było tylko 60.
W 2021 r. rekordowa sankcja nałożona przez urzędników wyniosła 35 tys. zł, a rok później spółka z o.o. została ukarana kwotą 250 tys. zł. Średnia wysokość kar wobec spółek tego typu przekroczyła 20 tys. zł.
Żeby takich dolegliwości uniknąć, przede wszystkim trzeba dokonać pierwszego zgłoszenia do CRBR. Jak jednak podkreślają autorzy raportu CRIDO, także później lepiej o rejestrze nie zapominać.
- Firmy powinny kontrolować, czy coś się zmienia w ich strukturach własnościowych, i zgłaszać te zmiany w terminie. Wydłużenie terminu na dokonanie zgłoszenia do 14 dni roboczych niewątpliwie powinno pomóc firmom w zakresie dopełnienia obowiązku dotyczącego zgłoszenia. Rekomendowane jest także, aby dokumentować wewnętrznie przeprowadzane analizy ustalające dane beneficjentów na wypadek pytań ze strony banku lub organu dotyczących tego, jak został ustalony beneficjent - mówi mec. Justyna Solnica.
Konieczne zmiany
Tymczasem wiele wskazuje na to, że przepisy o CRBR niedługo zostaną w części zmienione w wyniku listopadowego orzeczenia Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Trybunał w połączonych sprawach C-37/20 i C-601/20 stwierdził bowiem nieważność przepisu unijnej dyrektywy, zgodnie z którym dane o beneficjentach rzeczywistych są we wszystkich przypadkach udostępniane każdej osobie. Zdaniem TSUE takie rozwiązanie nadmiernie ingeruje w przewidziane w Karcie praw podstawowych UE prawa do poszanowania życia prywatnego i ochrony danych osobowych.
- Potrzebna jest tutaj interwencja ustawodawcza i trzeba się jej spodziewać. Zapewne nie będzie to ograniczenie obowiązku zgłaszania danych, ale ograniczenie dostępu do nich, np. przez wymóg wykazania interesu prawnego - przypuszcza Mateusz Baran.
Dodaje, że jeśli zmiana przepisów spowoduje wydłużenie procesu uzyskiwania danych z CRBR, ucierpi na tym sprawność obrotu gospodarczego.
- Jeśli będzie konieczne np. składanie wniosków i oczekiwanie na ich rozpatrzenie, to procesy KYC (ang. know your customer - poznaj swojego klienta - red.), które dzisiaj w bankach i tak czasem trwają tygodniami, a nawet miesiącami, będą jeszcze dłuższe - uważa ekspert.
