Precyzyjne określenie terminów przedawnienia roszczeń nie jest łatwe, a problemów przysparzają obowiązujące przepisy – zwłaszcza że zasad liczenia jest kilka, a wyjątków znacznie więcej. Niemniej końcówka roku to moment, kiedy warto do tego przysiąść.

rozwiń ›
Autorami artykułu są Omolola Kwiatkowska, radca prawny, senior associate w Olesiński i Wspólnicy oraz Bartosz Pasternak, junior associate w Olesiński i Wspólnicy.
Uwagę należy zwrócić m.in. na roszczenia:
  • których termin przedawnienia jest krótszy niż dwa lata i termin ten zgodnie z ogólnymi zasadami upłynie na koniec 2022 r.;
  • z umowy o dzieło, które zostały oddane w 2020 r.;
  • o świadczenia okresowe, które stały się wymagalne w 2019 r.;
  • związane z prowadzoną działalnością gospodarczą, które stały się wymagalne w 2019 r.
One przedawnią się wraz z końcem 2022 r. I co ważne, wystąpienie okoliczności powodujących przerwanie lub zawieszenie biegu przedawnienia nie wpłynie na już zakończony termin. Ale zacznijmy od początku.

tak liczymy

Przypomnijmy pokrótce, jakie są ogólne zasady obliczania terminów prawnych. W tym celu trzeba odwołać się do art. 110–116 kodeksu cywilnego. I tak zgodnie z art. 110 k.c. określone reguły obliczania terminów stosujemy zawsze, chyba że ustawa, orzeczenie sądu lub decyzja organu albo czynność prawna oznacza inny sposób.
W praktyce najczęściej występują dwa sposoby określenia terminów:
  • pierwszy – poprzez sprecyzowanie konkretnej daty (np. 12 stycznia 2023 r.);
  • drugi – poprzez wskazanie wycinka czasu (np. pięć dni, trzy tygodnie, dwa miesiące od konkretnego zdarzenia).
Choć określenie konkretnej daty wydaje się rozwiązaniem bardziej precyzyjnym i pozwalającym uniknąć wątpliwości związanych z obliczeniem terminu, to jednak dominującym w obrocie prawnym sposobem wskazania terminów jest określenie wycinka czasu. Wynika to głównie z tego, że w przeciwieństwie do ustalenia konkretnej daty wskazanie wycinka czasu jest możliwe w przypadku niepewności co do wystąpienia zdarzenia rozpoczynającego bieg terminu, np. w przypadku terminu gwarancji, który rozpocznie bieg z chwilą zakupu danej rzeczy. Przy czym przy terminie określonym w dniach, a więc wskazującym konkretną liczbę dni (np. 3 dni, 7 dni, 14 dni), na gruncie ustawowym przez jeden dzień rozumie się 24 godziny. Co ważne, zgodnie z art. 111 k.c. w sytuacji, gdy początkiem biegu terminu jest pewne zdarzenie prawne – np. doręczenie pisma, zawarcie umowy, odbiór rzeczy – przy obliczaniu terminu nie uwzględnia się dnia, w którym dane zdarzenie miało miejsce. Tak więc pierwszym dniem biegu terminu jest początek dnia kolejnego, po tym, w którym wystąpiło to zdarzenie.

przykład 1

Konkretna liczba dni
12 grudnia 2022 r. została zawarta umowa, na podstawie której jedna ze stron była zobowiązana doręczyć drugiej przedmiot umowy w terminie ośmiu dni od dnia jej zawarcia. W związku z tym zobowiązanie to powinno zostać wykonane do 20 grudnia 2022 r.
Odmiennie termin należy liczyć w sytuacji, gdy zdarzenie prawne (np. zawarcie umowy) wskazuje jako termin datę późniejszą niż data zaistnienia zdarzenia, tj. np. samo zawarcie umowy nie było zdarzeniem bezpośrednio rozpoczynającym bieg terminu.

Przykład 2

Zdarzenie późniejsze
9 grudnia 2022 r. została zawarta umowa, na podstawie której jedna ze stron zobowiązała się doręczyć drugiej stronie przedmiot umowy w terminie ośmiu dni, licząc od 12 grudnia 2022 r. W takim przypadku dzień 12 grudnia będzie się wliczać do wskazanych ośmiu dni, a to oznacza, że zobowiązanie powinno zostać wykonane do 19 grudnia 2022 r.

Zdarzenia określane w tygodniach, miesiącach i latach

Inne zasady stosujemy w przypadku terminów oznaczonych w tygodniach (np. trzy tygodnie), miesiącach (np. sześć miesięcy) czy latach (np. trzy lata). Co jednak ważne, obowiązują one tylko wtedy, gdy upływ terminu został wskazany za pomocą takiego oznaczenia, tj. użyto słowa „tydzień”, „miesiąc”, „rok”, „lat”. Nie można np. przyjmować, że określenie w umowie „30 dni” należy poczytywać jako „miesiąc”, gdyż obliczanie tak określonego terminu będzie dokonywane zgodnie z zasadami obliczania terminów wskazanych w dniach, o których mowa powyżej.
Z kolei, jak wynika z art. 112 k.c., w przypadku obliczania terminu oznaczonego w tygodniach termin kończy się z upływem dnia, który odpowiada nazwie początkowemu dniowi biegu tego terminu, tzn. nazwa konkretnego dnia tygodnia, w którym upływa termin, odpowiada nazwie dnia tygodnia, w której ten termin rozpoczął swój bieg – termin jednego tygodnia rozpoczynający się w poniedziałek skończy się w następny poniedziałek.

Przykład 3

Dwa tygodnie na wniesienie apelacji
Firma ma na wniesienie apelacji dwa tygodnie od doręczenia wyroku wraz z uzasadnieniem. Jeśli wyrok wraz z uzasadnieniem zostanie doręczony stronie 13 stycznia 2023 r. (piątek), wówczas termin na wniesienie apelacji upłynie 27 stycznia 2023 r. (piątek).
Natomiast w przypadku terminów oznaczonych w miesiącach oraz w latach, terminy te – zgodnie z art 112 k.c. – upływają z dniem odpowiadającym dacie początku biegu terminu. Przy czym przy terminie określonym w miesiącach dniem odpowiadającym dacie początku biegu terminu będzie ten sam dzień określony w sposób liczbowy.

Przykład 4

Miesiąc na odpowiedź
25 listopada 2022 r. została doręczona decyzja z wezwaniem do ustosunkowania się do niej w terminie dwóch miesięcy, co oznacza, że termin ten upłynie 25 stycznia 2023 r.
Taką samą zasadę stosuje się w przypadku terminów oznaczonych w latach, przy czym elementem tożsamym dla daty początkowej poza dniem oznaczonym w sposób liczbowy powinien być również miesiąc.

Przykład 5

Oznaczenie w latach
Zgodnie z umową strona miała wyznaczony roczny termin na zakończenie budowy od 28 marca 2022 r. Zakończenie budowy powinno więc nastąpić 28 marca 2023 r.
KIO dała czerwoną kartkę za pytania do klarownej oferty
KIO dała czerwoną kartkę za pytania do klarownej oferty

Zobacz również

Brak daty w kalendarzu

Zdarza się, że data, która powinna być terminem końcowym, nie występuje w danym miesiącu. Chodzi np. o sytuację, gdy bieg terminu rozpoczął się 31. dnia miesiąca, a kończy w miesiącu, który ma 30 dni. Wówczas upływ terminu następuje w ostatnim dniu tego miesiąca, w którym termin powinien upłynąć. W rzeczywistości zatem miesięczny termin nie w każdym przypadku odpowiada takiej samej liczbie dni. Powyższa zasada dotyczy także terminów oznaczonych w latach. Tej reguły nie stosuje się jednak w przypadku obliczania wieku osób fizycznych – w takiej sytuacji termin upływa z początkiem ostatniego dnia.

Odmienne oznaczenie

Warto wiedzieć, że w przypadku terminów miesięcznych w praktyce zdarzają się nieprecyzyjne określenia wskakujące na „początek”, „środek” lub „koniec” miesiąca. Wówczas – zgodnie z art. 113 par. 1 k.c. – w takich sytuacjach:
  • „początek miesiąca” – oznacza pierwszy dzień miesiąca;
  • „środek miesiąca” – oznacza piętnasty dzień miesiąca, bez względu na liczbę dni w danym miesiącu;
  • „koniec miesiąca” – oznacza ostatni dzień miesiąca.
Jeśli termin został określony jako „pół miesiąca”, to w rozumieniu kodeksowym (art. 113 par. 2 k.c.) oznacza on 15 dni – niezależnie od tego, ile dany miesiąc liczy dni, tj. czy mamy do czynienia z lutym mającym 28 dni, czy styczniem mającym dni 31. Do obliczenia wspomnianych 15 dni stosujemy zasady dotyczące obliczania terminów wskazanych w dniach.

Soboty i dni wolne od pracy

A co w sytuacji, gdy koniec terminu wypada w sobotę lub dzień wolny od pracy? Wówczas, zgodnie z art. 115 k.c., termin ulega przesunięciu i upływa następnego dnia, który nie jest dniem wolnym od pracy ani sobotą, tj. upływa w najbliższy dzień roboczy.
Uwaga! Dni wolne od pracy, o których obok soboty wspomina ustawodawca, to wszystkie niedziele oraz inne bezpośrednio wskazane w przepisach dni wolne, czyli zazwyczaj święta –np. 1 stycznia (Nowy Rok) czy 11 listopada (Święto Niepodległości).

Przykład 6

Najbliższy dzień roboczy
Płatność za fakturę miała nastąpić w terminie do 10 dni od dnia jej wystawienia. Faktura została wystawiona 7 grudnia 2022 r. Wyznaczony termin 10 dni wypadł zatem w sobotę 17 grudnia 2022 r. W takiej sytuacji ostatni dzień terminu płatności został przesunięty na 19 grudnia 2022 r. (poniedziałek). Tak więc płatność dokonana dopiero 20 grudnia 2022 r. lub później jest traktowana jako opóźnienie w płatności.
Powyższą regułę przesunięcia terminu stosujemy – co do zasady – przy wykonaniu lub zaniechaniu czynności, jak np. zapłacenie faktury, dostarczenie towaru, wykonanie usługi, złożenie apelacji. Nie zaś w sytuacji, w której upływ terminu skutkuje utratą określonych uprawnień, np. upływ terminu gwarancji – w takim przypadku termin upłynie w sobotę i nie dojdzie do przesunięcia.

przedawnienie roszczeń

Pamiętając już, jakie są ogólne zagadnienia obliczania terminów, możemy przejść do kwestii terminów przedawnienia roszczeń. Na początku należy zaznaczyć, że przedawnienie jest instytucją prawną polegającą na tym, że po upływie określonych w przepisach terminów względem roszczeń (np. zapłata czynszu, zapłata ceny sprzedaży) podmiot zobowiązany może uchylić się od ich spełnienia. Tak więc istotną kwestią w zakresie obliczania terminów przedawnienia jest precyzyjne określenie terminów ich rozpoczęcia. W większości przypadków bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne. Przy czym roszczenie co do zasady staje się wymagalne po dniu, w którym upłynął termin spełnienia świadczenia, w związku z tym istnieje możliwość jego dochodzenia na drodze sądowej.

Przykład 7

Rozpoczęcie biegu
Jeżeli zapłata za wykonane usługi miała nastąpić 21 grudnia 2022 r., roszczenie stało się wymagalne 22 grudnia 2022 r. i już tego dnia wierzyciel może złożyć do sądu pozew o zapłatę.

Co do zasady sześć lub trzy lata

Zgodnie z ogólnie przyjętą zasadą, jeżeli przepisy nie stanowią inaczej, termin przedawnienia wynosi sześć lat, a w przypadku roszczeń okresowych oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej – trzy lata. Wspomniane roszczenia okresowe dotyczą świadczeń wykonywanych/realizowanych w określonych odstępach czasu, jak np. zapłata czynszu z umowy najmu. Z kolei roszczenia związane z prowadzoną działalnością gospodarczą są ściśle związane (rzeczywistym związkiem funkcjonalnym) z czynnościami dokonywanymi przez przedsiębiorcę, tj. działaniami, które mieszczą się w zakresie wykonywanej profesjonalnej działalności (nie musi być to zakres działalności określony w umowie spółki lub konkretnym rejestrze). Jednak aby zastosowanie miał ww. trzyletni termin przedawnienia, wystarczy, by roszczenie było związane z działalnością jednej ze stron czynności.
UWAGA! Zgodnie z art. 119 k.c. terminy przedawnienia roszczeń nie mogą być skracane przez strony za pomocą czynności prawnych (np. zawarcia odmiennego postanowienia w umowie).

Dwa lata...

Dla wielu roszczeń wynikających z umów przepisy k.c. przewidują również krótszy (dwuletni) termin przedawnienia. Są to m.in. roszczenia z:
  • tytułu sprzedaży dokonanej w zakresie działalności przedsiębiorstwa sprzedawcy,
  • umowy o dzieło,
  • umowy zlecenia (część roszczeń).
W przypadku roszczeń, których termin przedawnienia wynosi co najmniej dwa lata, upływ tego terminu przypada na koniec roku kalendarzowego. Wskazane rozwiązanie zasadniczo wydłuża termin przedawnienia roszczeń, które obliczone według zasad ogólnych mogłyby upłynąć w tracie roku. Jest to sytuacja dogodna dla wierzyciela, mniej natomiast dla dłużnika, który musi dłużej czekać na przedawnienie swojego zobowiązania.

Przykład 8

Przedawnienie na koniec roku
Jeśli dane roszczenie sprzedawcy o zapłatę za rzecz sprzedaną w zakresie działalności jego przedsiębiorstwa stało się wymagalne 20 marca 2020 r., to dwuletni termin przedawnienia upłynie nie w marcu 2022 r., lecz 31 grudnia 2022 r.

...albo krócej

Kodeks cywilny przewiduje także terminy przedawnienia roszczeń, które są krótsze niż dwa lata. Na przykład termin przedawnienia roszczeń regresowych sprzedawcy w związku z wadliwością rzeczy sprzedanej wynosi jedynie sześć miesięcy. Z kolei roszczenia z umowy przewozu rzeczy przedawniają się z upływem jednego roku od dnia dostarczenia przesyłki lub dnia, kiedy miała być ona dostarczona.
Co ważne, do obliczania terminów przedawnienia roszczeń krótszych niż dwa lata stosujemy opisane powyżej ogólne zasady obliczania terminów. Jak zatem np. dochodzić wymiany rzeczy kupionej w ramach przysługujących przedsiębiorcy praw z tytułu rękojmi? Jeśli wydanie przedmiotu sprzedaży oraz stwierdzenie wady nastąpiło tego samego dnia, np. 29 listopada 2021 r., to w takim przypadku, stosując roczny okres przedawnienia, termin przedawnienia upłynął 29 listopada 2022 r.

przerwanie biegu terminu przedawnienia

Po przerwaniu biegu przedawnienia termin przerwany zaczyna biec od nowa, tzn. że termin przedawnienia należy liczyć w całości ponownie. Najbardziej powszechnymi czynnościami przerywającymi bieg terminu przedawnienia są uznanie roszczenia przez dłużnika lub złożenie pozwu.
I tak uznanie roszczenia to wyraźne oświadczenie woli lub też inne jednoznaczne zachowanie dłużnika wobec wierzyciela, z którego wynika, że dłużnik uważa roszczenie za istniejące. Uznanie roszczenia może zarówno mieć formę umowy między dłużnikiem a wierzycielem, jak i być jednostronnym działaniem dłużnika. Pomimo dosyć szerokiego zakresu pojęcia uznania roszczenia, dla zabezpieczenia interesu wierzyciela, uznanie roszczenia powinno przybrać co najmniej formę opatrzonego datą pisemnego oświadczenia dłużnika, z wyraźnym wskazaniem istnienia zobowiązania, jego zakresu oraz zobowiązaniem się dłużnika do jego wykonania.
Jeśli zaś chodzi o złożenie pozwu, to należy podkreślić, że to, do jakiego sądu należy złożyć pozew, zależy m.in. od przedmiotu sporu, siedziby lub miejsca zamieszkania stron sporu lub uprzednich ustaleń stron w tym zakresie. Każda sprawa musi być poddana odrębnej weryfikacji z uwzględnieniem odpowiednich zasad dotyczących właściwości sądów.

Przykład 9

Bieg od nowa
Dwuletni termin przedawnienia roszczenia z tytułu umowy o dzieło zaczął biec 12 grudnia 2021 r., natomiast dłużnik uznał roszczenie 28 listopada 2022 r. W tej sytuacji termin przedawnienia zaczął biec w całości od nowa od 28 listopada 2022 r., tj. od tego dnia ponownie rozpoczął bieg dwuletni termin przedawnienia.

zawieszenie biegu przedawnienia

Instytucja zawieszenia biegu przedawnienia skutkuje jedynie wstrzymaniem rozpoczęcia lub wstrzymaniem biegu takiego terminu. Oznacza to, że okres przedawnienia przedłuża się o czas trwania przyczyny zawieszenia, a gdy ona ustanie, zaczyna biec dalej od wstrzymanego momentu. Ustawodawca w art. 121 k.c. przewidział katalog przypadków, w których bieg przedawnienia ulega zawieszeniu. Wśród nich – na skutek nowelizacji – z końcem czerwca 2022 r. znalazły się:
  • roszczenia objęte umową o mediacji – przez czas trwania mediacji bieg przedawnienia ulega zawieszaniu, a nie jak dotychczas przerwaniu;
  • roszczenia objęte wnioskiem o zawezwanie do próby ugodowej – co do zasady bieg przedawnienia ulega zawieszaniu przez czas trwania postępowania pojednawczego.©℗
Podstawa prawna
• ustawa z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (tj. Dz.U. z 2022 r. poz. 1360; ost.zm. Dz.U. z 2022 r., poz. 2339)