Za kilka dni wejdzie w życie unijne rozporządzenie, które wprowadza nowe obowiązki dla podmiotów pozyskujących kapitał w ramach finansowania społecznościowego oraz obejmuje ochroną osoby inwestujące w tego typu przedsięwzięcia. Na krajowe przepisy trzeba będzie poczekać dłużej
Crowdfunding, czyli finansowanie społecznościowe, to coraz bardziej popularna forma pozyskiwania kapitału. Korzystają z niej obecnie głównie start-upy, ale wchodzące właśnie w życie regulacje mogą przyczynić się do większego zainteresowania tą alternatywną formą również wśród małych i średnich firm. Już 10 listopada 2021 r. wejdzie w życie rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2020/1503 z 7 października 2020 r. w sprawie europejskich dostawców usług finansowania społecznościowego dla przedsięwzięć gospodarczych (Dz.Urz. UE z 2020 r. L 347, s. 1; dalej: rozporządzenie). To pierwszy akt normatywny o zasięgu unijnym, który kompleksowo reguluje tematykę finansowania społecznościowego. Do tej pory kwestia crowdfundingu była częściowo uregulowana na poziomie krajowym w niektórych państwach członkowskich UE. W Polsce nie obowiązywały przepisy dotyczące crowdfundingu, a uczestnicy rynku bazowali w istotnym zakresie na stanowiskach publikowanych przez Urząd Komisji Nadzoru Finansowego. Obecnie trwają prace nad projektem polskiej ustawy o finansowaniu społecznościowym dla przedsięwzięć gospodarczych (dalej: projekt ustawy), która doprecyzuje unijne regulacje na poziomie krajowym – o czym piszemy w dalszej części.
Dla kogo?
Nowe przepisy mają istotne znaczenie dla trzech grup podmiotów: przedsiębiorców poszukujących kapitału, inwestorów oraz dostawców usług finansowania społecznościowego. Podmiotami ubiegającymi się o pozyskanie finansowania mogą być przedsiębiorcy będący zarówno osobami fizycznymi, jak i osobami prawnymi.
Rozporządzenie obejmuje dwa rodzaje crowdfundingu: (1) inwestycyjny (ang. equity-based crowdfunding) oraz (2) dłużny (ang. crowdlending). To oznacza, że na podstawie rozporządzenia przedsiębiorca może ubiegać się o pozyskanie finansowania poprzez pożyczki udzielane przez inwestorów lub środki uzyskiwane w związku z emisją zbywalnych papierów wartościowych lub innych instrumentów dopuszczonych na potrzeby finansowania społecznościowego.
Limit ofert w ramach społecznych zbiórek
Rozporządzenie dopuszcza możliwość pozyskania w ramach ofert finansowania społecznościowego kwoty do 5 mln euro. Należy jednak podkreślić, że w Polsce do 10 listopada 2023 r. obowiązywać będzie limit 2,5 mln euro. Powyższe wynika z art. 49 rozporządzenia, który przewiduje tymczasowe odstępstwo od stosowania progu 5 mln euro w przypadku tych państw członkowskich, w których próg łącznej wartości, powyżej jakiego należy publikować prospekt zgodnie z rozporządzeniem (UE) 2017/1129 („rozporządzenie prospektowe”), wynosi poniżej 5 mln euro. W takich przypadkach rozporządzenie znajduje zastosowanie w wyżej przywołanym okresie przejściowym do ofert finansowania społecznościowego, których łączna wartość nie przekracza tego progu (a w Polsce dotychczasowa wysokość owego progu prospektowego dla emisji publicznych to właśnie 2,5 mln euro).
Jak liczyć limit? Niezależnie od tego, czy o mówimy o progu obowiązującym u nas przed 10 listopada 2023 r. czy po tej dacie, dokonując obliczenia wartości ofert finansowania społecznościowego, które mogą być przeprowadzane na podstawie rozporządzenia bez konieczności sporządzania prospektu, należy uwzględniać wartość ewentualnych podobnych ofert przeprowadzanych w okresie 12 miesięcy poprzedzających daną ofertę. Progi będą obliczane jako suma łącznej wartości (w okresie 12 miesięcy):
- ofert zbywalnych papierów wartościowych i instrumentów dopuszczonych na potrzeby finansowania społecznościowego,
- kwot pozyskanych w drodze pożyczek za pośrednictwem platformy finansowania społecznościowego przez konkretnego przedsiębiorcę, oraz
- łącznej wartości ofert publicznych zbywalnych papierów wartościowych złożonych przez ten podmiot jako oferującego na podstawie wyłączenia, o którym mowa w rozporządzeniu prospektowym.
Arkusz kluczowych informacji inwestycyjnych
Rozporządzenie wprowadza nowy rodzaj dokumentu, który już od 10 listopada stosowany ma być w ramach ofert finansowania społecznościowego. Chodzi o arkusz kluczowych informacji inwestycyjnych. Dokument ten zgodnie z art. 23 rozporządzenia jest sporządzany przez właściciela projektu poszukującego finansowania, a następnie musi być udostępniany przez dostawcę usług finansowania społecznościowego (czyli np. platformę crowdfundingową). Funkcjonalnie arkusz odpowiada dokumentom, które znane były np. inwestorom giełdowym z ustawy z 29 lipca 2005 r. o ofercie publicznej i warunkach wprowadzania instrumentów finansowych do zorganizowanego systemu obrotu oraz o spółkach publicznych (Dz.U. z 2020 r. poz. 2090; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 355), takim jak dokument informacyjny czy też memorandum informacyjne. Arkusz zawiera m.in.:
- informacje dotyczące właściciela projektu, jego działalności podstawowej,
- kluczowe roczne finansowe dane liczbowe i wskaźniki właściciela projektu za ostatnie trzy lata (jeżeli są dostępne),
- hiperłącze do najnowszego sprawozdania finansowego właściciela projektu (jeżeli jest dostępne),
- opis projektu obejmujący jego cel oraz jego główne cechy.
Ponadto musi zawierać informacje dotyczące pożyczki lub papierów wartościowych będących przedmiotem oferty, czynników ryzyka, praw inwestorów, opłat oraz mechanizmów dochodzenia roszczeń.
Arkusz musi być również opatrzony zastrzeżeniem prawnym, którego treść została wprost wskazana w art. 23 pkt 6 lit. b rozporządzenia. Treść zastrzeżenia prawnego ma informować inwestorów o braku zatwierdzenia arkusza kluczowych informacji inwestycyjnych przez właściwe organy nadzoru oraz o ryzyku częściowej lub całkowitej utraty zainwestowanych środków. Ponadto każdy arkusz musi być również opatrzony informacją o ryzyku związanym z nieobjęciem inwestowanych środków systemem gwarancji depozytów oraz ostrzeżeniem o tym, że nie jest to produkt oszczędnościowy, a środki przeznaczone na inwestycje nie powinny stanowić więcej niż 10 proc. majątku netto inwestora.
Obowiązek informowania o ryzyku
Rozporządzenie nakłada też na przedsiębiorców obowiązki związane z ochroną osób inwestujących w oferowane projekty. Przede wszystkim wszelkie informacje przekazywane klientom przez dostawców usług finansowania społecznościowego muszą być rzetelne, jasne i nie mogą wprowadzać w błąd. Chodzi tutaj m.in. o informacje na temat ich samych, kosztów, ryzyk finansowych i opłat związanych z usługami lub inwestycjami w zakresie finansowania społecznościowego, kryteriów wyboru projektów opartych na finansowaniu społecznościowym oraz na temat charakteru usług finansowania społecznościowego i ryzyk związanych z tymi usługami. Ponadto dostawcy usług finansowania społecznościowego mają informować swoich klientów, że ich usługi finansowania społecznościowego nie są objęte systemem gwarancji depozytów, a zbywalne papiery wartościowe lub instrumenty dopuszczone na potrzeby finansowania społecznościowego nabyte za pośrednictwem ich platformy finansowania społecznościowego nie są objęte systemem rekompensat dla inwestorów.
Niedoświadczony ze szczególnymi prawami
Rozporządzenie wprowadza podział inwestorów na doświadczonych i niedoświadczonych. Załącznik nr 2 do rozporządzenia określa szczegółowe kryteria klasyfikacji danego inwestora jako doświadczonego. W skrócie można wskazać, że chodzi tutaj o podmioty (zarówno osoby fizyczne, jak i prawne), które mają świadomość ryzyka związanego z inwestowaniem na rynkach kapitałowych i posiadają odpowiednie zasoby umożliwiające podejmowanie takiego ryzyka bez narażania się na nadmierne konsekwencje finansowe. Z kolei inwestorami niedoświadczonymi są wszyscy inwestorzy, którzy nie zaliczają się do kategorii doświadczonych.
Identyfikacja inwestora jako niedoświadczonego wiąże się z przyznaniem mu dodatkowych praw. W szczególności konieczne zgodnie z art. 22 rozporządzenia będzie wprowadzenie okresu namysłu przed zawarciem umowy, w którym to okresie potencjalny inwestor niedoświadczony może w dowolnym momencie wycofać swoją ofertę inwestycyjną (lub oświadczenie o wyrażeniu zainteresowania ofertą finansowania społecznościowego) bez podawania przyczyny i bez ponoszenia kary. Okres namysłu rozpoczyna się w momencie złożenia przez potencjalnego inwestora niedoświadczonego oferty inwestycyjnej lub oświadczenia o wyrażeniu zainteresowania i wygasa po czterech dniach kalendarzowych.
Rozporządzenie kładzie nacisk na aspekty związane ze zrozumieniem specyfiki danej inwestycji przez inwestora. W związku z tym dostawcy usług finansowania społecznościowego zobowiązani są do przeprowadzenia oceny, czy i które oferowane usługi finansowania społecznościowego są odpowiednie dla potencjalnych inwestorów niedoświadczonych. Tym samym potencjalny inwestor powinien zostać zweryfikowany pod kątem swojego doświadczenia, celów inwestycyjnych, sytuacji finansowej i podstawowego zrozumienia ryzyka związanego z inwestowaniem w ogóle oraz z inwestowaniem w rodzaje inwestycji oferowanych na platformie finansowania społecznościowego.
Ułatwienie wtórnego obrotu
Zgodnie z art. 25 ust. 1 rozporządzenia dostawcy usług finansowania społecznościowego mogą prowadzić tablicę ogłoszeń, na której umożliwiają swoim klientom ogłaszanie zainteresowania zakupem lub sprzedażą pożyczek, zbywalnych papierów wartościowych lub instrumentów dopuszczonych na potrzeby finansowania społecznościowego, które były pierwotnie oferowane na ich platformach finansowania. Przy czym na tablicy ogłoszeń nie zestawia się zleceń kupna i sprzedaży przez osoby trzecie w sposób, który skutkuje zawarciem umowy w odniesieniu do takich ogłoszeń, o czym dostawca usług finansowania społecznościowego udostępniający tablicę ogłoszeń zobowiązany jest poinformować swoich klientów. Klienci ogłaszający sprzedaż pożyczki, papieru wartościowego lub instrumentu dopuszczonego na potrzeby finansowania społecznościowego zobowiązani będą do udostępnienia arkusza dotyczącego przedmiotu ich oferty, który został sporządzony w przeszłości przez właściciela projektu.
Niewątpliwie rozwiązanie dotyczące tablicy ogłoszeń należy ocenić pozytywnie w kontekście problemów z płynnością, jakich mogą obawiać się inwestorzy angażujący się w przedsięwzięcia crowdfundingowe.
Problemy z polską ustawą
Rozporządzeniu towarzyszyć będzie polska ustawa, która ma uzupełnić unijne przepisy. Problem w tym, że trwają wciąż nad nią prace. Po przeprowadzeniu pierwszego etapu konsultacji publicznych 11 października 2021 r. został opublikowany zaktualizowany projekt ustawy. Tego samego dnia Ministerstwo Finansów przekazało projekt do ponownych konsultacji, które miały trwać do 22 października br. Ustawa wprowadzać będzie regulacje dotyczące tajemnicy zawodowej i zasad przechowywania dokumentacji związanej ze świadczeniem usług finansowania społecznościowego. Ponadto polskie przepisy mają przyznawać Komisji Nadzoru Finansowego uprawnienia nadzorcze (będzie miała m.in. prawo do zawieszania konkretnych ofert finansowania społecznościowego lub zawieszania prowadzenia działalności przez dostawców). Ustawa będzie również regulować kwestie związane z sankcjami administracyjnymi i karnymi za nieprzestrzeganie przepisów rozporządzenia lub ustawy, jak również wprowadzi odpowiedzialność cywilnoprawną i karną za poprawność i prawdziwość informacji podawanych w dokumentach informacyjnych sporządzanych w związku z ofertą finansowania społecznościowego.
Z punktu widzenia uczestników rynku istotne znaczenie ma to, czy ofertami finansowania społecznościowego będą objęte również oferty, których przedmiot stanowią udziały w spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością. Należy bowiem mieć na uwadze, że rozporządzenie wprost dopuszcza taką możliwość. Ministerstwo Finansów w pierwszej wersji projektu ustawy zaproponowało zmiany przepisów kodeksu spółek handlowych, które uniemożliwiłyby emisje udziałów w spółkach z o.o. w ramach crowdfundingu. Rozwiązanie to budziło wiele emocji na etapie konsultacji publicznych. W odpowiedzi na zgłoszone uwagi projektodawca wskazał, że podjął decyzję o ich kierunkowym przyjęciu. W wersji projektu opublikowanej 11 października 2021 r. przewiduje się okres przejściowy (do 9 listopada 2023 r.), w trakcie którego możliwe będzie prowadzenie ofert, których przedmiotem będą udziały w spółkach z o.o. Propozycja ta z uwagi na swój tymczasowy charakter nie rozwiązuje jednak istoty problemu. Kwestią otwartą jest to, czy po kolejnej fazie konsultacji publicznych MF zdecyduje się na dalsze zmiany dotyczące udziałów w spółkach z o.o. oraz ich szerokie ujęcie w ramach crowdfundingu inwestycyjnego. Na dzień oddania artykułu do druku nowy projekt ustawy nie ujrzał światła dziennego. W związku z powyższym wydaje się, że niemożliwe jest wejście w życie ustawy do 10 listopada, kiedy to zacznie być stosowane rozporządzenie.
Limit, do jakiego można w Polsce prowadzić zbiórki finansowania społecznościowego (bez prospektu, na zasadach rozporządzenia), do 10 listopada 2023 r. będzie wynosił 2,5 mln euro. Po tej dacie wzrośnie do 5 mln euro.
Zmiany w ofertach publicznych
Chociaż nowe unijne rozporządzenie koncentruje się na kompleksowym uregulowaniu rynku crowdfundingowego, to wprowadza również zmiany dotyczące publicznego oferowania papierów wartościowych. Będą one mieć znaczenie dla firm inwestycyjnych oraz emitentów.
▶ Nowy limit prospektowy. Począwszy od 10 listopada 2023 r., ma wzrosnąć limit kwotowy pozwalający na wyłączenie od obowiązku publikowania prospektu. Obecnie możliwe jest skorzystanie z wyjątku od obowiązku sporządzania prospektu w przypadku, gdy zakładane wpływy brutto emitenta lub oferującego na terytorium Unii Europejskiej, liczone według ich ceny emisyjnej lub ceny sprzedaży z dnia jej ustalenia, stanowią mniej niż 2,5 mln euro (wraz z wpływami, które emitent lub oferujący zamierzał uzyskać z tytułu ofert publicznych takich papierów wartościowych, dokonanych w okresie poprzednich 12 miesięcy).
Nowy limit ma wynosić 5 mln euro, przy czym będzie obejmować również wpływy z ofert zbywalnych papierów wartościowych oraz kwot pozyskanych w drodze pożyczek zaciągniętych w ramach usług finansowania społecznościowego w okresie 12 miesięcy poprzedzających prowadzenie oferty publicznej. To dobra wiadomość dla emitentów i firm inwestycyjnych, pozwoli to bowiem na dwukrotne zwiększenie limitu dla ofert, które nie będą wymagały sporządzenia przez emitenta prospektu oraz jego późniejszego zatwierdzenia przez KNF.
▶ Nowy dokument ofertowy. Jedna z kluczowych zmian zakłada wprowadzenie nowego dokumentu ofertowego ‒ arkusza (jak dla ofert crowdfundingowych). Dokument ten będzie stosowany w przypadku ofert publicznych dokonywanych z udziałem dostawców usług finansowania społecznościowego, w wyniku których zakładane wpływy brutto emitenta na terytorium UE, liczone według ich ceny emisyjnej lub ceny sprzedaży z dnia jej ustalenia, stanowią mniej niż 5 mln euro, i wraz z wpływami, które emitent zamierzał uzyskać z tytułu takich ofert publicznych takich papierów wartościowych, dokonanych w okresie poprzednich 12 miesięcy, będą mniejsze niż 5 mln euro. To oznacza, że w przypadku ofert publicznych realizowanych za pośrednictwem dostawców usług finansowania społecznościowego arkusz ma zastąpić nie tylko memorandum informacyjne, lecz także dokument informacyjny, który wykorzystywany jest w przypadku ofert publicznych, z których zakładane wpływy wynoszą więcej niż 100 tys. euro i mniej niż 1 mln euro.
