Po 24 września przedsiębiorcy powinni wykazać większą ostrożność w redagowaniu umów z konsumentami. Sąd z urzędu sprawdzi, czy są w nich klauzule niedozwolone. A jeśli będą, to mogą uniemożliwić skorzystanie z zabezpieczenia wekslowego.
Rafał Czerwiec, radca prawny Affre i Wspólnicy sp.k.
Już w najbliższy piątek wejdzie w życie ustawa z 11 sierpnia 2021 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2021 r. poz. 1655). Wprowadzone nią zmiany będą szczególnie istotne dla przedsiębiorców, którzy w obrocie z konsumentami wykorzystują weksle jako formę zabezpieczenia roszczeń. A zatem najczęściej będą to banki, firmy pożyczkowe czy leasingowe.
Nowelizacja wprowadzi kilka istotnych zmian:
- do pozwu o wydanie nakazu zapłaty konieczne będzie załączenie weksla oraz przedstawienie wraz z pozwem umowy z konsumentem, z której wynika roszczenie zabezpieczone wekslem, wraz z deklaracją wekslową i załącznikami;
- wprowadzono zakaz weksli konsumenckich „na zlecenie” (w efekcie brak będzie możliwości przenoszenia przez indos);
- wydłużono terminy na wniesienie zarzutów od nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym (co istotne – ta nowość dotyczy nie tylko konsumentów).
Znowelizowane przepisy mają charakter ochronny względem konsumentów jako słabszej strony relacji z przedsiębiorcą. Lustrzanym efektem poprawy ich pozycji jest nałożenie dodatkowych obowiązków na przedsiębiorców i – w efekcie – trudniejsze niż do tej pory dochodzenie należności z weksla, gdy dłużnikiem jest właśnie konsument.
Wraz z pozwem wiele załączników
Jedną ze zmian, która będzie najmocniej odczuwalna przez przedsiębiorców występujących do sądu o wydanie nakazu zapłaty z weksla wystawionego przez konsumenta, jest wymóg załączania do pozwu wielu załączników. Mianowicie konieczne stanie się dostarczenie weksla oraz przedstawienie z pozwem umowy, z której wynika roszczenie zabezpieczone wekslem, wraz z deklaracją wekslową i załącznikami. Ponadto trzeba będzie zamieścić oświadczenie, czy dochodzone roszczenie powstało w związku z umową konsumencką (w przypadku pozwu skierowanego przeciwko osobie fizycznej). Sąd mając w ręku wyżej wymienione dokumenty, będzie mógł stwierdzić, czy podstawy do wydania nakazu zostały spełnione. W szczególności będzie mógł sprawdzić umowę zawartą z konsumentem i deklarację wekslową pod kątem klauzul niedozwolonych (abuzywnych, a więc takich, które nie wiążą konsumenta). Stąd wniosek: po 24 września przedsiębiorcy powinni stać się jeszcze bardziej ostrożni w redagowaniu swoich umów z konsumentami, aby unikać klauzul niedozwolonych, które mogą uniemożliwić im w przyszłości skorzystanie z zabezpieczenia wekslowego. To znaczna zmiana. Dotychczas gdy sąd rozstrzygał sprawę, w której powód domagał się wystawienia nakazu zapłaty na podstawie weksla, którego dłużnikiem wekslowym był konsument – nie był zobowiązany do badania innych okoliczności niż formalna prawidłowość tego dokumentu. W szczególności dla wystawienia nakazu zapłaty przeciwko konsumentowi nie było konieczne przedstawianie sądowi umowy, która określałaby stosunek podstawowy będący przyczyną wystawienia weksla.
Warto zwrócić uwagę, że zmiana ta sprawia również, iż tzw. abstrakcyjność weksla wystawianego przez konsumenta (czyli niezależność od przyczyn jego wystawienia) ulega osłabieniu czy wręcz zniesieniu – i to jeszcze przed jakąkolwiek aktywnością pozwanego (przed zarzutami).
Konsekwencje zlekceważenia wymogów
Niezałączenie oryginału weksla lub niezłożenie oświadczenia będzie stanowiło brak formalny pozwu. W takich przypadkach sąd wezwie powoda do ich uzupełnienia pod rygorem zwrotu pozwu. A w ostateczności niezłożenie umowy, deklaracji i załączników będzie prowadzić do skierowania sprawy do postępowania zwykłego.
Powód (jego przedstawiciel ustawowy, a także pełnomocnik), który w złej wierze lub wskutek niezachowania należytej staranności złoży niezgodne z prawdą oświadczenie co do konsumenckiego charakteru umowy zabezpieczonej wekslem, będzie mógł być skazany przez sąd na karę grzywny do 3000 zł.
Uważaj, zanim przyjmiesz
Po nowelizacji każdy weksel wręczony przedsiębiorcy przez konsumenta w celu spełnienia lub zabezpieczenia wierzytelności wynikającej z umowy konsumenckiej musi zawierać w swojej treści zastrzeżenie „nie na zlecenie” lub równoważne (art. 11, art. 11a ustawy z 28 kwietnia 1936 r. – Prawo wekslowe; t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 160; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 1655). W efekcie niedozwolone będzie przenoszenie weksla konsumenckiego poprzez indos (czyli przez uczynienie pisemnego oświadczenia na dokumencie weksla i jego wydanie). Będzie on mógł być przenoszony wyłącznie w drodze przelewu (czyli umowy cesji wierzytelności między dotychczasowym a nowym wierzycielem). To niesie niekorzystne skutki dla nabywcy takiej wierzytelności. Konsument zachowa bowiem możliwość podnoszenia wobec nowego wierzyciela wszelkich zarzutów osobistych (np. odroczenia terminu płatności dokonanego przez poprzedniego wierzyciela). Dla porównania dotychczas po indosowaniu wypełnionego już weksla in blanco dłużnik wekslowy w zasadzie nie mógł się powoływać względem nowego wierzyciela na zarzuty wypełnienia weksla niezgodnie z porozumieniem (deklaracją) – które łączyło go tylko z pierwotnym wierzycielem wekslowym.
Samo przyjmowanie przez przedsiębiorcę weksla bez zastrzeżenia „nie na zlecenie” będzie zabronione i karane grzywną jako wykroczenie (art. 138c par. 3 kodeksu wykroczeń). Przyjmując weksel bez takiego zastrzeżenia, przedsiębiorca będzie także odpowiadał za naprawienie szkody poniesionej przez wystawcę przez zapłatę weksla.
Nowe terminy i niższe opłaty
Dodatkowo wydłużono korzystnie dla konsumentów terminy na wniesienie środka zaskarżenia od wydanego nakazu zapłaty. Terminy zależą od tego, w jakim postępowaniu został wydany nakaz zapłaty (upominawczym czy nakazowym) oraz gdzie ma być dokonane doręczenie nakazu – w kraju, w UE czy poza UE. I tak gdy doręczenie następuje w Polsce, konsument na wniesienie środka zażalenia w postępowaniu upominawczym ma dwa tygodnie, a w nakazowym – miesiąc. Gdy doręczenie ma zostać dokonane w UE – termin w obu przypadkach ustalono na miesiąc, zaś jeśli poza Unią – na trzy miesiące.
Nowe terminy na wniesienie środka zaskarżenia są takie same dla wszystkich pozwanych; na zmianie skorzystają więc nie tylko konsumenci, ale również przedsiębiorcy będący dłużnikami. Inną zmianą, dotyczącą już tylko konsumentów, jest ograniczenie maksymalnej wysokości opłaty od zarzutów w postępowaniu nakazowym – w ich przypadku nie będzie mogła ona przekroczyć 750 zł. Ma to ułatwić im obronę w takich postępowaniach.
• Czy nowe przepisy będą miały zastosowanie do wniosków o wydawanie nakazów zapłaty, gdy wystawcą weksla jest osoba wpisana do CEIDG?
Znowelizowane wymogi odnoszą się tylko do konsumentów. Nie mają zastosowania do nakazów zapłaty wystawianych przeciwko jednoosobowym przedsiębiorcom, którzy zawarli umowę. I to nawet wtedy, jeśli jest to taka umowa, która – choć bezpośrednio związana jest z działalnością gospodarczą – to nie posiada dla nich charakteru zawodowego.
Przepisy przejściowe
W sprawach wszczętych, ale niezakończonych przed dniem wejściem w życie nowelizacji, jeśli nakaz zapłaty został wydany przed tym dniem, będą miały zastosowanie dotychczasowe terminy na złożenie środka odwoławczego oraz dotychczasowa wysokość opłat od zarzutów. Do weksli wystawionych przed dniem wejścia w życie ustawy będą miały zastosowanie przepisy dotychczasowe, co oznacza np. brak konieczności uzupełniania ich o zastrzeżenie „nie na zlecenie”.
Przyczyna zmian
Skąd te wszystkie zmiany? Są one pokłosiem i odpowiedzią m.in. na wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiego w sprawie C-176/17 Profi Credit Polska, w którym TSUE stwierdził, że polskie przepisy obowiązujące w tym zakresie nie chroniły do tej pory wystarczająco konsumenta. Trybunał miał zastrzeżenia do tego, że:
- polskie przepisy umożliwiają wydanie nakazu zapłaty na podstawie weksla własnego (formalnie poprawnego) bez badania nieuczciwego charakteru postanowień umowy podstawowej (tzw. klauzul abuzywnych), którą ten weksel zabezpiecza,
- badanie przez sąd, czy umowa nie zawiera nieuczciwych postanowień, następuje tylko na odpowiedni zarzut konsumenta,
- konsument ma tylko dwa tygodnie na wniesienie zarzutów ze wskazaniem okoliczności faktycznych i dowodów, które umożliwią sądowi zbadanie tego nieuczciwego charakteru umowy będącej podstawą weksla,
- konsument wnosząc zarzuty, musi uiścić opłatę trzy razy wyższą niż przedsiębiorca będący powodem, co utrudnia i zniechęca do wnoszenia zarzutów.
Trybunał stwierdził, że takie regulacje są nie do pogodzenia z art. 7 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG z 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz.Urz. UE z 1993 r. L 95, s. 29). ©℗
Ramka 1
Zabezpieczenie chętnie wykorzystywane przy pożyczkach
Weksel jest papierem wartościowym, którego forma musi wynikać ściśle z prawa wekslowego. Jego wyróżniającą się cechą jest abstrakcyjny charakter zobowiązania. Oznacza to, że sam podpis wystawcy weksla zobowiązuje go, bez względu na podstawę, dla której weksel został wystawiony. A posiadacz tego papieru, żądając wskazanej w nim kwoty zapłaty, co do zasady nie musi tej podstawy wykazywać.
Zgodnie z art. 11 ustawy – Prawo wekslowe, weksel można przenieść przez indos. Indos to przeniesienie przez indosanta (uprawnionego wierzyciela weksla) na indosatariusza (nabywcę) wszystkich uprawnień wynikających z weksla. Wymaga złożenia pisemnego oświadczenia umieszczonego na wekslu wraz podpisem zbywającego oraz wydania go nabywcy. Jeżeli zaś weksel zawiera klauzulę „nie na zlecenie”, to przeniesienie weksla jest możliwe tylko za pomocą przelewu (czyli umowy cesji wierzytelności między dotychczasowym a nowym wierzycielem). ©℗
Ramka 2
Jak przebiega procedura
Sąd wydaje nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym wyłącznie na podstawie stanowiska i dokumentów przedstawionych przez powoda, niejako zakładając ich poprawność. Nakaz zapłaty wydawany jest na posiedzeniu niejawnym (bez udziału stron). Jednocześnie, w razie niewniesienia zarzutów od takiego nakazu zapłaty, ma on skutki prawomocnego wyroku.
Każdy nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym stanowi tytuł zabezpieczenia, i to już od chwili jego wydania, bez nadawania mu klauzuli wykonalności i oczekiwania na uprawomocnienie się nakazu. W ten sposób powód będący wierzycielem wekslowym może bardzo sprawnie zabezpieczyć swoje roszczenie przed niekorzystnymi działaniami dłużnika, np. doprowadzając do zajęcia jego wynagrodzenia za pracę czy środków pieniężnych na rachunkach bankowych. Ponadto nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym z weksla staje się natychmiast wykonalny po upływie terminu zapłaty, a po nadaniu mu klauzuli wykonalności może stanowić podstawę do wszczęcia egzekucji komorniczej. Powód może więc doprowadzić do zaspokojenia swojego roszczenia przed prawomocnym zakończeniem sprawy (jednak z obowiązkiem zwrotu nienależnego świadczenia i ryzykiem odpowiedzialności w razie ostatecznie niekorzystnego dla powoda rozstrzygnięcia). ©℗
przykład 1
Gdy dłużnik przeprowadzi się za granicę
Przedsiębiorca dochodzi wydania nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym przeciwko konsumentowi, który po zawarciu umowy zabezpieczonej wekslem przeprowadził się do Wielkiej Brytanii. Sąd, po ustaleniu tej okoliczności, zmieni nakaz zapłaty tak, że termin na wniesienie zarzutów będzie wynosił trzy miesiące, a nie miesiąc – jak w przypadku doręczenia w kraju.
przykład 2
Prowadzący jednoosobową działalność bez dodatkowej ochrony
Stomatolog prowadzący jednoosobową działalność gospodarczą leasinguje samochód od firmy leasingowej. Roszczenia z umowy leasingu zabezpieczone są wekslem własnym in blanco wystawionym przez stomatologa jako przedsiębiorcę. Chociaż umowa leasingu nie ma dla niego charakteru zawodowego, to jednak nie będzie on traktowany jako konsument w ramach postępowania nakazowego w weksla. Firma leasingowa chcąc uzyskać nakaz zapłaty z weksla, nie będzie musiała przedstawić umowy leasingu ani deklaracji wekslowej, a opłata, jaką stomatolog będzie musiał uiścić od zarzutów, nie będzie ograniczona limitem 750 zł. ©℗