Większość przedsiębiorstw jest właśnie w ferworze przygotowywania dokumentów. A że od poprzedniego oszacowania kosztów minęły trzy lata, to warunki ekonomiczne, w jakich obecnie funkcjonują, bardzo się zmieniły. Wzrosły bowiem nie tylko ceny energii, lecz także zagospodarowania komunalnych osadów ściekowych oraz koszty pracownicze. Firmy wodociągowe muszą to wziąć pod uwagę i odpowiedzieć sobie na pytanie nie tylko, jakie koszty zaplanować na kolejne trzy lata działalności, by właściwie i bezpiecznie realizować swą misję, lecz także w jaki sposób sprawiedliwie je przenieść na poszczególne grupy odbiorców usług. W dzisiejszej publikacji pokazujemy procedurę zatwierdzania taryf wodociągowo-kanalizacyjnych. Podpowiadamy też, na co zwrócić uwagę, przygotowując dokumenty, i jak uzasadnić zmiany w opłatach.

Podstawowymi dokumentami regulującymi zasady rozliczeń za dostarczoną wodę i odprowadzone ścieki w relacji między przedsiębiorstwem wodociągowo-kanalizacyjnym (dalej: wod.-kan.) a odbiorcami usług są:
  • taryfa zbiorowego zaopatrzenie w wodę (wodociągowa);
  • taryfa za zbiorowe odprowadzanie ścieków (kanalizacyjna).
Kompleksowa regulacja związana z ich przygotowywaniem i zatwierdzaniem zawarta jest zaś w ustawie z 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 2028; dalej: u.z.z.w.) oraz rozporządzeniu ministra gospodarki morskiej i żeglugi śródlądowej z 27 lutego 2018 r. w sprawie określenia taryf, wzoru wniosku o zatwierdzenie taryfy oraz warunków rozliczeń za zbiorowe zaopatrzenie w wodę i zbiorowe odprowadzanie ścieków (Dz.U. z 2018 r. poz. 472; dalej: rozporządzenie taryfowe).
36 - na podstawie tylu miesięcy poprzedzających złożenie nowego wniosku kalkuluje się stawki opłat
Te dwie taryfy, czyli ogłoszone publicznie stawki opłat za zbiorowe zaopatrzenie w wodę i zbiorowe odprowadzanie ścieków, oraz warunki ich stosowania to dwa odrębne dokumenty, odmiennie też kalkulowane. Najczęściej są jednak wspólnie procedowane i zatwierdzane w ramach jednego postępowania i później stosowane według jednolitych zasad, przez ten sam okres.
Nie tylko spółki komunalne
Przywołana ustawa wprost określa podmiot zobowiązany do przygotowania taryf – jest nim przedsiębiorstwo wod.-kan., przez które należy rozumieć przedsiębiorcę w rozumieniu ustawy z 6 marca 2018 r. – Prawo przedsiębiorców (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 162), jeżeli prowadzi działalność gospodarczą w zakresie zbiorowego zaopatrzenia w wodę lub zbiorowego odprowadzania ścieków oraz gminne jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej, prowadzące tego rodzaju działalność.
Przedsiębiorstwami wod.-kan. są oczywiście spółki komunalne, które zostały powołane do realizacji zadania własnego gmin w zakresie zbiorowego zaopatrzenia w wodę i zbiorowego odprowadzania ścieków. Są nimi również samorządowe zakłady budżetowe i jednostki budżetowe, jak również same gminy, jeśli samodzielnie zajmują się działalnością w zakresie zbiorowego zaopatrzenia w wodę i zbiorowego odprowadzania ścieków. Na rynku funkcjonują także działające w różnej formie podmioty prywatne prowadzące przedmiotową działalność (spółki prawa handlowego, spółdzielnie, spółki wodne, osoby prowadzące jednoosobową działalność gospodarczą). Przepisy bowiem nie ograniczają możliwości prowadzenia ww. działalności jedynie do tzw. podmiotów publicznych. ramka 1 Przy czym warunkiem koniecznym, który muszą spełnić przedsiębiorcy inni niż gminne jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej (w tym same gminy), jest uzyskanie zezwolenia na prowadzenie działalności w zakresie zbiorowego zaopatrzenia lub zbiorowe odprowadzanie ścieków.

Ramka 1

Więcej niż jedno
Ustawa o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków nie wprowadza ograniczenia w zakresie liczby przedsiębiorstw wodociągowo-kanalizacyjnych mogących funkcjonować na terenie jednej gminy. Może więc się zdarzyć, że na terenie gminy działalność na jednym obszarze będzie prowadzić spółka komunalna, a na drugim np. prywatny podmiot mający status przedsiębiorstwa wod.-kan. Nie ma również przeszkód, by jeden podmiot prowadził na terenie danej gminy działalność wodociągową, inny zaś kanalizacyjną.
Jak wcześniej zostało zasygnalizowane, taryfy wodociągowa i kanalizacyjna są podstawowymi dokumentami regulującymi rozliczenia za dostarczoną wodę i odprowadzone ścieki. Powstaje natomiast pytanie, jaki jest ich charakter prawny. Aby to ustalić, należy odwołać się do postanowień kodeksu cywilnego, który stanowi, że ustalony przez jedną ze stron wzorzec umowy – w szczególności ogólne wzory umowy, regulamin wiąże drugą stronę, jeżeli został jej doręczony przed zawarciem umowy. W orzecznictwie sądów powszechnych przyjmuje się, że taryfa ma charakter wzorca umownego, dlatego też trzeba uznać, że wiąże ona przedsiębiorstwo wod.-kan. oraz odbiorcę usług od dnia wejścia w życie i to bez obowiązku indywidualnego informowania o tym fakcie odbiorców usług, a elementem zastępującym indywidualną informację jest publikacja taryf na stronie BIP Wód Polskich.
Regulator i podstawowe zasady
Przeszło trzy lata temu gminy straciły kompetencje w zakresie weryfikacji i zatwierdzania taryf. Uprawnienia te przeszły na rzecz organu regulacyjnego, tj. poszczególnych, usytuowanych miejscowo dyrektorów Regionalnych Zarządów Gospodarki Wodnej Państwowego Gospodarstwa Wodnego Wody Polskie.
Jak stanowi u.z.z.w., przedsiębiorstwa określają taryfy na podstawie niezbędnych przychodów po dokonaniu ich alokacji (przypisania) na poszczególne taryfowe grupy odbiorców usług. Muszą przy tym przestrzegać zasad wynikających z rozporządzenia taryfowego, czyli opracować je w sposób zapewniający ochronę odbiorców usług przed nieuzasadnionym wzrostem cen i stawek opłat, eliminować subsydiowanie skrośne definicja i przykład oraz motywować odbiorców usług do racjonalnego korzystania z wody i ograniczenia zanieczyszczeń ścieków. Powinny też zadbać o to, by ceny i stawki opłat były łatwe do obliczenia i sprawdzenia.
definicja
Subsydiowanie skrośne – pokrywanie kosztów dotyczących jednego rodzaju prowadzonej przez przedsiębiorstwo wod.-kan. działalności gospodarczej lub jednej z taryfowych grup odbiorców usług przychodami pochodzącymi z innego rodzaju prowadzonej działalności gospodarczej lub od innej taryfowej grupy odbiorców usług.

przykład

Odrębne rozliczenie
Przedsiębiorstwo wod.-kan. wypracowało zysk na działalności związanej ze zbiorowym zaopatrzeniem w wodę, natomiast osiągnęło stratę na działalności związanej ze zbiorowym odprowadzaniem ścieków. Podmiot ten przy konstruowaniu nowej taryfy zamierza część kosztów związanych ze zbiorowym odprowadzaniem ścieków przypisać do działalności w zakresie zbiorowego zaopatrzenia w wodę. W takim przypadku będziemy mieli do czynienia z klasycznym przykładem subsydiowania skrośnego, które należy wyeliminować. Przedsiębiorstwo wod.-kan., opracowując taryfę dla zbiorowego odprowadzania ścieków, powinno w taki sposób ustalić wartość niezbędnych przychodów, żeby uzyskać pokrycie w zaprojektowanych cenach i stawkach opłat wszystkich prognozowanych do poniesienia kosztów, ale odrębnie dla działalności wodociągowej i kanalizacyjnej, bez obciążania którejkolwiek z tych działalności kosztami związanymi z drugą z prowadzonych działalności.
Wspomniane rozporządzenie – w par. 14 – wskazuje także możliwe rodzaje i struktury taryf. W większości przypadków przedsiębiorstwa wod.-kan. opracowują taryfy niejednolite oraz wieloczłonowe, czyli takie, które zawierają ceny i stawki opłat abonamentowych i należności te mają różną wysokość dla różnych grup taryfowych.
Złożenie wniosku
Postępowanie w przedmiocie zatwierdzenia taryf jest postępowaniem administracyjnym, które jest wszczynane na żądanie strony. Oznacza to, że w zakresie zasad związanych z wszczęciem postępowania będą miały zastosowanie przepisy kodeksu postępowania administracyjnego. Tym samym w celu dochowania terminu 120-dniowego przedsiębiorstwo ma następujące możliwości złożenia wniosku:
  • osobiście w biurze podawczym organu regulacyjnego,
  • wysłanie wniosku taryfowego za pośrednictwem operatora pocztowego (przesyłką rejestrowaną),
  • wysłanie za pośrednictwem systemu teleinformatycznego.
Powstaje oczywiście pytanie, jak należy rozumieć zwrot użyty przez ustawodawcę „w terminie 120 dni przed dniem upływu okresu obowiązywania dotychczasowej taryfy”, tzn. czy:
  • konieczne jest złożenie wniosku na równo 120 dni przed upływem okresu obowiązywania obecnej taryfy,
  • wspomniany 120. dzień jest terminem początkowym, od którego przedsiębiorstwo może złożyć wniosek (a więc może złożyć wniosek zarówno na 120 dni przed, jak i na 50, czy wreszcie na jeden dzień przed upływem okresu obowiązywania obecnej taryfy)?
Wydaje się, że prawidłowa jest pierwsza koncepcja, co powoduje, że jeżeli obecna taryfa przestaje obowiązywać np. 3 lipca 2021 r., wniosek taryfowy powinien zostać złożony już 5 marca 2021 r., a więc równo 120 dni przed ww. terminem (do tego wlicza się soboty, dziele i inne święta). Należy jednak dodać, iż poszczególne RZGW w różny sposób podchodzą do tego zagadnienia i część z nich opowiada się za koncepcją pierwszą, a część za drugą.
Co jednak istotne, u.z.z.w. nie wprowadza sankcji za to, że przedsiębiorstwo wod.-kan. złoży wniosek po upływie sztywnego terminu 120 dni przed dniem wygaśnięcia obecnej taryfy. W tym zakresie organ regulacyjny nie ma bowiem uprawnień do nałożenia kary pieniężnej, natomiast jedyną negatywną konsekwencją może być (aczkolwiek niekoniecznie) późniejsze wejście w życie nowej taryfy.
Co w treści
Ustawa o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków określa elementy obligatoryjne wniosku taryfowego, a ponadto wskazują, że należy do niego dołączyć projekt taryfy oraz uzasadnienie. Przy czym elementy, które powinny znaleźć się w taryfie (projekcie taryfy), dookreśla rozporządzenie taryfowe. Zalicza się do nich m.in.: rodzaje prowadzonej przez przedsiębiorstwo działalności, grupy odbiorców usług czy warunki rozliczeń. Dodatkowo do projektu powinno zostać dołączone uzasadnienie. Zgodnie z u.z.z.w. muszą się w nim znaleźć przede wszystkim informacje dotyczące zakresu świadczonych usług i lokalnych uwarunkowań ich świadczenia. schemat
Wniosek taryfowy
Przedsiębiorstwo wod.-kan., przedkładając wniosek taryfowy, musi również załączyć do niego:
  • tabele zawierające szczegółową kalkulacją cen i stawek opłat,
  • wieloletni plan modernizacji i rozwoju urządzeń (plan inwestycyjny przedsiębiorstwa) zatwierdzony przez właściwą radę gminy,
  • sprawozdanie finansowe za trzy lata,
  • informację o tym, czy kupuje hurtowo wodę od innego przedsiębiorstwa i na jakich warunkach (odpowiednio, czy odprowadza hurtowo ścieki).
Opracowanie taryf
Niezależnie od „taryfowego stopnia zaawansowania” przedsiębiorstwa przed rozpoczęciem prac nad nowymi stawkami opłat należy przeanalizować dotychczasową politykę taryfową, przy czym praktyka branżowa jest w tym zakresie różna. Spora grupa taryf to dokumenty opracowane w pełnej zgodności z obowiązującymi przepisami i orzecznictwem, uwzględniające daleko idące zróżnicowanie kosztów świadczenia usług. Nadal jednak można spotkać w obrocie dokumenty wymagające podstawowych, konstrukcyjnych zmian (zwłaszcza przebudowy taryfowych grup odbiorców usług) czy zawierające elementy wprost niedopuszczalne (np. ceny za nieczystości ciekłe gromadzone w tzw. szambach).
Pierwszym krokiem przy opracowaniu nowych taryf jest należyte przygotowanie struktury grup odbiorców usług. Element ten jest ważny nie tylko z punktu widzenia formalnej poprawności taryf, lecz istotnie wpływa także na sposób obliczania cen i stawek opłat (alokację kosztów).

wyodrębnienie grup

Polega ono na podziale odbiorców usług według przypisanych im określonych kryteriów, np. podstawy rozliczenia, długości okresu rozliczeniowego, zakresu świadczonych usług czy sposobu odczytu wodomierza. Do jednej grupy trafiają zatem podmioty, dla których wskazane kryteria są takie same.
Podstawę do wyodrębnienia taryfowych grup odbiorców usług – w dużym uproszczeniu – stanowią przede wszystkim różne koszty świadczenia usług, które finalnie przekładają się na zróżnicowane wysokości cen lub stawek opłat abonamentowych. Przykładowo, w odniesieniu do cen wody będą to opłaty za usługi wodne – za pobór wód (część zmienna), których jednostkowe stawki opłat zróżnicowane są ze względu na cel poboru wody. Jeśli przedsiębiorstwo w składanych do Wód Polskich oświadczeniach deklaruje pobór wody na więcej niż jeden cel i z tego tytułu uiszcza różne jednostkowe opłaty – taryfowe ceny wody muszą tę różnicę uwzględniać i w efekcie będą zróżnicowane.
Z kolei w przypadku cen za odprowadzanie ścieków opłata za usługi wodne nie będzie stanowić kryterium do wyodrębnienia grup odbiorców, ponieważ przedsiębiorstwo wod.-kan. uiszcza opłatę zmienną – w wysokości uzależnionej od ładunków zanieczyszczeń w całym łącznym wolumenie ścieków oczyszczonych. Są jednak podmioty identyfikujące różne koszty odprowadzania i oczyszczania ścieków, które stosują zróżnicowane ceny za ścieki (przede wszystkim w rozbiciu na ścieki bytowe i przemysłowe).
Podstawą kalkulacji stawki opłaty abonamentowej dla różnych grup odbiorców usług są koszty gotowości do ich świadczenia, koszty odczytów wodomierzy lub urządzeń pomiarowych oraz rozliczenie należności za dostarczoną wodę lub odprowadzone ścieki. Sam prawodawca nakazuje ponadto autonomiczną kalkulację abonamentu dla osób korzystających z lokali w budynkach wielolokalowych oraz odbiorców usług rozliczanych w oparciu o przeciętne normy zużycia wody. ramka 3

Ramka 2

Sposób zatwierdzania taryf przez przedsiębiorstwo prowadzące działalność na terenie kilku JST
Ustawa z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 713; ost.zm. Dz.U. z 2020 r. poz. 1378) określa możliwe formy wspólnego wykonywania zdań własnych przez gminy w zakresie wykraczającym poza ich terytorium. Tymi formami są porozumienia międzygminne albo związki międzygminne, co znalazło także potwierdzenie w przepisach u.z.z.w., odnoszących się do wspólnego wykonywania przez gminy zadania własnego w zakresie zaopatrzenia w wodę i odprowadzania ścieków.
I tak jeśli przedsiębiorstwo wod.-kan. wykonuje zadanie własne gmin będących stroną porozumienia międzygminnego lub też takie przedsiębiorstwo zostało utworzone przez związek międzygminny do realizacji zadania jemu powierzonego, wówczas jednym wnioskiem taryfowym musi zostać objęty cały teren wszystkich gmin, które zawarły porozumienie międzygminne albo są członkami związku międzygminnego.
Inaczej przedstawiać się będzie sytuacja w przypadku przedsiębiorstwa, które działa na terenie dwóch lub większej liczby gmin niebędących stronami porozumienia międzygminnego albo nie utworzyły związku międzygminnego. W takiej sytuacji przedsiębiorstwo powinno przygotować wnioski taryfowe odrębnie dla każdej z gmin, na terenie której prowadzi działalność.©℗

Ramka 3

Co wpływa na cenę
Do kryteriów, które wpływają na zróżnicowanie kosztów usług, zaliczyć należy np. podstawę ustalania ilości wody dostarczanej do nieruchomości (odpowiednio ilości odprowadzanych ścieków), długość okresu rozliczeniowego, sposób dokonywania odczytów wodomierzy (przez inkasentów albo zdalny) czy rodzaj otrzymywanej przez odbiorcę faktury (tradycyjna czy e-faktura). ©℗
Problematyka tworzenia grup taryfowych ma swoje źródła w orzecznictwie sądów administracyjnych, które uznało już przed laty, że jednej taryfowej grupie odbiorców można przypisać tylko jedną cenę i jedną stawkę opłaty abonamentowej. Różne ceny lub opłaty abonamentowe implikują więc powstanie nowych grup taryfowych. Nieprawidłowa jest zatem praktyka tworzenia jednej grupy taryfowej z kilkoma różnymi cenami lub kilkoma opłatami abonamentowymi.

podstawa – ewidencja księgowa

Gdy dokonany zostanie podział odbiorców na taryfowe grupy, postawić należy podstawowe pytanie, czyli na podstawie jakich danych przedsiębiorstwo powinno ustalić niezbędne przychody, a w efekcie ceny i stawki opłat za wodę lub ścieki. Artykuł 20 ust. 4 u.z.z.w. nakazuje oprzeć kalkulację na kosztach poniesionych w okresie obrachunkowym poprzedzającym wprowadzenie nowych taryf ustalonych na podstawie ewidencji księgowej, z uwzględnieniem zmian warunków ekonomicznych w okresie obowiązywania nowych taryf, a także kosztów związanych z planowanymi inwestycjami ujętymi w wieloletnim planie rozwoju i modernizacji urządzeń (zatwierdzanym przez radę gminy).
W praktyce wspomniana ewidencja księgowa rodzi szereg wątpliwości, gdyż lektura przepisów branżowych w tym zakresie może przyprawić o zawrót głowy. Prawodawca tak w ustawie, jak i rozporządzeniu taryfowym bardzo różnie odnosi się do wymogów, jakie powinna ona spełniać, co ujawnia się także w stanowiskach organów regulacyjnych. Wydaje się jednak, że w tym zakresie należy realizować wprost wymogi ustawy z 29 września 1994 r. o rachunkowości (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 217), a w odniesieniu do gmin i jednostek gminnych – z zasad prowadzenia ewidencji księgowej w jednostkach organizacyjnych sfery budżetowej.

bazowy okres

Jak już wspomniano, przepisy nakazują obliczać ceny i stawki opłat w oparciu o koszty poniesione w okresie obrachunkowym poprzedzającym wprowadzenie nowych taryf. Rozporządzenie taryfowe określa jego ramy czasowe w par. 2 pkt 5, zgodnie z którym jest to 36 kolejnych miesięcy obrachunkowych poprzedzających nie więcej niż o 120 dni dzień złożenia wniosku o zatwierdzenie taryf. Istotne jest zwrócenie uwagi, że co do zasady każde przedsiębiorstwo wod.-kan. powinno ustalać okres obrachunkowy poprzedzający wprowadzenie nowych taryf indywidualnie, w odniesieniu do terminu planowanego złożenia swojego wniosku taryfowego. Przykładowo: dla wniosków składanych w marcu 2021 r. co do zasady najstarszym dopuszczalnym okresem obrachunkowym będzie grudzień 2017 r. – listopad 2020 r. Ale niekoniecznie, równie dobrze może to być np. styczeń 2018 r. – grudzień 2020 r. W tym kontekście trzeba podkreślić, że koszty na potrzeby obliczenia cen i stawek opłat planuje się w przeliczeniu na okres 12 miesięcy, na co wskazuje wprost par. 7 ust. 2 rozporządzenia taryfowego. Tym samym „bazą obliczeniową” do ustalenia niezbędnych przychodów na pierwszy rok obowiązywania nowych taryf powinny być koszty ustalone w przeliczeniu właśnie na ten okres, nie zaś w oparciu o cały prezentowany we wniosku taryfowym trzyletni okres historyczny czy jakikolwiek inny ujmowany średnią kosztów. Przyjęcie ostatnich 12 miesięcy okresu obrachunkowego jako bazy kosztowej jest tym bardziej uzasadnione, że stanowi odzwierciedlenie rzeczywiście poniesionych kosztów przez przedsiębiorstwo w okresie najbardziej zbliżonym gospodarczo oraz ekonomiczne do okresu obowiązywania nowych taryf. Przy czym kalkulując tak taryfę, należy jednak mieć na uwadze analizę kosztów także z pozostałej części trzyletniego okresu obrachunkowego, gdyż podstawową zasadą jest uwzględnienie w niej tylko kosztów celowych i uzasadnionych. Taka analiza zaś pozwala na wyeliminowanie wszelkich anomalii, np. spowodowanych niestandardowymi zdarzeniami w okresie historycznym.
Powyższe założenia potwierdza również wzór tabeli kalkulacyjnej C (załącznik do uzasadnienia projektu taryf), zgodnie z którym w kolumnie nr 6 zaprezentować należy „planowane koszty do ustalenia niezbędnych przychodów”. Prowadzi to także do wniosku, iż niezbędne przychody na drugi i trzeci rok obowiązywania taryf należy określać w sposób kroczący, tzn. bazując na danych finansowych ustalonych dla roku poprzedniego. Odmienna koncepcja pozbawiona byłaby logiki i abstrahowała od elementarnych zasad ekonomii. Generalnie bowiem koszty działalności (tym bardziej wodociągowo-kanalizacyjnej) rosną w sposób stały, a tendencja ta na przestrzeni ostatnich lat nie powinna być podawana w wątpliwość przez regulatora.

koszty

Obowiązujące przepisy nie określają zamkniętego katalogu kosztów rodzajowych, które mogą zostać uwzględnione w kalkulacji taryfowych cen i stawek opłat. Wskazuje na to w pierwszej kolejności posłużenie się przez prawodawcę sformułowaniem „w szczególności” w par. 6 ust. 1 rozporządzenia taryfowego, w którym wymieniono przykładowe koszty, takie jak:
  • koszty eksploatacji i utrzymania ponoszone w zakresie zbiorowego zaopatrzenia w wodę i zbiorowego odprowadzania ścieków, w tym:
– amortyzację lub odpisy umorzeniowe ustalane zgodnie z przepisami o rachunkowości od wartości początkowej środków trwałych metodą liniową niezależnie od źródeł ich finansowania,
– opłaty za korzystanie ze środowiska,
– opłaty za usługi wodne;
– podatki i opłaty niezależne od przedsiębiorstwa;
  • koszty zakupionej przez siebie wody lub wprowadzania ścieków do urządzeń kanalizacyjnych niebędących w jego posiadaniu;
  • spłaty odsetek od zaciągniętych kredytów i pożyczek lub wyemitowanych obligacji;
  • rezerwy na należności nieregularne;
  • spłaty rat kapitałowych ponad wartość amortyzacji lub umorzenia, która została przyjęta do wyliczenia niezbędnych przychodów, o których mowa w pkt 1 lit. a, oraz koszty nabycia własnych akcji lub udziałów w celu umorzenia lub koszty spłaty kredytów i pożyczek zaciągniętych w celu sfinansowania takiego umorzenia.
Powyższy wniosek potwierdza również treść tabel taryfowych, w tym zwłaszcza tabeli D. W odniesieniu do taryfy zarówno dla zbiorowego zaopatrzenia w wodę, jak i zbiorowego odprowadzania ścieków prawodawca wyraźnie przewiduje bowiem pozycję pod nazwą „koszty pozostałe”, których nie da się przypisać do innych pozycji kosztów rodzajowych.

niezbędne przychody

Artykuł 20 ust. 2 u.z.z.w. stanowi jednoznacznie, iż przedsiębiorstwo wod.-kan. określa taryfę na podstawie niezbędnych przychodów, po dokonaniu ich alokacji na poszczególne taryfowe grupy odbiorców usług. W art. 2 pkt 2 u.z.z.w. wskazano, że przez pojęcie niezbędnych przychodów należy rozumieć wartość przychodów w danym roku obrachunkowym zapewniających ciągłość zbiorowego zaopatrzenia w wodę – odpowiedniej jakości i ilości – i zbiorowego odprowadzania ścieków, które przedsiębiorstwo powinno osiągnąć na pokrycie uzasadnionych kosztów oraz osiągnięcie zysku. Oznacza to, że taryfy należy kalkulować w taki sposób, aby:
1) uzyskiwane wpływy gwarantowały zachowanie ciągłości świadczonych usług – dostaw wody lub odprowadzania ścieków, przy zachowaniu jakości określonej przepisami;
2) gwarantowały przedsiębiorstwu pokrycie wszelkich uzasadnionych kosztów ujmowania i poboru wody, eksploatacji, utrzymania i rozbudowy urządzeń wodociągowych i urządzeń kanalizacyjnych;
3) pozwalały na osiągnięcie zysku.
A zatem taryfą opracowaną w sposób niezgodny z prawem, będzie np. taryfa:
– przy której opracowaniu przedsiębiorstwo ograniczało sztucznie koszty będące podstawą planowania niezbędnych przychodów, np. poprzez nieuwzględnienie części amortyzacji od środków trwałych;
– w której przedsiębiorstwo nie zaplanowało choćby minimalnej marży zysku.
Przebieg postępowania taryfowego – krok po kroku
Krok 1. Złożenie przez przedsiębiorstwo wodociągowo-kanalizacyjne wniosku do właściwego miejscowo dyrektora Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej (organ regulacyjny).
Krok 2. Formalna ocena wniosku
  • Jeśli jest to konieczne, organ regulacyjny wzywa przedsiębiorstwo do uzupełnienia braków formalnych we wniosku. Po ich uzupełnieniu dyrektor RZGW zawiadamia o wszczęciu postępowania taryfowego gminę, która jest stroną postępowania. Ważne! Uzupełnienie braków formalnych powoduje początek biegu 45-dniowego terminu, jaki ma organ regulacyjny na wydanie decyzji taryfowej.
  • Jeśli jest to konieczne, przedsiębiorstwo zostaje wezwane do złożenia wyjaśnień merytorycznych. Ważne! Organ regulacyjny wysyłając wezwanie, musi określić jego cel, zakres informacji lub dokumentów do przekazania i termin, w jakim musi nastąpić złożenie wyjaśnień, oraz pouczenie o sankcjach za nieprzekazanie tych danych lub podanie informacji wprowadzających w błąd.
Krok 3. Ocena wniosku pod kątem zgodności z przepisami (u.z.z.w. i prawo wodne) i analiza proponowanych zmian warunków ekonomicznych wykonywania usług przez przedsiębiorstwo wod.-kan. oraz weryfikacja kosztów pod kątem celowości ich ponoszenia.
Ważne! Organ regulacyjny analizując proponowane stawki, bierze pod uwagę ochronę interesów odbiorców usług przed nieuzasadnionym wzrostem cen.
Krok 4. Wydanie decyzji
  • Wydając decyzję negatywną, organ regulacyjny nakłada na przedsiębiorstwo obowiązek przygotowania w określonym czasie poprawionego projektu taryfy lub uzasadnienia. Ważne! Od negatywnej decyzji w sprawie zatwierdzenia taryfy przedsiębiorstwu oraz gminie przysługuje odwołanie do prezesa Wód Polskich, za pośrednictwem właściwego organu regulacyjnego. Ważne! Jeśli we wskazanym terminie przedsiębiorstwo nie poprawi projektu taryfy, organ regulacyjny określa taryfę tymczasową.
  • Po wydaniu decyzji pozytywnej nowa taryfa zostaje ogłoszona w BIP organu regulacyjnego, właściwej gminy oraz na stronie internetowej przedsiębiorstwa (ewentualnie w punktach obsługi klientów). Wchodzi ona w życie po siedmiu dniach od ogłoszenia przez organ regulacyjny.
!Jeśli organ regulacyjny w ciągu 45 dni nie wyda decyzji ws. przedłożonego mu wniosku taryfowego, nowa taryfa wchodzi w życie po upływie 120 dni od dnia dostarczenia wniosku. ©℗

wielkość sprzedaży, liczba odbiorców

Zgodnie z par. 15 ust. 2 rozporządzenia taryfowego finalne obliczenie cen i stawek opłat następuje przez podzielenie planowanych niezbędnych przychodów przez planowaną liczbę świadczonych usług. Tę drugą wartość oblicza się jako sumę zweryfikowanej ilości świadczonych usług w okresie 12 miesięcy poprzedzających okres wprowadzenia nowej taryfy oraz zmiany ilości świadczonych usług, w tym wynikającej w szczególności z planowanej realizacji wieloletniego planu rozwoju i modernizacji urządzeń wodociągowych i urządzeń kanalizacyjnych (par. 15 ust. 3).
Powyższe szacunki, biorąc pod uwagę anomalia poboru wody i odprowadzania ścieków spowodowane np. wysokimi temperaturami, brakiem opadów czy choćby pandemią koronawirusa, są dla przedsiębiorstw nie lada wyzwaniem.
Trzeba to jednak zrobić bardzo skrupulatnie, bo planowanie stanowi obszar wzmożonego zainteresowania zarówno regulatora, jak i organów gmin będących właścicielami przeważającej liczby przedsiębiorstw.
UWAGA! Wielkość sprzedaży bezpośrednio kształtuje poziom taryfowych cen za wodę i ścieki, zatem założenia w tym zakresie powinny być przemyślane i poparte odpowiednimi danymi czy dokumentacją.
Problematyczne tabele
Choć w 2018 r. prawodawca przygotował nowe przepisy rozporządzenia taryfowego, nie dokonał zmian w tabelach A-H, czyli tzw. tabelach taryfowych – obligatoryjnych załącznikach do wniosku o zatwierdzenie taryf, które zasadniczo mają prezentować warstwę kalkulacyjną. Tymczasem ich kształt nastręcza wiele wątpliwości. Kłopotów nastręczają już pierwsze dwie tabele A i B – w sytuacji, gdy przedsiębiorstwo modyfikuje strukturę taryfowych grup odbiorców usług. Wówczas porównanie dotychczas obowiązujących cen i stawek opłat do tych zaplanowanych na okres obowiązywania taryf nie jest niemożliwe. Problem ten pojawia się właściwie we wszystkich dalszych tabelach, w których konieczne jest porównanie danych historycznych z danymi na okres obowiązywania taryf.
Rada: Receptą mogą być wyczerpujące opisy w powyższym zakresie, które akcentując niedoskonałości tabel taryfowych, wyjaśnią regulatorowi sposób prezentacji danych przez przedsiębiorstwo.
Z kolei w tabeli C naturalne byłoby zaprezentowanie całokształtu niezbędnych przychodów w rozbiciu na wodę i ścieki oraz poszczególne pozycje rodzajowe, a następnie przypisanie tych wartości w tabeli D do poszczególnych taryfowych grup odbiorców usług. Tyle tylko, że zastosowanie tego na pozór oczywistego rozwiązania uniemożliwiają wskazane w tabeli D (której nie wolno modyfikować) współczynniki alokacji niezbędnych przychodów zaczerpnięte z tabeli E. Są nimi odpowiednio dla taryfy wodociągowej: ilość sprzedanej wody w m sześc. albo – dla opłat za korzystanie ze środowiska oraz opłat za usługi wodne – przewidywane opłaty w tym zakresie w złotych, zaś dla taryfy kanalizacyjnej: ilość dostarczonych (przez odbiorców usług) ścieków w m sześc. albo – dla opłat za korzystanie ze środowiska oraz opłat za usługi wodne – przewidywane opłaty w tym zakresie w złotych. Upraszczając, wszelkie wartości niezbędnych przychodów alokowane do taryfowych grup odbiorców usług w tabeli D winny być alokowane wyłącznie z zastosowaniem współczynników charakterystycznych i stosowanych do kalkulacji ceny za wodę albo za ścieki (mówiąc najprościej, przede wszystkim podzielone przez wielkość sprzedaży).
Tymczasem taryfa dla zbiorowego zaopatrzenia w wodę, jak i taryfa dla zbiorowego odprowadzania ścieków mogą zawierać nie tylko ceny, lecz także stawki opłat, przede wszystkim stawkę opłaty abonamentowej, która (zgodnie z definicją zawartą w par. 2 pkt 6 rozporządzenia taryfowego) stanowi wielkość wyrażoną w jednostkach pieniężnych na odbiorcę usług. Jak łatwo zauważyć, współczynniki alokacji z tabeli E, które należy zastosować – przypisując w tabeli D niezbędne przychody konkretnym taryfowym grupom odbiorców, a odnoszące się do takich kryteriów jak „m sześc.” albo „zł” – nie mogą stanowić współczynnika alokacji tych niezbędnych przychodów, które są podstawą kalkulacji stawki opłaty abonamentowej, bowiem ta, jak wynika z przytoczonej ustawowej definicji, jest wymierzana „na odbiorcę”. A takiego współczynnika alokacji w tabeli E nie odnajdziemy. To powoduje, iż w praktyce sumy kosztów w tabeli C i D nie są tożsame.
Rada: W tabeli C należy zaprezentować całość kosztów, zaś w tabeli D tylko część alokowaną do cen. Natomiast w zakresie kosztów przypisanych do abonamentu warto stworzyć dodatkową, uzupełniającą tabelę.
Z kolei analizując kształt i treść tabeli E, można dojść do wniosku, że jedynym czynnikiem mogącym różnicować cenę wody lub ścieków są przewidywane opłaty za korzystanie ze środowiska lub opłaty za usługi wodne. Tymczasem jest grupa przedsiębiorstw, która różnicuje cenę ścieków – inną ustala dla bytowych, a inną dla przemysłowych.
Rada: Rozwiązaniem w takim przypadku jest możliwie szczegółowy i wyczerpujący opis, a także przedstawienie dodatkowych tabel kosztowych. Jeśli zróżnicowanie cen ma uzasadnienie ekonomiczne i przedsiębiorstwo jest w stanie to udowodnić, regulator nie powinien mieć w tym zakresie zastrzeżeń.
Z punktu widzenia logiki prezentacji danych i zasad ekonomii wręcz absurdalny wydaje się kształt tabeli H prezentującej skutki finansowe zmiany cen i stawek opłat. Tabela ta nakazuje prezentację dla poszczególnych lat obowiązywania nowych taryf (okresów 12 miesięcy) w ujęciu porównawczym – planowanych przychodów z wartością przychodów z okresu obrachunkowego poprzedzającego wprowadzenie nowych taryf. Okres ten zgodnie z ustawową definicją stanowi jednak 36 miesięcy, wskutek czego tabela H wymaga de facto porównania planowanych przychodów z 12 miesięcy z przychodami z 36 miesięcy, zakładając przy tym w ostatnim z wierszy „wzrost przychodów”.
Finalnie krótkiego komentarza wymaga wreszcie najnowszy twór prawodawcy – tabela I prezentująca analizy ekonomiczne związane z korzystaniem z wód. Tabela ta doczekała się (jako jedyna) wytycznych do uzupełniania ze strony Wód Polskich. Choć w kilku aspektach stanowisko regulatora okazało się pomocne, wiele wątpliwości zostało nadal nierozwiązanych. Natomiast uwaga zawarta pod tabelą w odniesieniu do opisu, który ma uwzględniać zasady zwrotu kosztów usług wodnych oraz długoterminowych prognoz dotyczących możliwości zaspokojenia potrzeb w zakresie korzystania z zasobów wodnych – pozostaje wielką niewiadomą co do sposobu przygotowania tego opisu.
Rada: Niestety praktyka w tym zakresie jest różna i zdarza się, że poszczególne organy mają swoje własne oczekiwania. Często wystarczy jednak zestawienie przychodów z ostatnich 12 miesięcy okresu obrachunkowego z planowanymi przychodami, bądź stworzenie dodatkowych tabel porównawczych – prezentujących w szerszym spektrum dane przychodowe z okresu obrachunkowego.
Podsumowanie
Przedstawione uwarunkowania kalkulacji taryf dla zbiorowego zaopatrzenia w wodę i zbiorowego odprowadzania ścieków oraz praktyczne aspekty to jedynie śladowa część całego konglomeratu zagadnień taryfowych. Nierzadko bowiem poszczególne kwestie są zależne od uwarunkowań lokalnych świadczenia usług przez dane przedsiębiorstwo. Brak jest przy tym ujednolicenia standardów procedowania taryf na terenie całego kraju. Doświadczenie postępowań w przedmiocie zatwierdzania taryf pokazuje bowiem, że wymogi w tym zakresie są odmienne w poszczególnych regionalnych zarządów gospodarki wodnej. Ich znajomość pomaga niewątpliwie w przygotowaniu dokumentacji zgodnej z oczekiwaniami regulatorów z różnych części kraju.