To prawo przyznane i gwarantowane jednostce przez normy prawne. Zakreśla ono sferę działania uprawnionego, czyli określa, co i w jakich granicach dana jednostka może robić. Jest to jedno z podstawowych pojęć prawa cywilnego i element stosunku prawnego. Prawo podmiotowe zakreślone jest nie tylko do tego, co wolno czynić uprawnionemu, ale także, co może czynić zobowiązany, czyli druga strona. Inaczej mówiąc, z jednej strony, prawo podmiotowe gwarantuje prawo do żądania od innych osób określonego zachowania, działania czy zaniechania.
PRZYKŁAD
1. Prawo podmiotowe bezwzględne
Jan Kowalski ma dom, który jest jego własnością. Ma on prawo do nienaruszania jego własności przez wszystkie osoby. Nikt bezprawnie nie może pozbawić go własności. Ten obowiązek ciąży na wszystkich, a nie na konkretnej grupie osób, np. sąsiadach czy znajomych. Gwarantuje mu to prawo zabezpieczone przez przymus państwowy. A jego naruszenie pociąga za sobą możliwość dochodzenia do przywrócenia tego prawa w drodze powództwa sądowego i sankcje dla osób je naruszających.
2. Prawo podmiotowe względne Anna Nowak na podstawie pisemnej umowy pożyczki pożyczyła Katarzynie Kłos 10 000 zł. Pożyczka została udzielona na 3 miesiące. W przypadku braku zwrotu długu pani Annie przysługuje roszczenie o zwrot długu, ale jest ono skuteczne co do zasady tylko wobec dłużniczki. Nie może ona domagać się zwrotu długu od dowolnej osoby.
Ma ono swoje umocowanie w normie prawnej i związane jest z obowiązkiem prawnym ciążącym na innej osobie. Z drugiej strony, gwarantuje nam możliwość konkretnego zachowania, które także ma swoje oparcie w przepisach i ma związek z obowiązkiem prawnym ciążącym na innej osobie.
Podział
Najważniejszym podziałem, na podstawie którego rozróżniamy prawa podmiotowe, jest podział na:
• prawa podmiotowe bezwzględne,
• prawa podmiotowe względne.
Prawo bezwzględne to takie, które jest skuteczne przeciw wszystkim, każdej osobie. Wiąże się ono z istnieniem obowiązku ciążącego na wszystkich, a nie kimś konkretnym. Obowiązek ten sprowadza się do nienaruszania prawa podmiotowego, czyli niepodejmowania żadnych czynności, które mogą je naruszyć. Przykładem praw podmiotowych bezwzględnych są m.in. prawa rzeczowe (prawo własności), prawa osobiste czy rodzinne.
Prawo względne jest skuteczne tylko wobec określonej osoby lub określonej grupy osób. Oznacza to, że obowiązek ciąży na konkretnej osobie. Podstawowym przykładem praw względnych są te wynikające ze stosunków zobowiązaniowych (wierzytelności).
Cechy prawa podmiotowego
Wśród cech, elementów prawa podmiotowego najogólniej i najczęściej wyróżnia się trzy:
• możliwość swobodnego podejmowania działań w zakresie określonym przez porządek prawny, czyli przepisy prawa,
• prawo domagania się spełnienia żądań uprawnionego, gwarantowane i zabezpieczone przez prawo oraz aparat przymusu państwowego, w tym zwłaszcza sąd,
• konkretną korzyść płynącą z uprawnienia.
W odniesieniu do prawa podmiotowego czasami można też wyróżnić jego składowe, zwane uprawnieniami. Na przykład na prawo własności składają się uprawnienia władania, korzystania i rozporządzania rzeczą.