Rada Ministrów (rząd) – naczelny organ władzy wykonawczej, kierujący całym aparatem administracji rządowej i zapewniający jednolitość jego działania. W Polsce do kompetencji Rady Ministrów należy m.in. prowadzenie polityki wewnętrznej i zagranicznej, zapewnienie wykonania ustaw, wydawanie rozporządzeń, ochrona interesów Skarbu Państwa, uchwalanie projektu budżetu państwa oraz kierowanie jego wykonaniem, a także zapewnienie bezpieczeństwa oraz porządku publicznego. Rada Ministrów składa się z Prezesa Rady Ministrów (premiera), kierującego pracami rządu, i ministrów. Prezes Rady Ministrów jest nie tylko przewodniczącym rządu, ale także samodzielnym organem administracji. W jego gestii leży reprezentowanie RM, wydawanie rozporządzeń, sprawowanie nadzoru nad samorządem terytorialnym. Jest też zwierzchnikiem służbowym pracowników administracji rządowej. Ministrowie – członkowie Rady Ministrów – kierują określonymi działami administracji rządowej lub wypełniają zadania wyznaczone im przez Prezesa Rady Ministrów. Zakres działania ministra kierującego działem administracji rządowej określają ustawy. Członkowie Rady Ministrów ponoszą odpowiedzialność przed Trybunałem Stanu za naruszenie Konstytucji lub ustaw, a także za przestępstwa popełnione w związku z zajmowanym stanowiskiem. Przed Sejmem odpowiadają solidarnie za działalność Rady Ministrów, a także indywidualnie za sprawy należące do ich kompetencji.
Dymisja
Dymisja rządu przewidziana jest w następujących przypadkach:
* Prezes RM składa ją na pierwszym posiedzeniu nowo wybranego Sejmu, tworząc warunki do powołania rządu przez nowo wyłonioną większość parlamentarną. W Polsce jest to norma konstytucyjna, a nie zwyczaj,
* nieuchwalenia przez Sejm wotum zaufania,
* uchwalenia wotum nieufności (większością ustawowej liczby posłów na wniosek zgłoszony przez co najmniej 46 posłów; wniosek o wyrażenie wotum nieufności wobec ministra może być zgłoszony przez co najmniej 69 posłów, a odwołanie wymaga większości głosów ustawowej liczby posłów),
* rezygnacji przez premiera – tu decyzja należy do Prezydenta, który może dymisję przyjąć lub odrzucić.
W Polsce od 1992 r. rząd jest powoływany przez Prezydenta; udział Sejmu przejawia się w wyrażeniu wotum zaufania rządowi powołanemu przez Prezydenta albo w dokonaniu wyboru własnego rządu.
Procedura powoływania Rady Ministrów
Procedura I (podstawowa) powoływania rządu – w trybie art. 154 ust. 1 i 2 Konstytucji
Powołanie RM powinno nastąpić w ciągu 14 dni od pierwszego posiedzenia Sejmu lub przyjęcia dymisji poprzedniego rządu. Prezydent RP desygnuje Prezesa Rady Ministrów, który proponuje skład Rady Ministrów. Prezydent powołuje Prezesa wraz z członkami RM w ciągu 14 dni od dnia pierwszego posiedzenia Sejmu i odbiera przysięgę od członków nowo powołanej RM.
Prezes RM w ciągu 14 dni przedstawia Sejmowi program działania RM z wnioskiem o udzielenie wotum zaufania, które Sejm uchwala bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.
Procedura II (rezerwowa) powoływania rządu – w trybie art. 154 ust. 3 Konstytucji
Inicjatywa wyłonienia rządu leży po stronie Sejmu – ma na to 14 dni.
W razie niepowołania RM lub nieudzielenia jej wotum zaufania Sejm wybiera w ciągu 14 dni Prezesa Rady Ministrów oraz proponowanych przez niego członków Rady Ministrów bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Prezydent RP powołuje tak wybraną Radę Ministrów i odbiera przysięgę od jej członków.
Procedura III (rezerwowa) powoływania rządu – w trybie art. 155 Konstytucji
Inicjatywa leży po stronie Prezydenta, wotum zaufania wymaga już tylko zwykłej większości głosów.
Prezydent Rzeczypospolitej w ciągu 14 dni powołuje Prezesa Rady Ministrów i na jego wniosek pozostałych członków Rady Ministrów oraz odbiera od nich przysięgę. Sejm w ciągu 14 dni udziela jej wotum zaufania większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.
W razie nieudzielenia Radzie Ministrów wotum zaufania Prezydent skraca kadencję Sejmu i zarządza wybory.
Podstawa prawna
* Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. nr 78, poz. 483 z późn. zm.).
* Ustawa z dnia 4 września 1997 r. o działach administracji rządowej (t.j. Dz.U. z 2003 r. nr 159, poz. 1548).
* Ustawa z dnia 8 sierpnia 1996 r. o Radzie Ministrów (t.j. Dz.U. z 2003 r. nr 24, poz. 199).