Niewypłacalność jest to niemożność wywiązywania się na bieżąco ze swoich zobowiązań. Inaczej mówiąc, majątek dłużnika nie wystarcza na realizowanie zobowiązań. Gdy dojdzie do takiej sytuacji, prawo chroni wierzyciela. O niewypłacalności mówi się w kodeksie cywilnym, prawie upadłościowym i naprawczym, kodeksie spółek handlowych, prawie pracy, ustawie o Krajowym Rejestrze Sądowym. Zawsze jednak pojęcie to ma takie samo znaczenie. W prawie upadłościowym i naprawczym niewypłacalność przedsiębiorcy jest przesłanką ogłoszenia upadłości. W prawie pracy przepisy chronią roszczenia pracownicze przed niewypłacalnością pracodawcy. Ustawa o Krajowym Rejestrze Sądowym za niewypłacalnego uznaje przedsiębiorcę, który niezależnie od przesłanek określonych w innych przepisach został zobowiązany do wyjawienia majątku w trybie egzekucji cywilnej.
Ważne przepisy zawiera kodeks cywilny, który używa pojęcia „niewypłacalność”, ale go nie definiuje. Zaczyna od odpowiedzialności subsydiarnej, tzn. pomocniczej, w wypadku niewypłacalności ułomnej osoby prawnej. Ułomną osobą prawną jest jednostka organizacyjna, której przepisy nie przyznały osobowości prawnej, ale która ma zdolność prawną (np. osobowe spółki handlowe). Jeśli taka jednostka organizacyjna stanie się niewypłacalna, za jej zobowiązania odpowiedzialność subsydiarną ponoszą jej członkowie. Między współdłużnikami, czyli dłużnikami odpowiadającymi solidarnie, istnieje regres. Jeśli jeden z takich dłużników spełnił świadczenie, może dochodzić odpowiednich części od współdłużników.
Przeważnie jest tak, że dłużnik ma określony termin do spłacenia zobowiązania. Jeśli jednak stał się niewypłacalny albo z powodu, za który ponosi odpowiedzialność, zabezpieczenie wierzytelności uległo znacznemu zmniejszeniu, wierzyciel może żądać wcześniejszego spełnienia świadczenia. Przeważnie wszyscy wierzyciele i dłużnicy wiedzą, że dług może być przejęty, są nawet firmy trudniące się skupywaniem długów. Dlatego trzeba zdawać sobie sprawę z tego, że umowa o przejęciu długu jest bezskuteczna, gdy wierzyciel nie wiedział, że osoba przejmująca dług jest niewypłacalna.
O niewypłacalności mowa jest także przy skardze pauliańskiej, która służy ochronie wierzyciela w razie niewypłacalności dłużnika. Uznania umowy o dożywociu za bezskuteczną może też żądać osoba, względem której ciąży na dożywotniku obowiązek alimentacyjny, jeśli wskutek takiej umowy dożywotnik stał się niewypłacalny.
Wspólnicy spółki cywilnej zostali dłużnikami pana T. Jeden z nich dostał jakieś pieniądze i cały dług spłacił. Wobec tego ma teraz roszczenie regresowe w stosunku do pozostałych.
Podstawa prawna
* Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 93 z późn. zm.)