Karty Dużej Rodziny, których celem jest wspieranie rodzin wielodzietnych, są potrzebnym, choć jedynie uzupełniającym instrumentem polityki rodzinnej – ocenia NIK. Zdaniem Izby skuteczność Kart - ze względu na zakres dostępnych ulg i zniżek - jest ograniczona.

Najwyższa Izba Kontroli w opublikowanej w poniedziałek informacji wskazała, że aby program Karta Dużej Rodziny spełniał swoją funkcję i stanowił dla rodzin realne wsparcie, wymaga ulepszenia.

„Na razie skuteczność Karty jest ograniczona, bo oferowane ulgi nie zawsze są dostosowane do oczekiwań i potrzeb rodzin. Poprawy wymaga także dostępność oferty” – uważa NIK.

Izba zwraca uwagę, że duża część rodzin wielodzietnych nadal nie uczestniczy w programie. Kartę Dużej Rodziny założyło na razie jedynie 41 proc. z nich.

Z ankiety przeprowadzonej przez NIK wynika, że o duża część rodzin wielodzietnych nie przystąpiła do programu, bo w pobliżu ich miejsca zamieszkania brakowało miejsc, firm i usług, które proponowałyby ofertę zniżkową. Ankietowane rodziny nie zawsze wiedziały też, gdzie i jak mogą z karty skorzystać. Często wskazywano także na nieciekawe zniżki i nieatrakcyjną listę podmiotów, które je oferują.

Częściej brak odczuwanych korzyści finansowych w skali miesiąca deklarowali użytkownicy ogólnopolskiej Karty Dużej Rodziny mieszkający na wsi (45 proc.) niż w miastach (32 proc.). Częściej również na brak pożytku z Karty wskazywały te rodziny, które korzystały ze wsparcia pomocy społecznej lub innych organizacji (43 proc.), niż te, które z takiej pomocy nie korzystały (29 proc.); częściej osoby niepracujące zarobkowo (58 proc.) niż podejmujące pracę (23 proc.).

Według NIK uzyskane wyniki sugerują, że ogólnopolska Karta Dużej Rodziny przynosi oszczędności tym rodzinom wielodzietnym, które znajdują się w relatywnie dobrej kondycji, natomiast rodziny wielodzietne, którym wiedzie się najgorzej, korzyści finansowe wynikające z korzystania z karty odczuwały w najmniejszym stopniu.

W dużej mierze wynikało to, jak sygnalizuje NIK, z proponowanej w ramach kart oferty, z której najbiedniejsi rzadko korzystają, bo często nie są to rzeczy pierwszej potrzeby.

NIK wskazała, że z programu Karta Dużej Rodziny korzysta stosunkowo niewiele rodzin, dlatego też do końca 2015 r. wydano niewielką tylko część - 27 proc. - środków budżetowych, które zostały na program zaplanowane (m.in. na druk kart i refundacje ulg). Pod koniec 2015 r. karty posiadało 1,4 mln osób.

Izba przypomina, że od ponad 20 lat sytuacja demograficzna w Polsce jest niepokojąca. Od 1989 r. współczynnik dzietności kształtuje się poniżej gwarancji zastępowalności pokoleń. Obecnie utrzymuje się on na poziomie 1,3. Plasuje to nasz kraj na jednym z ostatnich miejsc w Unii Europejskiej.

W Polsce w rodzinach wielodzietnych, tzn. z co najmniej trójką dzieci żyje 3,4 mln osób, w tym ponad 2 mln dzieci. W raporcie NIK wskazano, że ubóstwem zagrożonych jest 15,5 proc. gospodarstw rodzinnych w Polsce. Jak zaznaczono, rodziny wielodzietne stanowią grupę najbardziej zagrożoną pod tym względem – to 34,4 proc. rodzin ogółem, 28 proc. rodzin w miastach i aż 41,2 proc. na wsi.

Wprowadzenie w połowie 2014 r. Karty Dużej Rodziny - jako kolejnego elementu polityki rodzinnej państwa - miało być bezpośrednim wsparciem rodzin posiadających trójkę i więcej dzieci. Dzięki Karcie rodziny te otrzymały prawo do ulg, zniżek i zwolnień z opłat za korzystanie z wybranych usług i przy zakupach towarów. Karta miała mieć także wpływ na zwiększenie szans rozwojowych i życiowych ich dzieci.

Program Karta Dużej Rodziny jest realizowany na trzech poziomach: ogólnokrajowym, lokalnym i biznesowym.

Ze środków publicznych posiadaczom Karty Dużej Rodziny zaoferowano m.in. zniżki dla rodziców na przejazdy środkami publicznego transportu kolejowego, możliwość bezpłatnego wejścia na teren parków narodowych i ulgi w opłacie za wystawienie paszportu.

Na realizację programów lokalnych przeznaczane są pieniądze własne samorządu i jego jednostek organizacyjnych. Ulgi i zniżki dotyczą np. wejść na basen czy lodowisko, rabatów w opłatach za przedszkole coraz zniżek na zajęcia organizowane przez ośrodki kultury.

W ramach umów zawartych z partnerami ogólnopolskiej Karty Dużej Rodziny (którzy także samodzielnie finansują oferowane zniżki) jej posiadacze mogli korzystać ze specjalnych uprawnień w ponad 10 tys. lokalizacji na terenie całego kraju. Najwięcej było punktów usługowych (np. banki, usługi fryzjersko - kosmetyczne, motoryzacyjne, ogrodnicze). Na drugim miejscu pod względem liczby ofert dla rodzin wielodzietnych był transport.

NIK podkreśla, że wprowadzenie Karty nie zostało poprzedzone badaniami potrzeb wśród rodzin wielodzietnych. Tymczasem kontrola NIK i zlecone przez Izbę badania opinii publicznej pokazały, że ich oczekiwania, zarówno w aspekcie finansowym, jak i odnoszące się do rodzaju dostępnych ulg są rozbieżne z aktualną ofertą.

NIK zaznacza, że rodziny wielodzietne oczekują szerszej oferty i większych ulg w obszarach: zdrowie, odzież i obuwie, edukacja, żywność. Część rodziców zwracała także uwagę na potrzebę wprowadzenia obowiązujących w ramach Karty zniżek w szkołach, przede wszystkim na takie opłaty, jak m.in. ubezpieczenie, Rada Rodziców, wycieczki.

Izba podaje, że rodziny najczęściej (41 proc.) deklarowały wykorzystanie zniżek z zakresu kultury, które stanowiły zaledwie 3 proc. oferty karty ogólnopolskiej i 10 proc. w kartach lokalnych. Korzystanie z transportu lokalnego deklarowało 38 proc. rodzin (w kartach lokalnych 3 proc. oferty), a z transportu ogólnopolskiego - 28 proc. rodzin, przy czym zniżki transportowe stanowiły 18,2 proc. oferty karty ogólnopolskiej. Ze zniżek związanych z żywnością korzystało 35 proc. rodzin, chociaż stanowiły one tylko 4 proc. całej oferty ogólnokrajowej (lokalnej - 9 proc.).

W oparciu o ustalenia kontroli NIK wskazuje, że aby poprawić skuteczność ogólnopolskiej Karty Dużej Rodziny, niezbędne są dalsze działania Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej.

W ocenie NIK najważniejsze z nich to m.in.: przeprowadzenie badania skuteczności udogodnień wynikających z Karty Dużej Rodziny. Izba zaznacza jednak, że chociaż w Ocenie Skutków Regulacji projektu ustawy o Karcie Dużej Rodziny wskazano, że ewaluacja efektów projektu zostanie przeprowadzona w drugiej połowie 2016 r., to w ustawie budżetowej na ten rok nie zabezpieczono odpowiednich środków, co może uniemożliwić realizację badania.

Kontrolą NIK objęto Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej oraz 22 jednostki samorządu terytorialnego realizujące zadania w zakresie obsługi administracyjnej ogólnopolskiej i lokalnej KDR na terenie 18 gmin. Kontrolą objęto rok 2014 i pierwsze półrocze 2015.

Szacuje się, że przy utrzymywaniu się niekorzystnych trendów demograficznych, w 2060 roku liczba ludności Polski zmniejszy się z 38 do około 32 milionów, a co ważne znacząco wzrośnie udział osób w wieku poprodukcyjnym, w tym również po 80. roku życia.(PAP)

(planujemy kontynuację tematu)