W postępowaniu cywilnym apelację od wyroku sądu rejonowego rozpatruje sąd okręgowy, a od wyroku sądu okręgowego jako I instancji – sąd apelacyjny. Apelacja rozpoznawana jest w składzie 3 sędziów zawodowych. Postanowienia dotyczące postępowania dowodowego na posiedzeniu niejawnym wydaje się w składzie 1 sędziego. Apelację wnosi się do sądu, który wydał zaskarżony wyrok, w terminie dwutygodniowym od doręczenia stronie skarżącej wyroku z uzasadnieniem. Jeżeli strona nie zażądała uzasadnienia wyroku w terminie tygodniowym od ogłoszenia sentencji, termin do wniesienia apelacji biegnie od dnia, w którym upłynął termin do żądania uzasadnienia. Po doręczeniu apelacji stronie przeciwnej sąd I instancji przedstawia niezwłocznie akta sprawy sądowi II instancji. Strona przeciwna może w ciągu dwóch tygodni od dnia doręczenia apelacji wnieść odpowiedź na apelację wprost do sądu II instancji.

Apelacja nie musi być sporządzona przez profesjonalnego pełnomocnika. Jeśli jednak sporządził ją adwokat, radca prawny lub rzecznik patentowy i nie spełnia wymogów formalnych określonych dla pisma procesowego, zostaje odrzucona, a sąd zawiadamia o tym właściwy samorząd zawodowy. Apelacja musi bowiem zawierać: oznaczenie wyroku, od którego jest wniesiona, ze wskazaniem, czy jest on zaskarżony w całości czy w części; zwięzłe przedstawienie zarzutów; uzasadnienie zarzutów; powołanie, w razie potrzeby, nowych faktów i dowodów oraz wykazanie, że ich powołanie w postępowaniu przed sądem I instancji nie było możliwe albo że potrzeba powołania się na nie wynikła później; wniosek o zmianę lub o uchylenie wyroku z zaznaczeniem zakresu żądanej zmiany lub uchylenia. W sprawach o prawa majątkowe należy oznaczyć wartość przedmiotu zaskarżenia. Wartość ta może być oznaczona na kwotę wyższą od wartości przedmiotu sporu wskazanej w pozwie jedynie wtedy, gdy powód rozszerzył powództwo lub sąd orzekł ponad żądanie.
Rozprawa przed sądem II instancji odbywa się bez względu na niestawiennictwo jednej lub obu stron. Wydany wyrok nie jest zaoczny. Sąd II instancji orzeka na podstawie materiału zebranego w postępowaniu w I instancji oraz w postępowaniu apelacyjnym. W postępowaniu apelacyjnym nie można jednak rozszerzyć żądania pozwu ani występować z nowymi roszczeniami.

Jednakże w razie zmiany okoliczności można żądać zamiast pierwotnego przedmiotu sporu jego wartości lub innego przedmiotu, a w sprawach o świadczenie powtarzające się można nadto rozszerzyć żądanie pozwu o świadczenia za dalsze okresy.

W razie uwzględnienia apelacji sąd II instancji zmienia zaskarżony wyrok i orzeka co do istoty sprawy. W razie stwierdzenia nieważności postępowania, co sąd II instancji bierze pod uwagę z urzędu, uchyla zaskarżony wyrok, znosi postępowanie w zakresie dotkniętym nieważnością i przekazuje sprawę sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.
W wypadku uchylenia wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania, sąd rozpoznaje ją w innym składzie.
Sąd II instancji z urzędu uzasadnia wydane orzeczenie. Orzeczenie z uzasadnieniem doręcza się tej stronie, która w terminie tygodniowym od ogłoszenia sentencji zażądała doręczenia. Jeżeli ogłoszenia nie było, orzeczenie z uzasadnieniem doręcza się stronom z urzędu w terminie tygodniowym od sporządzenia uzasadnienia.

W sprawach karnych apelację od wyroku sądu I instancji wnoszą strony. Jeśli apelacji od wyroku sądu okręgowego, jako sądu I instancji, nie wnosi prokurator, ale strona, to w jej imieniu powinien ją sporządzić i podpisać adwokat. Termin do wniesienia apelacji w sprawach karnych wynosi 14 dni i liczy się go od daty doręczenia uprawnionemu wyroku z uzasadnieniem. Sąd odwoławczy nie może przeprowadzać postępowania dowodowego co do istoty sprawy. Nie może też skazać oskarżonego, który został uniewinniony w I instancji lub co do którego umorzono lub warunkowo umorzono postępowanie.
Sąd II instancji sporządza uzasadnienie wyroku z urzędu w terminie 14 dni.

WARTO ZAPAMIĘTAĆ
Apelacja jest odwołaniem do sądu II instancji od orzeczenia sądu I instancji.Sąd II instancji może pominąć nowe fakty i dowody, jeżeli strona mogła je powołać w postępowaniu przed sądem I instancji, chyba że potrzeba powołania się na nie wynikła później.

WARTO ZAPAMIĘTAĆ
Sąd nie może uchylić lub zmienić wyroku na niekorzyść strony wnoszącej apelację, chyba że strona przeciwna również wniosła apelację.

WARTO ZAPAMIĘTAĆ
Sąd odwoławczy nie może zaostrzyć kary przez wymierzenie kary dożywotniego pozbawienia wolności.

WARTO ZAPAMIĘTAĆ
Ocena prawna i wskazania co do dalszego postępowania wyrażone w uzasadnieniu wyroku sądu II instancji wiążą zarówno sąd, któremu sprawa została przekazana, jak i sąd II instancji, przy ponownym rozpoznaniu sprawy. Nie dotyczy to jednak wypadku, gdy nastąpiła zmiana stanu prawnego.

Marta Pionkowska

Podstawa prawna
* Art. 367–391 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. nr 43, poz. 296 z późn. zm.).
* Art. 444–458 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz.U. nr 89, poz. 555 z późn. zm.).