Nowe zadania ministerstwa nauki
Przytaczamy poszerzoną wersję uzasadnienia działań rządu wobec Narodowego Centrum Badań i Rozwoju: "Nowelizacja ustawy z dnia 30 kwietnia 2010 r. o Narodowym Centrum Badań i Rozwoju (Dz. U. z 2022 r. poz. 2279) ma na celu przywrócenie sprawowania nadzoru nad Narodowym Centrum Badań i Rozwoju, zwanym dalej Centrum, ministrowi właściwemu do spraw szkolnictwa wyższego i nauki […]. Centrum zostało utworzone w ramach reformy systemu nauki w Polsce jako agencja wykonawcza wdrażająca politykę naukową i innowacyjną państwa przez realizację strategicznych dla interesów państwa programów badań naukowych i prac rozwojowych określanych przez ministra. Utworzenie Centrum umożliwiło rozdzielenie funkcji kreowania i funkcji wdrażania polityki naukowej państwa scentralizowanych przed wspomnianą wyżej reformą w Ministerstwie Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Centrum stało się dla ministra kluczowym narzędziem realizacji jednego z jego najważniejszych zadań, to jest prowadzenia polityki naukowej państwa. Jednak na mocy ustawy z dnia 9 lutego 2022 r. o zmianie ustawy - Kodeks spółek handlowych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 807, z późn. zm.) uprawnienia nadzorcze nad Centrum z dniem 1 sierpnia 2022 r. zostały przeniesione na ministra właściwego do spraw rozwoju regionalnego, mimo utrzymania celu, do którego zostało powołane Centrum, czyli realizacji zadań z zakresu polityki naukowej państwa".
NCBR. Drobna, lecz znacząca zmiana
Mimo wprowadzonej zmiany Centrum nadal funkcjonuje jako podmiot będący częścią systemu szkolnictwa wyższego i nauki, a prowadzenie najważniejszych zadań Centrum, takich jak realizacja programów obejmujących finansowanie badań naukowych lub prac rozwojowych, realizacja działań przygotowujących do wdrożenia wyników badań naukowych lub prac rozwojowych czy realizacja programów obejmujących finansowanie badań aplikacyjnych jest wciąż zlecane i finansowane w formie dotacji celowej przez ministra, choć faktyczny nadzór nad Centrum sprawuje minister właściwy do spraw rozwoju regionalnego, zaznaczono.
"Wskazując na powyższe oraz mając na uwadze wieloletnią praktykę wynikającą z funkcjonowania Centrum w ramach resortu szkolnictwa wyższego i nauki, optymalnym rozwiązaniem jest przywrócenie ministrowi nadzoru nad Centrum. W związku z tym, zgodnie z art. 1 pkt 1 projektowanej ustawy, użyte w ustawie wyrazy 'minister właściwy do spraw rozwoju regionalnego' zastępuje się wyrazami 'minister właściwy do spraw szkolnictwa wyższego i nauki'" - czytamy dalej.
Usprawnienia działania polskiej nauki i badań
Ponadto proponuje się doprecyzowanie zasad powoływania przez Centrum spółek prawa handlowego i uczestniczenia w takich spółkach przez Centrum w celu realizacji zadań ustawowych, przez uzależnienie tego typu czynności od uprzedniej zgody ministra. Realizacja zadań Centrum przez spółki prawa handlowego jest finansowana z dotacji celowej udzielanej przez ministra, tym samym zasadne jest, aby wdrażanie tego typu instrumentów było akceptowane przez podmiot finansujący ich realizację, podano także w uzasadnieniu.
"Efektem wskazanych wyżej interwencji będzie uzyskanie przez ministra możliwości władczego wkraczania w działalność nadzorowanego podmiotu, co pozwoli na sprawne i skuteczne realizowanie przez Centrum zadań z zakresu polityki naukowej państwa, takich jak zarządzanie strategicznymi programami badań naukowych i prac rozwojowych, pobudzanie inwestowania przez przedsiębiorców w działalność naukową czy wspieranie komercjalizacji wyników badań naukowych lub prac rozwojowych oraz innych form ich transferu do gospodarki" - wskazano w ocenie skutków regulacji (OSR) do projektu.