Od początku tego roku weszły w życie zmiany w MSSF 7 i MSR 7 dotyczące rachunkowości faktoringu odwrotnego, zwanego także finansowaniem dostawców lub finansowaniem łańcucha dostaw. Ponadto w priorytetach dotyczących sprawozdań finansowych za rok 2023 Europejski Urząd Nadzoru Giełd i Papierów Wartościowych (ESMA) zwrócił uwagę na ten rodzaj umów w kontekście ryzyka płynności. Na prośbę czytelników przedstawiamy ostatnie zmiany w przepisach, a także wskazujemy, co one oznaczają dla podmiotów, które korzystają z faktoringu odwrotnego. Przypominamy też wcześniejsze regulacje dotyczące ww. umów.

Umowy faktoringu odwrotnego są zawierane pomiędzy instytucją finansową (faktorem) a podmiotem będącym dłużnikiem (faktorantem). Ich przedmiotem są przede wszystkim zobowiązania handlowe, choć mogą to być także zobowiązania leasingowe. Opcjonalnie dodatkowymi stronami umowy mogą być dostawcy, których należności są przedmiotem umowy. Celem umów faktoringu odwrotnego jest przede wszystkim wydłużenie terminu spłaty zobowiązania za dostarczone towary lub usługi. Z perspektywy dostawców umowy takie pozwalają na terminowe otrzymanie zapłaty lub nawet na wcześniejsze otrzymanie środków pieniężnych (w kwocie pomniejszonej o dyskonto odzwierciedlające wartość pieniądza w czasie). W efekcie strona (bądź strony) umowy zarządzają w ten sposób kapitałem pracującym, co ma przełożenie na wskaźniki finansowe, a w szczególności na kowenanty kredytowe.

Na rynku występuje duże zróżnicowanie umów faktoringu odwrotnego – poza wydłużaniem terminu uiszczenia zapłaty przez odbiorcę, skracaniem terminu otrzymania płatności przez dostawcę (dostępnych w różnych wariantach), możliwe jest też uczestniczenie dłużnika w przychodach faktora z tytułu przedterminowej spłaty, z której korzysta dostawca. Przykładowo, jeżeli przedmiotem faktoringu jest zobowiązanie handlowe o wartości 10 000 zł z terminem zapłaty 30 dni, a dostawca decyduje się na otrzymanie zapłaty natychmiast z dyskontem 50 zł, wówczas może (ale nie musi) występować mechanizm wynagrodzenia przekazywanego przez faktora dla dłużnika w kwocie np. 5 zł. Taka forma wynagrodzenia nie musi być ustalana na poziomie poszczególnych faktur, lecz może być rozliczana zbiorczo, np. raz na kwartał, i do tego może być uzależniona od ustalonych progów, powyżej których takie wynagrodzenie jest wypłacane.

Brak definicji, ale z dodatkowymi ujawnieniami…

W kontekście zróżnicowania warunków umownych nie jest zaskakujące, że Rada Międzynarodowych Standardów Rachunkowości nie zdefiniowała pojęcia faktoringu odwrotnego przy wprowadzaniu od 1 stycznia 2024 r. zmian do MSSF. Dzięki temu taka definicja (gdyby została zawarta w MSSF) nie zdezaktualizuje się wraz z rozwojem produktów dostępnych na rynku. Natomiast zamiast tego w MSR 7 pojawił się obowiązek dodatkowych ujawnień związanych z transakcjami finansowymi dostawców i określone zostały cechy umów, które są objęte zakresem analizowanych zmian (zarówno w zakresie ujawnień MSR 7, jak i MSSF 7). I tak w szczególności określono, że występuje jeden podmiot finansujący (lub więcej), który oferuje dostawcy zapłatę kwot, które dłużnik jest zobowiązany zapłacić temu dostawcy. Z drugiej strony występuje dłużnik, który zgadza się na zapłatę kwoty zobowiązania do podmiotu finansującego w takiej samej lub późniejszej dacie, w jakiej podmiot finansujący przekazuje płatność do dostawcy. W efekcie następuje wydłużenie warunków płatności dla dłużnika lub skrócenie terminu płatności otrzymywanej przez dostawców w porównaniu z pierwotnym terminem płatności zobowiązania będącego przedmiotem umowy.

Co to oznacza w praktyce: Należy przeanalizować podpisane umowy związane z finansowaniem dostawców czy też zmianą terminów płatności zobowiązań handlowych. Niemniej jednak określenie, czy dana umowa spełnia cechy zawarte w MSR 7, nie powinno nastręczać trudności. Warto zaznaczyć, że zakresem omawianych zmian nie są objęte umowy finansowania należności ani zapasów.

Zmiany w MSR 7…

Zgodnie ze zmienionym MSR 7 jednostki mają obowiązek ujawnienia informacji o umowach faktoringu odwrotnego, które umożliwią odbiorcom sprawozdań finansowych dokonanie oceny ich wpływu na zobowiązania finansowe jednostki oraz na przepływy finansowe i na ekspozycję jednostki na ryzyko płynności (MSR 7:44F), przy czym informacje, jakie jednostki są zobowiązane ujawnić szczegółowo, sprecyzowano w paragrafie MSR 7:44H.

Po pierwsze, należy ujawnić warunki umowy faktoringu odwrotnego, w tym warunki wydłużenia płatności czy udzielone gwarancje. Po drugie, należy ujawnić następujące dane ilościowe według stanu na początek i koniec okresu sprawozdawczego:

  • wartość bilansową zobowiązań finansowych, które są przedmiotem umowy faktoringu odwrotnego, oraz wskazanie linii, w której są one prezentowane;
  • wartość bilansową wyżej wymienionych zobowiązań, dla których dostawcy otrzymali już płatność od faktora;
  • zakres terminów płatności zobowiązań finansowych będących przedmiotem umowy faktoringu odwrotnego (np. od 30 do 40 dni po pierwotnym terminie zapłaty);
  • zakres terminów płatności zobowiązań, które nie są przedmiotem umów faktoringu odwrotnego.

Co to oznacza w praktyce: Jednostki powinny przeanalizować swoje umowy faktoringu odwrotnego i ustalić, czy dane otrzymane od faktora (bądź faktorów) są wystarczające do sporządzenia wymaganych ujawnień. Warto także podkreślić, że zgodnie z MSR 7:44I agregowanie danych z różnych umów jest dopuszczone wówczas, gdy ich warunki są zbliżone.

…i w MSSF 7

W powiązaniu z opisanymi wyżej zmianami do MSR 7 wprowadzone zostały zmiany w wytycznych do MSSF 7, które dotyczą ryzyka płynności. Punktem wyjścia są dwa paragrafy MSSF 7, które nie uległy zmianie, ale na potrzeby których konieczne jest dostosowanie informacji ujawnianych w nocie dotyczącej ryzyka płynności. W praktyce można zaobserwować, że niekiedy jedyną odpowiedzią na wymogi MSSF 7 w zakresie ryzyka płynności jest zestawienie niezdyskontowanych przepływów pieniężnych wynikających z zobowiązań finansowych, zgodnie z paragrafem MSSF 7:39. Niemniej jednak paragraf MSSF 7:34 nakłada na jednostki obowiązek ujawnienia ilościowej informacji o każdym rodzaju ryzyka, w tym o ryzyku płynności. Pomiar ryzyka ujawniany w sprawozdaniu finansowym powinien być oparty na informacjach przekazywanych wewnętrznie do kluczowego personelu kierowniczego (zgodnie z definicją w MSR 24). Z wymienionych wyżej wymogów wynikają następujące kluczowe wnioski: po pierwsze, wycena ryzyka płynności powinna zostać ujawniona w sprawozdaniu finansowym. Po drugie, zestawienie niezdyskontowanych przepływów pieniężnych obejmujące wyłącznie zobowiązania finansowe nie jest miarą ryzyka określoną przez MSSF 7:34. Po trzecie, wycena ryzyka płynności powinna bazować na wycenie stosowanej wewnętrznie przez jednostkę.

Szczegółowe wytyczne dotyczące wyceny ryzyka płynności są zawarte w załączniku B do MSSF 7, czyli w objaśnieniu stosowania, w szczególności w paragrafach od MSSF 7:B10 do MSSF 7:B11F. Tu zostały wprowadzone zmiany w MSSF 7 obowiązujące od 1 stycznia 2024 r. Na potrzeby poinformowania użytkowników sprawozdania finansowego o tym, w jaki sposób jednostka zarządza ryzykiem płynności, wymagane jest ujawnienie o umowach faktoringu odwrotnego w analogiczny sposób, w jaki w tym kontekście opisuje się otwarte linie kredytowe (MSSF 7:B11F.a), oraz o umowach faktoringu odwrotnego, które wydłużają termin spłaty do dostawców lub umożliwiają im wcześniejsze uzyskanie zapłaty (MSSF 7:B11F.j). Oznacza to, że umowy faktoringu odwrotnego powinny być traktowane jako element całościowego zarządzania ryzykiem płynności.

Co to oznacza w praktyce: Przede wszystkim należy uwzględnić umowy faktoringu odwrotnego w nocie dotyczącej ryzyka płynności, zwracając uwagę na konieczność wyceny ryzyka płynności, a to wykracza poza przygotowanie tabeli niezdyskontowanych przepływów pieniężnych z tytułu zobowiązań finansowych. Zmiany, które weszły w życie od 1 stycznia 2024 r., są dobrą okazją do zrewidowania ujawnień dotyczących ryzyka płynności z uwzględnieniem wytycznych określonych w 7:B10 do MSSF 7:B11F, zarówno tych, które dotyczą faktoringu odwrotnego, jak i innych wymienionych tam elementów składających się na całościową sytuację płynnościową jednostki.

Priorytety ESMA

W publikacji dotyczącej priorytetów sprawozdawczych na rok 2023 Europejski Urząd Nadzoru Giełd i Papierów Wartościowych (ESMA) podkreślił wagę ujawnień dotyczących ryzyka płynności. Zwrócono uwagę na konieczność ujawnienia informacji o korzystaniu z faktoringu zwykłego oraz odwrotnego, wraz ze szczegółowymi informacjami, takimi jak m.in.:

  • warunki umów factoringu;
  • wpływ umów faktoringu na sprawozdanie finansowe;
  • zastosowany osąd, np. w zakresie prezentacji zobowiązań oraz przepływów pieniężnych.

Ponadto ESMA zwraca uwagę na to, że korzystanie z umów faktoringu odwrotnego (a także zwykłego) może prowadzić do wzrostu koncentracji ryzyka i do zmiany sytuacji płynnościowej jednostki. Na przykład, jeżeli jednostka przekaże do faktora 90 proc. swoich zobowiązań handlowych i maksymalnie wydłuży termin ich spłaty bez zmiany klasyfikacji zobowiązań z handlowych na finansowe, wówczas po stronie zobowiązań występuje koncentracja wobec jednego podmiotu (faktora). Jeśli w takiej sytuacji jednostka jest bliska naruszenia kowenantów kredytowych, występuje ryzyko, że dalsze wydłużenie terminu spłaty będzie skutkować zmianą klasyfikacji zobowiązań. Ponadto w przypadku ewentualnego naruszenia warunków umowy z faktorem, które uniemożliwi obejmowanie kolejnych zobowiązań handlowych faktoringiem odwrotnym, będzie to skutkować skróceniem terminu płatności (z poziomu wydłużonych terminów do pierwotnych, czyli wynikających z faktur zakupowych) i tym samym pogorszeniem wartości kapitału pracującego. Z kolei dla faktoringu zwykłego wzrost koncentracji będzie dotyczył ryzyka kredytowego, tzn. w miejsce należności rozproszonych na wiele podmiotów będą występować należności od jednego podmiotu – faktora. W przypadku opisanych wyżej przypadków koncentracji ryzyka należy je ujawnić zgodnie z MSSF 7:B11F.

Zobowiązania jeszcze handlowe czy już finansowe

Przy okazji opisanych wyżej zmian w MSSF i wytycznych ESMA warto przypomnieć kwestię klasyfikacji zobowiązań będących przedmiotem umów faktoringu odwrotnego. Była ona przedmiotem prac Komitetu Interpretacyjnego MSSF (KIMSF) w 2020 r. Komitet omawiał dopuszczalne sposoby prezentacji zobowiązań handlowych w przypadku, gdy dotyczące ich faktury wchodzą w zakres umowy faktoringu odwrotnego. Komitet stwierdził, że zobowiązania będące przedmiotem umów faktoringu odwrotnego kwalifikują się w dalszym ciągu jako zobowiązania handlowe tylko wtedy, gdy dane zobowiązanie:

  • dotyczy płatności za towary lub usługi,
  • zostało zafakturowane lub oficjalnie uzgodnione z dostawcą,
  • wchodzi w zakres kapitału obrotowego wykorzystywanego w standardowej działalności operacyjnej jednostki sprawozdawczej.

Rozważając kwestię prezentacji, tj. czy zobowiązania takie należy prezentować oddzielnie, czy nie, komitet stwierdził, że stosując MSR 1, jednostka przedstawia inne zobowiązania (tj. wobec faktora) łącznie ze zobowiązaniami handlowymi tylko w przypadku, gdy charakter i funkcja takich zobowiązań są zbliżone do charakteru i funkcji zobowiązań handlowych, np. jeżeli inne zobowiązania są częścią kapitału obrotowego wykorzystywanego w standardowej działalności operacyjnej jednostki. Natomiast zobowiązania wchodzące w zakres faktoringu odwrotnego przedstawia się odrębnie, jeżeli ich wielkość, charakter lub funkcja wymagają oddzielnej prezentacji dla prawidłowego zrozumienia sytuacji finansowej jednostki. Przy ocenie, czy tego rodzaju zobowiązania należy prezentować oddzielnie (oraz czy należy dokonać podziału na zobowiązania handlowe i pozostałe zobowiązania), jednostka uwzględnia kwotę, charakter i terminy wymagalności tych zobowiązań.

Jeżeli w wyniku umowy faktoringu odwrotnego zmienia się klasyfikacja zobowiązań będących jej przedmiotem, należy pamiętać, że zastosowanie mają przepisy MSSF 9 w zakresie zaprzestania ujmowania zobowiązań finansowych. Ponadto należy zwrócić uwagę, żeby w sprawozdaniu z przepływów pieniężnych prawidłowo uwzględnić transfery z działalności operacyjnej do finansowej.

Co to oznacza w praktyce: Należy oczekiwać, że w wyniku decyzji KIMSF z 2020 r. jednostki dostosowały sposób prezentacji zobowiązań będących przedmiotem faktoringu odwrotnego. W bieżącym roku konieczne jest spełnienie nowych wymogów ujawnień określonych przez MSR 7 i MSSF 7. Warto zapewnić spójność tych ujawnień, a jeśli w ubiegłych latach – np. z uwagi na materialność – nie uwzględniono decyzji KIMSF w zakresie klasyfikacji faktoringu odwrotnego, obecne zmiany są dobrą okazją do nadrobienia tej zaległości. ©℗