Enigmatycznie brzmiące „inne podobne umowy” według kodeksu spółek handlowych wymagają zgody zgromadzenia wspólników lub walnego zgromadzenia. Niespełnienie tego wymogu sprawia, że umowa uznawana jest za nieważną. Dlatego istotne jest zapoznanie się z tym pojęciem. Co się pod nim kryje wyjaśnia radca prawny, wykładowca studiów MBA na Uniwersytecie WSB Merito, Krzysztof Rąpała.
Kodeks spółek handlowych (ksh) jest, co do zasady, aktem prawa regulującym zagadnienia w sposób szczegółowy i kompletny. Niektóre przepisy wymagają jednak odniesienia się do tzw. katalogów otwartych. Przykładem tego ostatniego jest bardzo istotny w praktyce i stosowany na porządku dziennym w spółkach kapitałowych art. 15 ksh. Zgodnie z treścią § 1.: Zawarcie przez spółkę kapitałową umowy kredytu, pożyczki, poręczenia lub innej podobnej umowy z członkiem zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej, prokurentem, likwidatorem albo na rzecz którejkolwiek z tych osób, wymaga zgody zgromadzenia wspólników albo walnego zgromadzenia, chyba że ustawa stanowi inaczej.
Przepis jest bezwzględnie obowiązujący – nie może być wyłączony ani modyfikowany aktami wewnętrznymi spółek, np. umową spółki. Niespełnienie wymogu uzyskania zgody zgromadzenia wspólników albo walnego zgromadzenia skutkuje – zgodnie z art. 17 ksh – nieważnością umowy. W art. 15 ksh pozostawiono odesłanie generalne, wskazując, że zgody korporacyjnej wymaga zawarcie kilku enumeratywnie wskazanych umów oraz innych podobnych umów.
Za podstawową zasadę przyjętą w doktrynie należy uznać fakt, że art. 15 ksh obowiązuje w zakresie zawarcia przez spółkę kapitałową umów o skutkach podobnych do skutków umów wymienionych w przepisie. Zgodnie z tzw. wykładnią celowościową ma być stosowana analogia, aby regulacją objąć czynności o podobnych skutkach do skutków umów wymienionych explicite. Są to przede wszystkim umowy, których konsekwencją jest przekazanie środków pieniężnych z majątku spółki do majątku osób wskazanych w przepisie lub zabezpieczenie zobowiązań tych osób względem osób trzecich.
Trafnie opisuje to Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 13 grudnia 2018 r., sygn. akt V CSK 598/17, cyt.: Umowami podobnymi są wszelkie umowy, do których istoty należy transfer środków ze spółki do majątku osób wskazanych w art. 15 § 1 ksh, na ich rzecz, albo udzielanie im zabezpieczeń, czyli umowy, które wywierają – przynajmniej pośrednio – jednostronnie korzystne skutki prawne dla tych osób, będących ich rzeczywistymi beneficjentami.
Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego do „innych podobnych umów” należy chociażby udzielenie przez spółkę zależną poręczenia na wekslu wystawionym przez członka zarządu spółki dominującej (uchwała z dnia 24 stycznia 2020 r., sygn. akt III CZP 52/19), umowa sprzedaży prawa użytkowania wieczystego gruntu zawarta między spółką kapitałową i jej prokurentem, gdy znacznie zaniżono cenę (uchwała z dnia 22 października 2010 r., sygn. akt III CZP 69/10), czy w oznaczonych okolicznościach umowa o przejęcie długu, umowa zwolnienia dłużnika z obowiązku świadczenia, umowa o świadczenie na rzecz osoby trzeciej oraz umowa gwarancji (wyrok z dnia 07 marca 2017 r., sygn. akt II CSK 349/16).
Należy zaznaczyć, że w art. 15 ksh występują dwa katalogi: czynności oraz podmiotów, których dotyczą te czynności. Otwarty jednak jest tylko pierwszy z nich. Ustawa bardzo wyraźnie wskazuje, kto podlega regulacjom, i w tym zakresie nie można stosować analogii. Jak wskazał Sąd Apelacyjny w Katowicach w wyroku z dnia 22 lutego 2019 r., sygn. akt I ACa 711/18, cyt.: Jeżeli pożyczkodawca spółki nie zalicza się do kategorii osób wymienionych w art. 15 § 1 ksh, tj. nie jest członkiem jej zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej, prokurentem, likwidatorem, wówczas należy uznać, że do zawarcia takiej umowy pożyczki nie jest wymagana zgoda zgromadzenia wspólników albo walnego zgromadzenia.
/>
Należy jednak zwrócić uwagę, że ustawa dotyczy nie tylko umów zawartych bezpośrednio przez te osoby, lecz także umów zawartych na rzecz tych osób przez spółkę i osobę trzecią. Potwierdził to Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 7 lutego 2019 r., sygn. akt II CSK 8/18, cyt.: Dyspozycją art. 15 § 1 ksh objęte są umowy zawarte z funkcjonariuszami spółki kapitałowej albo „na rzecz takiej osoby”, a więc gdy rzeczywistym beneficjentem umowy jest funkcjonariusz spółki, mimo że formalnie umowę zawarto z innym podmiotem.
Bogate orzecznictwo wskazuje, które umowy mogą się kwalifikować jako „inne podobne umowy” w rozumieniu art. 15 ksh. Istotne jest jednak, aby każdą zawieraną umowę poddać odrębnej analizie, w drodze wykładni funkcjonalnej. Celem bowiem regulacji wprowadzonej art. 15 ksh jest zapewnienie wspólnikom lub akcjonariuszom kontroli nad podejmowanymi przez spółkę czynnościami w interesie powiązanych z nią osób. Za „inne podobne umowy” należy uznać zatem te, w których tego rodzaju kontrola jest wspólnikom i akcjonariuszom niezbędna.
W związku z powyższym należy wskazać, że pomimo obszernej literatury i orzecznictwa w zakresie wykładni art. 15 ksh przy zawarciu każdej umowy, której cel jest zbliżony do celu wskazanego w tym przepisie, konieczna jest pogłębiona analiza oraz uwzględnienie wszystkich okoliczności towarzyszących zawieranej umowie.
Interesuje Cię tematyka prawa biznesowego?
Jesteś menedżerem lub przedsiębiorcą spragnionym aktualnej wiedzy z szeroko rozumianej gałęzi prawa gospodarczego? Sprawdź ofertę studiów MBA. Działamy w 10 miastach.
Krzysztof Rąpała – radca prawny, właściciel Kancelarii Rąpała,
wykładowca studiów MBA na Uniwersytecie WSB Merito