Decyzja zasadnicza to akt strategiczny w procesie inwestycyjnym w zakresie obiektów energetyki jądrowej. Zabezpiecza on interes publiczny pod względem celów polityki państwa, w tym polityki energetycznej, oraz bezpieczeństwa państwa.
Prezydent podpisał 15 marca br. nowelizację ustawy o przygotowaniu i realizacji inwestycji w zakresie obiektów energetyki jądrowej oraz inwestycji towarzyszących oraz niektórych innych ustaw (Dz.U z 2023 r. poz. 595). Ustawa weszła w życie 13 kwietnia, a wraz z nią zmiany dotyczące decyzji zasadniczej wydawanej przez ministra właściwego do spraw energii.
W Polsce nie wydano dotychczas ani jednej decyzji zasadniczej, choć z uwagi na wprowadzane zmiany, w tym przesunięcie momentu jej wydania na początkowy etap procesu inwestycyjnego, należy się spodziewać, że pierwsze postępowania w sprawie wydania tej decyzji zostaną wszczęte już w tym roku. Nowelizacja specustawy jądrowej rozwiązuje bowiem wiele istotnych problemów w zakresie konstrukcji decyzji zasadniczej, jej istoty i celów prawodawczych (ratio legis), a także jej charakteru, formy oraz skutków prawnych – zarówno w aspekcie zagadnień materialnoprawnych, jak i prawnoprocesowych.
Preludium do inwestycji
Czym zatem jest decyzja zasadnicza? Przypomnieć należy, że instrument ten w krajowym ustawodawstwie pojawił się wraz z wejściem w życie specustawy jądrowej, czyli 1 lipca 2011 r. Pierwotny sens normatywny decyzji zasadniczej został zarysowany w uzasadnieniu do projektu specustawy, gdzie wskazano, że decyzja ta „będzie wyrazem akceptacji państwa dla budowy obiektu energetyki jądrowej w określonej lokalizacji, przez określonego inwestora, z wykorzystaniem określonej technologii”. Z kolei aktualnie dodawany art. 3a ust. 1 stanowi, że decyzja zasadnicza zabezpiecza interes publiczny pod względem celów polityki państwa, w tym polityki energetycznej, oraz bezpieczeństwa państwa. Zmianie ulegają zasady oraz moment wydawania tej decyzji. Decyzja zasadnicza będzie wydawana na samym początku procesu inwestycyjnego, to jest przed wszystkimi procesami jurysdykcyjnej konkretyzacji prawa administracyjnego, w tym decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach oraz decyzji lokalizacyjnej. Minister właściwy do spraw energii będzie wydawać decyzję zasadniczą w terminie 90 dni od dnia otrzymania wniosku, biorąc pod uwagę interes publiczny, a w szczególności cele polityki państwa, w tym polityki energetycznej, włącznie z bieżącym i przewidywanym krajowym zapotrzebowaniem na energię elektryczną lub ciepło, oraz wpływ inwestycji w zakresie budowy obiektu energetyki jądrowej na bezpieczeństwo wewnętrzne państwa, zasięgając w tym celu opinii szefa ABW.
Stosownie do wprowadzanych zmian decyzja zasadnicza określa dozwolone parametry inwestycji w zakresie budowy obiektu energetyki jądrowej, w tym:
■ wskazanie gmin, na których obszarze pozwala się na lokalizację inwestycji w zakresie budowy obiektu energetyki jądrowej – spośród wskazanych we wniosku;
■ dozwoloną maksymalną moc zainstalowaną oraz dozwolone rodzaje technologii reaktorowych – w przypadku elektrowni jądrowej;
■ dozwolone rodzaje technologii składowania odpadów promieniotwórczych oraz maksymalną pojemność składowiska odpadów promieniotwórczych – w przypadku składowiska odpadów promieniotwórczych.
Decyzję zasadniczą wydaje się dla jednego albo więcej niż jednego obiektu energetyki jądrowej, jeżeli te obiekty są ze sobą funkcjonalnie powiązane. Tym samym wniosek o wydanie tego rodzaju decyzji dla elektrowni jądrowej może jednocześnie dotyczyć na przykład przechowalników wypalonego paliwa jądrowego czy też obiektów do przechowywania odpadów promieniotwórczych.
Polityczna akceptacja
Decyzja zasadnicza nie jest decyzją zezwalającą na rozpoczęcie i prowadzenie budowy obiektu energetyki jądrowej (development consent). Decyzja ta jest formą aprobaty politycznej czy też aktem o charakterze strategicznym (programowym), którego celem jest zabezpieczenie interesów gospodarczych oraz politycznych państwa w obszarze energetyki jądrowej. Podobne rozwiązania istnieją w wielu innych krajach europejskich, przy czym w zależności od systemu prawnego obowiązującego w danym państwie istnieją różne modele takiej decyzji. Decyzje polityczne zezwalające na budowę obiektów jądrowych są podejmowane przez krajowe parlamenty (Litwa, Węgry), rządy (Bułgaria), premierów lub poszczególnych ministrów (Hiszpania, Włochy, Słowenia, Wielka Brytania), głowy państw (Belgia), a także w wyniku wspólnych działań kilku organów (Francja, Finlandia, Rumunia).
Omawiany instrument ma podwójny i złożony charakter. W płaszczyźnie formalno-procesowej decyzja ta przyjmuje formę decyzji administracyjnej. W ujęciu materialnym decyzja zasadnicza jest specyficzną barierą prawną, której zniesienie jest równoznaczne z polityczną akceptacją państwa dla realizacji określonej inwestycji jądrowej przez konkretnego inwestora, w dozwolonej technologii oraz lokalizacji. Decyzja ta stanowi uzewnętrznienie woli państwa, oznacza danie zielonego światła. Jest to też ostatni moment dla politycznej refleksji, rozważenia racji stanu w kontekście zasadności realizacji inwestycji jądrowej. Refleksji jak najbardziej uzasadnionej, bo budowa elektrowni jądrowej powoduje zaangażowanie państwa w ten rodzaj energetyki na czas liczony w dekadach i obejmujący co najmniej kilka pokoleń obywateli.
Zgodnie z wprowadzanymi zmianami decyzja będzie uprawniać do ubiegania się o uzyskanie decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji w zakresie budowy obiektu energetyki jądrowej oraz innych decyzji niezbędnych do przygotowania, realizacji i użytkowania inwestycji w zakresie budowy obiektu energetyki jądrowej. Jednocześnie wprowadzany zostaje wymóg złożenia wniosku o wydanie decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji w terminie 10 lat od dnia uzyskania decyzji zasadniczej. Po tym terminie ważność decyzji wygaśnie©℗