Zamówienia publiczne to najważniejsze narzędzie inwestycyjne, którym dysponuje państwo. Nie przekładają się bezpośrednio na poziom inwestycji, ale sprawiają, że pieniądze są wydawane bardziej świadomie i efektywnie.
Przemysław Grosfeld, wicedyrektor departamentu doskonalenia regulacji gospodarczych w MRiT
Mariusz Golecki, wiceminister rozwoju i technologii
Mariusz Golecki, wiceminister rozwoju i technologii
Co roku ponad 200 mld zł trafia do przedsiębiorców wykonujących zlecenia różnych instytucji publicznych. To kwota równa ok. 8 proc. PKB Polski. Pieniądze te są przeznaczane na bieżące potrzeby związane z działalnością państwa i samorządów, inwestycje drogowe, cyfryzacyjne oraz miliardowe projekty infrastrukturalne modernizujące całe gałęzie polskiej gospodarki. Ważne jest zatem, aby były wydawane w sposób efektywny i wpisujący się w cele państwa oraz wzmacniający rodzimą gospodarkę.
11 stycznia tego roku Rada Ministrów przyjęła Politykę zakupową państwa. Jest to dokument rządowy, który mają obowiązek stosować ministerstwa i podmioty im podległe. Dzięki niemu państwo uzyska możliwość kształtowania działań zakupowych poszczególnych instytucji, a także powiązania wydatkowanych pieniędzy ze swoimi celami strategicznymi w obszarach rozwoju potencjału MŚP, zrównoważonych i zielonych zamówień publicznych oraz profesjonalizacji praktyków zamówień publicznych. Dla osiągnięcia każdego z tych priorytetów ustanowiono programy, za realizację których będą odpowiedzialne wskazane organy państwa.
W dokumencie tym można znaleźć również wskazówki, jak stosować instrumenty oraz narzędzia obecne w nowym prawie zamówień publicznych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1129 ze zm.) oraz jak planować i przeprowadzać działania zakupowe. Polityka zakupowa wskazuje wspólne standardy działania dla zamawiających z administracji rządowej, które mogą być uwzględniane również przez pozostałych zamawiających.
Narzędzia i instrukcje
Obecne wyzwania systemu zamówień wykraczają daleko poza podstawowe zasady przejrzystości i zachowania uczciwej konkurencji. Dziś przez przetargi realizuje się wiele innych celów. Publiczne podmioty promują stosowanie umów o pracę, wymagając ich także przy zamówieniach. Mogą otwierać się na innowacje, wchodząc w dialog z przedsiębiorcami i korzystając ze specjalnych trybów prowadzenia postępowań. Mają też dużo możliwości stawiania wykonawcom wymagań, aby realizowane zlecenie było przyjazne środowisku. Odbywa się to przez kontrolę śladu węglowego i zwracanie uwagi na koszty całego cyklu życia danego produktu, chociażby w postaci eksploatacji wybudowanej szkoły.
Prawo zamówień publicznych daje dużo narzędzi, aby jednocześnie z umową realizować założenia związane z rozwojem gospodarczym, innowacyjnością i ochroną środowiska. Do tej pory brakowało jednak wsparcia instytucji publicznych w tej kwestii. Dostępny jest pakiet narzędzi, ale nie było jasnej odpowiedzi na pytania, kiedy i jak z nich skorzystać. Brakowało także pewnego rodzaju gwarancji, że użycie ich nie skończy się zarzutami i negatywną reakcją np. organów kontroli.
Praktyczne wskazówki
Polityka zakupowa zawiera konkretne, praktyczne wytyczne dla publicznych inwestycji pokazujące, jak osiągać powyższe cele. Podmioty publiczne dostały wyraźny sygnał, że konieczne i pożądane jest wychodzenie poza utarte schematy postępowań i aktywne poszukiwanie rozwiązań realizujących nie tylko potrzebę zakupową, ale również cele gospodarcze.
Dlatego dokument wskazuje trzy cele: profesjonalizację systemu, rozwój potencjału małych i średnich przedsiębiorstw oraz zrównoważone zamówienia publiczne. W ramach każdego z nich ważne zadania otrzymują nie tylko zamawiający, lecz także instytucje związane z rynkiem, takie jak prezes Urzędu Zamówień Publicznych, Ministerstwo Rozwoju i Technologii, Ministerstwo Klimatu i Środowiska, Ministerstwo Zdrowia, które podejmą działania szkoleniowe i wspierające wszystkich korzystających z zamówień publicznych.
Profesjonalizacja oznacza opracowanie i wykorzystanie systemu organizacji i budowania kompetencji u osób dokonujących publicznych zakupów, a z drugiej strony zapewnienie odpowiednich szkoleń i wzorców do wykorzystania w pracy. W ten sposób zamawiający dowiedzą się, jak nowocześnie dokonywać zakupów i powiązać zawierane umowy z gospodarczymi efektami. Osiągnięcie tego celu będzie warunkiem powodzenia pozostałych.
Z punktu widzenia interesu gospodarczego Polski ważne jest też, aby pieniądze wydawane na rynku zamówień publicznych w znacznym stopniu trafiały do polskich firm, w szczególności MŚP i były dla nich drogą do rozwoju działalności. Mikro, małe i średnie firmy stanowią zdecydowaną większość przedsiębiorstw w Polsce, bo aż 99,8 proc. Mimo to ich udział w rynku zamówień nie odpowiada rzeczywistemu potencjałowi.
Zamówienia publiczne z uwagi na swój charakter mogą dać impuls prorozwojowy dla tej kategorii przedsiębiorców. Powinny stanowić jeden z filarów rozwoju potencjału ekonomicznego ich firm. Mniejsze podmioty gospodarcze często nie dysponują wystarczającą wiedzą na temat możliwości rozszerzenia swojej działalności na rynek publiczny. Zniechęcają je również wymagania i formalności, które muszą spełnić w celu skutecznego uczestniczenia w postępowaniu o udzielenie zamówienia publicznego.
Stąd cel Polityki zakupowej w postaci rozwoju potencjału MŚP. W kluczowych branżach, w których obecny jest ten sektor, a więc m.in. robotach i konstrukcjach budowlanych, projektach informatycznych, urządzeniach medycznych, zamawiający będą zobowiązani do dostosowania przetargów do możliwości MŚP. Dotyczyć to będzie wymaganego doświadczenia i zasobów, czasu na przygotowanie oferty, warunków płatności i wykonania.
Zrównoważone zamówienia to bardzo ambitny cel. Pod tym pojęciem mieszczą się projekty społeczne, zielone i innowacyjne. Polityka zakupowa zakłada wykorzystywanie w zamówieniach publicznych najnowszych trendów związanych z ochroną środowiska przez wykorzystywanie odpowiednich certyfikatów, technologii i badań śladu węglowego oraz poboru energii. W obszarze innowacji zachęca do przeznaczania określonej części budżetu na wdrażanie nowych rozwiązań i procesów oraz pokazuje, w jaki sposób zbudować wiedzę o dostępnych technologiach.
Polityka zakupowa to dokument kompleksowy i przewidujący duże wyzwania. Są one jednak dostosowane do możliwości rynku. Mają charakter konkretnych rekomendacji, których wykorzystanie w większości przypadków jest pozostawione woli poszczególnych instytucji. Wskazuje kierunek działań i celów, bez obarczania zamawiających nadmiernym formalizmem. Nie wszystkie postępowania muszą realizować każdy z celów przewidzianych w dokumencie, a tym bardziej nie wszystkie naraz. Polityka pokazuje, jakie są możliwości, oferuje merytoryczne wsparcie przez najbliższe lata. Przede wszystkim jednak ma pomóc zamawiającym w pozytywnej odpowiedzi na pytanie: czy jeżeli widzę możliwość w swoim przetargu wesprzeć MŚP, albo skorzystać z aspektów zielonych czy innowacyjnych, to powinienem to zrobić?
Szansa na rozwój
Korzystając z osiągnięć nowego prawa zamówień publicznych w połączeniu z polityką zakupową i systemem certyfikacji (w najbliższych miesiącach odbędą się konsultacje tego rozwiązania), polskie inwestycje publiczne mają szansę na olbrzymi rozwój. Rozwój polegający na przejściu z wydawania ogromnych pieniędzy na ważne inwestycje, ale bez koordynacji i spojrzenia uwzględniającego gospodarczy interes państwa, do systemu, który wykorzysta ten proces do budowania potencjału polskiej gospodarki.
Powinno to nastąpić przez wspieranie lokalnych przedsiębiorców, wykorzystanie ich przewag i stworzenie warunków do uczynienia z nich czempionów gotowych do rywalizacji na rynkach europejskich i globalnych.