Posiadam zaległe faktury od kontrahentów jeszcze z 2019 r. z tytułu umów sprzedaży. Księgowa, która obsługuje moją firmę, zwróciła mi uwagę, żeby podjąć działania, bo z końcem roku moje roszczenia przedawnią się. Co mogę zrobić?

Bartosz Magnowski, adwokat w Karasiński Magnowski Młocek KMM Legal
Kamila Notka, prawnik w Karasiński Magnowski Młocek KMM Legal
Przypomnijmy, że trzy lata temu, tj. 9 lipca 2018 r., weszła w życie ustawa z 13 kwietnia 2018 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2018 r. poz. 1104). Ustawa ta znowelizowała m.in. przepisy kodeksu cywilnego dotyczące przedawnienia roszczeń. W ten sposób ogólny 10-letni termin został skrócony do sześciu lat. W obrocie profesjonalnym (czyli związanym z działalnością przedsiębiorstwa) ogólny termin przedawnienia roszczeń nie uległ zmianie i wynosi trzy lata. Co istotne – trzyletni termin ma zastosowanie nie tylko w stosunkach, gdzie po obu stronach występują przedsiębiorcy, lecz także w relacjach przedsiębiorca–konsument. Przy czym ogólny trzyletni termin stosuje się, gdy przepis szczególny nie stanowi inaczej. [ramka]
Zgodnie z omawianą nowelizacją roszczenia przedawniają się w ostatnim dniu roku kalendarzowego, w którym przypada to przedawnienie, chyba że termin przedawnienia jest krótszy niż dwa lata (art. 188 k.c.). Oznacza to, że z końcem grudnia 2021 r. przedawnią się faktury z tytułu sprzedaży wystawione w 2019 r. Po tym czasie – bez podjęcia odpowiednich działań – odzyskanie pieniędzy od dłużników przed sądem stanie się niemożliwe.
Jakie zatem działania może podjąć przedsiębiorca? Istnieje kilka sposobów na przerwanie biegu przedawnienia roszczenia.
Sposób 1: Wniesienie pozwu
Wniesienie pozwu przerywa bieg przedawnienia. Jednak aby wywołać taki skutek, pozew musi zostać złożony skutecznie. Przy czym jeżeli pismo będzie wymagało braków formalnych, sąd wezwie do jego uzupełnienia. Co w sytuacji, gdy sąd wezwie stronę do uzupełnienia braków – kiedy wtedy następuje przerwanie biegu przedawnienia? Odpowiedzi należy szukać w art. 130 par. 3 ustawy z 17 listopada 1964 r. – Kodeks postepowania cywilnego (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1805; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 2052; dalej: k.p.c.), który przesądza, że „Pismo poprawione lub uzupełnione w terminie wywołuje skutki od chwili jego wniesienia”.

Przykład

Poprawione, ale skuteczne od dnia wniesienia
Przedsiębiorca X pozywa przedsiębiorcę Y. 10 października 2021 r. X złożył do sądu pozew obarczony brakiem formalnym. Po wezwaniu przez sąd do uzupełnienia braków formalnych 10 listopada 2021 r. przedsiębiorca X złożył skuteczny pozew. W podanym stanie faktycznym przerwanie biegu przedawnienia nastąpiło w momencie skutecznego przedsięwzięcia czynności wniesienia pozwu do sądu, czyli 10 października 2021 r. Zgodnie bowiem z art. 130 par. 3 k.p.c., pismo poprawione lub uzupełnione w terminie wywołuje skutki od chwili jego wniesienia.
Sposób 2: Uznanie roszczenia
Uznanie roszczenia również powoduje przerwanie biegu terminu. Wyróżniamy dwa rodzaje tej instytucji:
  • uznanie właściwe – ma formę umowy zawartej między dłużnikiem a wierzycielem, gdzie dłużnik oświadcza wprost, że potwierdza istnienie swojego zobowiązania;
  • uznanie niewłaściwe – ma miejsce, gdy dłużnik nie oświadcza wprost, że potwierdza istnienie zobowiązania, jednak z innych dokumentów lub czynności dłużnika wynika, że ma świadomość posiadania określonego zobowiązania. Takim dokumentem może być np. potwierdzenie salda, wniosek o rozłożenie zadłużenia na raty itp.
Sposób 3: Wszczęcie mediacji
Mediacja to kolejne instytucja, która przerywa bieg terminu przedawnienia. Jej wszczęcie przez stronę następuje z chwilą doręczenia mediatorowi wniosku o przeprowadzenie mediacji, z dołączonym dowodem doręczenia jego odpisu drugiej stronie. W przypadku braku zgody strony na mediację nie może dojść do przerwania biegu przedawnienia.
Sposób 4: Zawarcie ugody
Ugoda to forma uznania wierzytelności przez dłużnika i zgodnie z art. 123 par. 1 pkt 2 k.c. powoduje przerwanie biegu terminu przedawnienia. Zawarcie ugody zależy od woli stron sporu. W praktyce strony bardzo często zawierają ugodę, na mocy której dłużnik uznaje swoje zadłużenie i zobowiązuje się do jego spłaty w określonych ratach. Przy czym w treści ugody warto określić uprawnienia stron w przypadku braku uiszczenia raty przez dłużnika, ponieważ strony są związane treścią ugody, a dochodzenie należności przed sądem jest możliwe tylko w przypadkach w niej określonych.
Ugoda może mieć dowolną formę (także ustną), lecz ze względów dowodowych wskazane jest jej zawarcie w formie pisemnej.
Sposób 5: Zawezwanie do próby ugodowej
Celem zawezwania do próby ugodowej jest doprowadzenie do zawarcia ugody przed właściwym sądem rejonowym, który przeprowadza wówczas postępowanie pojednawcze. Zgodnie z art. 185. par. 1 k.p.c. o zawezwanie do próby ugodowej – bez względu na właściwość rzeczową – można zwrócić się do sądu rejonowego ogólnie właściwego dla przeciwnika, a w przypadku braku podstaw do ustalenia tej właściwości – do sądu rejonowego właściwego dla miejsca zamieszkania albo siedziby wzywającego. W wezwaniu należy zwięźle oznaczyć sprawę i przedstawić propozycje ugodowe.
Decydując się na zawezwanie, warto pamiętać o wyroku Sądu Najwyższego z 12 marca 2020 r. w sprawie o sygn. akt IV CSK 582/18. Otóż SN stwierdził w nim, że „skutek przerwy biegu przedawnienia w rezultacie złożenia wniosku o zawezwanie do próby ugodowej następuje niezależnie od tego, czy ugoda została zawarta, czy też do jej zawarcia nie doszło. Skutek ten nie powstanie w sytuacji, w której wniosek o zawezwanie do próby ugodowej został zwrócony albo odrzucony lub postępowanie pojednawcze zostało umorzone”. W omawianym wyroku SN jednocześnie podkreślił, że w przypadku wykrycia, że wyłącznym celem wniosku jest przerwanie biegu terminu przedawnienia, wniosek powinien zostać odrzucony. Zatem instytucję zawezwania do próby ugodowej należy stosować tak, aby sąd nie uznał, że jest to czynność mająca na celu wyłącznie przerwanie biegu przedawnienia.
Wybrane terminy szczególne
Przepisy kodeksu cywilnego i innych ustaw wprowadzają szczegółowe terminy przedawnienia poszczególnych roszczeń. I tak przedawnienie roszczeń następuje:
• o wydanie przedmiotu pożyczki – z upływem sześciu miesięcy (art. 722 k.c.),
• przeciwko najemcy – z upływem roku (art. 677 k.c.),
• za utratę przesyłki – z upływem roku (art. 77 ustawy z 15 listopada 1984 r. – Prawo przewozowe; t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 8),
• ze stosunku pracy – z upływem trzech lat (art. 291 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy; t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1320; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 1162),
• z tytułu umowy zlecenia i usług o wynagrodzenie za spełnione czynności przedsiębiorcy – po dwóch latach (art. 751 pkt. 1 k.c.),
• z tytułu umowy o dzieło – dwa lata od dnia oddania dzieła oraz dwa lata od dnia, w którym dzieło miało być oddane (art. 646 k.c.).
• z tytułu umowy pożyczki pomiędzy przedsiębiorcami oraz pomiędzy przedsiębiorcą i konsumentem – z upływem trzech lat.