Jest to odrębny rodzaj postępowania administracyjnego prowadzonego przez organy finansowe, za pomocą którego dochodzi do władczej, jednostronnej, publicznoprawnej konkretyzacji stosunku prawnego z zakresu prawa podatkowego. Jest ono uregulowane w Ordynacji podatkowej, przy czym część unormowań została przeniesiona z kodeksu postępowania administracyjnego. Wartością nadrzędną w tym postępowaniu, mimo że interes publiczny ma tu szczególne znaczenie, jest ochrona podatnika, w związku z czym ustawodawca stwierdził m.in., że powinno być ono prowadzone w sposób budzący zaufanie do organów podatkowych, a te obowiązane są udzielać niezbędnych informacji i wyjaśnień o przepisach prawa podatkowego, pozostających w związku z przedmiotem danego postępowania. Poza tym winny one działać szybko i wnikliwie (w miarę możliwości niezwłocznie), posługując się możliwie najprostszymi środkami prowadzącymi do załatwienia sprawy, i podejmować wszelkie niezbędne działania w celu wyjaśnienia stanu faktycznego.
Etapy postępowania podatkowego
Procedurę podatkową podzielić możemy na kilka faz. Są to:
* postępowanie wyjaśniające,
* ustalenie obowiązku podatkowego,
* wydanie decyzji dotyczącej zobowiązania podatkowego,
* postępowanie odwoławcze.
W pierwszym etapie organ finansowy ustala okoliczności uzasadniające wymierzenie i następnie ściągnięcie podatku. Warunkiem powstania stosunku podatkowego jest zaistnienie przedmiotu opodatkowania oraz osoby zobowiązanej do uiszczenia podatku. Dane dotyczące przedmiotu opodatkowania i samej osoby podatnika dostarcza ona sama, osoby trzecie lub zbiera je organ finansowy.
Druga faza to tzw. postępowanie wymiarowe – jego celem jest ustalenie wielkości zobowiązania podatkowego. Z inicjatywy własnej organu finansowego lub na wniosek podatnika może być przeprowadzone postępowanie dowodowe, w którym dowodami mogą być dokumenty, zeznania świadków i samych podatników czy opinie biegłych.
Po tych czynnościach wydawana jest decyzja dotycząca zobowiązania podatkowego, czyli orzeczenie, rozstrzygające sprawę co do istoty. Powinna ona zawierać m.in. powołanie podstawy prawnej, treść rozstrzygnięcia (sentencję), uzasadnienie faktyczne i prawne oraz pouczenie o trybie odwoławczym. Decyzję taką doręcza się stronie na piśmie.
Poza decyzjami, w toku postępowania organ finansowy podejmuje też różne rozstrzygnięcia incydentalne. Zapadają one w formie postanowień i dotyczą np. dopuszczenia dowodów czy świadków.
Kolejne stadium to postępowanie odwoławcze, które ma na celu umożliwienie podatnikowi, niezadowolonemu z wydanej przez organ finansowy decyzji, odwołania się do instancji wyższej.
Przesłankami ewentualnej skuteczności odwołania może być w szczególności jej bezpodstawność materialna lub naruszenie trybu postępowania. Załatwienie sprawy w postępowaniu odwoławczym powinno nastąpić nie później niż w ciągu 2 miesięcy od dnia otrzymania odwołania przez organ odwoławczy, który może zaskarżoną decyzję utrzymać w mocy, uchylić w całości i wydać nową lub uchylić i przekazać do ponownego rozpatrzenia przez organ, który wydał zaskarżoną decyzję. Środkiem odwoławczym od postanowienia jest zażalenie. Wnosi się je w terminie 7 dni od jego doręczenia.
Strony w postępowaniu podatkowym
Stronami są tu podatnik, płatnik, inkasent lub ich następca prawny, a także osoby trzecie, które z uwagi na swój interes prawny żądają czynności organu podatkowego, do której czynność organu podatkowego się odnosi lub której interesu prawnego działanie organu podatkowego dotyczy. Podatnik w postępowaniu podatkowym może działać osobiście lub ustanowić pełnomocnika. Pełnomocnikiem może być osoba fizyczna mająca pełną zdolność do czynności prawnych. Stroną może być tu również inna osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej, jeżeli zgodnie z przepisami prawa podatkowego przed powstaniem obowiązku podatkowego ciążą na niej szczególne obowiązki lub zamierza skorzystać z uprawnień wynikających z tego prawa.
Załatwienie sprawy wymagającej przeprowadzenia postępowania dowodowego powinno nastąpić bez zbędnej zwłoki, jednak nie później niż w ciągu miesiąca, a sprawy szczególnie skomplikowanej – nie później niż w ciągu 2 miesięcy od dnia wszczęcia postępowania.
Postępowanie podatkowe jest dwuinstancyjne. Strona niezadowolona z decyzji głównej kończącej sprawę może wnieść od niej w ciągu 14 dni od jej ogłoszenia lub doręczenia odwołanie do organu odwoławczego. Decyzje, od których nie służy już odwołanie w postępowaniu podatkowym, są ostateczne. Uchylenie lub zmiana tych decyzji, stwierdzenie ich nieważności oraz wznowienie postępowania mogą nastąpić tylko w przypadkach przewidzianych w Ordynacji podatkowej i innych ustawach podatkowych.
Podstawa prawna
* Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (t.j. Dz.U. z 2005 r. nr 8, poz. 60 z późn. zm.).