pomocnictwo

To pojęcie zarówno z dziedziny prawa karnego, prawa wykroczeń, jak i prawa cywilnego.
W prawie karnym jest to sposób popełnienia przestępstwa, w dodatku przestępstwa własnego, nie jest to forma udziału w cudzym. Tym samym odpowiedzialność pomocnika jest niezależna od odpowiedzialności sprawcy głównego (można osądzić i skazać za pomocnictwo, nie znajdując nawet sprawcy głównego, jak w tzw. aferze Rywina).

Sąd wymierza pomocnikowi karę w granicach przewidzianych dla sprawstwa. Oznacza to, że nie ma innego przedziału zagrożenia np. za kradzież, a innego za pomoc w kradzieży (i tu, i tu sąd ma do dyspozycji od 3 miesięcy do 5 lat pozbawienia wolności). Sąd może wprawdzie zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary wobec pomocnika (np. kiedy ten starał się zapobiec przestępstwu, w którego popełnieniu wcześniej pomagał), ale nie stanowi to reguły. Kiedy bowiem przestępstwo popełnia sprawca narażony na wyższą karalność (np. funkcjonariusz publiczny), to i pomocnik może być tak jak on ukarany, chyba że nie wiedział o szczególnej właściwości sprawcy. W tej drugiej sytuacji ponosi odpowiedzialność za pomocnictwo w przestępstwie podstawowym.
Pomocnictwo może być fizyczne (trzymanie i podawanie narzędzi potrzebnych przy wyważaniu drzwi) i psychiczne (przekonywanie włamującego się, że nie warto rezygnować, bo akcja musi się udać), choć w ostatnim wypadku możliwe jest też przyjęcie podżegania.
Dzieje się tak np. wtedy, gdy strażnik magazynu udaje, że nie widzi i nie słyszy znajomego złodzieja, by mu ułatwić kradzież.
Pomocnictwo może być tylko umyślne. Można więc być pomocnikiem-przestępcą zarówno w zamiarze bezpośrednim, gdy Iksiński sprzedaje Igrekowskiemu nóż, chcąc, by ten zabił nim sąsiada, jak i ewentualnym, kiedy Iksiński sprzedając ów nóż, godzi się na to, że Igrekowski zabije sąsiada. Nie jest natomiast karalnym pomocnictwem działanie lekkomyślne albo niedbałe, ponieważ zgodnie z k.k. nie ma wówczas mowy o umyślności. Pomocnictwo z istoty swej (ułatwianie popełnienia przestępstwa) musi zaistnieć przed lub w trakcie popełnienia czynu przez sprawcę głównego. W praktyce zdarzają się trudności w rozgraniczaniu między nim a współsprawstwem, a niekiedy nawet bywa kłopotliwe odróżnienie pomocnictwa psychicznego od poplecznictwa i paserstwa, jeśli przed popełnieniem przestępstwa ktoś obiecał sprawcy, że po fakcie ukryje go i odkupi od niego ukradzione przedmioty.

W kodeksie wykroczeń

Kodeks wykroczeń przyjął zasadę, że pomocnictwo jest karane jedynie wówczas, gdy ustawa tak stanowi. Karany jest wobec tego za wykroczenie m.in. pomocnik złodzieja rzeczy o wartości nieprzekraczającej dwustu pięćdziesięciu złotych (powyżej tej kwoty kradzież jest przestępstwem).

W prawie cywilnym

W prawie cywilnym pomocnictwo to czyn niedozwolony. Odpowiedzialność sodszkodowawczą ponosi obok tego, kto szkodę wyrządził, również ten, kto był pomocny w jej wyrządzeniu – stanowi kodeks cywilny. Jednak odpowiada on tylko wówczas, gdy można mu przypisać winę. Ale i tu pomocnictwo polega na fizycznym lub psychicznym wspieraniu sprawcy szkody przed albo w czasie jej wyrządzenia (Iksiński przygotował skrzynkę pomidorów, potem podawał je Igrekowskiemu, by tamten ciskał nimi w fasadę domu nielubianego sąsiada). Pomocnik jest obowiązany pokryć całą szkodę, jaka wynikła z czynu niedozwolonego (Iksiński powinien odpowiadać materialnie za odnowienie zniszczonej ściany). Nie ma przy tym znaczenia, czy zamierzał ją wyrządzić w całym zakresie, w jakim de facto powstała, ani czy odniósł jakąkolwiek z tej szkody korzyść. Odpowiada solidarnie ze sprawcą (sąsiad może wybierać, czy będzie domagał się całej zapłaty za odświeżenie tynku od Igrekowskiego czy od Iksińskiego, albo też od obu w określonych przez siebie częściach). Pomocnik może też odpowiadać samodzielnie, jeśli odpowiedzialność sprawcy szkody jest z jakiegokolwiek powodu wyłączona (np. gdy sprawcą jest małoletni, który nie ukończył trzynastu lat, albo osoba niepoczytalna).

PRZYKŁAD
W typowej sytuacji pomocnik może podwieźć sprawcę na miejsce włamania swoim samochodem, a potem stać na czatach. Może mu też poradzić, jak wejść do okradanego mieszkania.

WARTO ZAPAMIĘTAĆ
Za pomocnictwo odpowiada także ten, kto wbrew prawnemu, szczególnemu obowiązkowi niedopuszczenia do popełnienia czynu zabronionego ułatwia innej osobie swoim zaniechaniem popełnienie przestępstwa.