Dyrektywa jest jednym z aktów prawnych Unii Europejskiej. Należy ona, obok rozporządzeń, decyzji oraz opinii i zaleceń, do kategorii prawa wtórnego nazywanego też pochodnym (w odróżnieniu od prawa pierwotnego, np. traktatów). Najczęściej znajdują one zastosowanie w ramach ujednolicania porządku prawnego poszczególnych państw członkowskich w dziedzinie prawa pracy, ochrony środowiska, ochrony konsumenta oraz prawa spółek.
Dyrektywy skierowane są wyłącznie do państw członkowskich, które są zobowiązane do ich implementacji (wdrożenia) do prawa krajowego w określonym terminie. Większość dyrektyw kierowana jest do wszystkich państw członkowskich Unii Europejskiej, jednak mogą być one kierowane do wybranych państw, a nawet do jednego państwa. Zatem państwo, do którego skierowana została dyrektywa, ma obowiązek wydać w określonym terminie przepisy krajowe, odpowiadające treści dyrektywy. Dyrektywa jest zatem dopiero pierwszym z dwóch wymaganych kroków, które muszą zostać podjęte w celu ustanowienia obowiązującej normy prawnej – tym drugim krokiem jest uchwalenie i wprowadzenie w życie odpowiednich przepisów wewnętrznych w danym państwie. W przepisach wydawanych przez państwo członkowskie na podstawie dyrektywy musi znaleźć się odwołanie do konkretnej dyrektywy, której wskazania mają realizować dane przepisy.
Zgodnie z art. 249 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską, dyrektywa wiąże każde państwo członkowskie, do którego jest kierowana, w odniesieniu do rezultatu, który ma być osiągnięty, pozostawia jednak organom krajowym swobodę wyboru formy i środków. W praktyce oznacza to, że akt ten formułuje cele, które adresaci, dowolnymi środkami, formami i metodami, obowiązani są osiągnąć.
Dyrektywy pochodzą od Rady Europejskiej bądź Komisji Europejskiej. Może też je wydawać Rada Europejska wspólnie z Parlamentem Europejskim. Powstają przy wykorzystaniu różnych procedur, w zależności od tego, od kogo pochodzą. Dla swej ważności muszą posiadać uzasadnienie oraz zostać opublikowane w Dzienniku Urzędowym Wspólnoty Europejskiej. Dyrektywa wchodzi w życie z dniem w niej określonym lub, w jego braku, dwudziestego dnia po jej publikacji.
Z racji tego, że jest kierowana do państw członkowskich, a nie obywateli, dyrektywa nie ustanawia bezpośrednio praw dla jednostek, co odróżnia ją od rozporządzenia, które jest bezpośrednio skuteczne. Jednak w praktyce ta różnica została zniwelowana przez orzecznictwo Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości, zgodnie z którym dyrektywa może wyjątkowo wywoływać skutek bezpośredni (bez konieczności implementacji), jeżeli:
* mimo upływu terminu nie została wdrożona do krajowego porządku prawnego lub została źle zaimplementowana,
* jej postanowienia są wystarczająco precyzyjne i bezwarunkowe.
Jeżeli obie te przesłanki są spełnione, jednostka ma prawo powołać się na postanowienia dyrektywy przed krajowymi sądami i organami administracji (bezpośrednia skuteczność pionowa dyrektywy). Bezpośrednia skuteczność dyrektyw jest natomiast wykluczona w relacji poziomej, tj. między podmiotami prywatnymi. Zgodnie z orzecznictwem ETS, dyrektywy nie mogą bowiem bezpośrednio nakładać obowiązków na jednostki.
W przypadkach, w których dyrektywy nie zrealizowano całkowicie, Komisja Europejska bądź inne państwo członkowskie może wszcząć postępowanie w sprawie naruszenia Traktatu Rzymskiego przeciwko państwu, które nie wprowadza dyrektywy w życie.
WARTO ZAPAMIĘTAĆ
Dyrektywy mogą przewidywać tzw. opt-out, czyli możliwość wyłączenia pewnych ich postanowień z implementacji w prawie krajowym.
PRZYKŁAD
UE wydała dyrektywę nr 55/2005 w sprawie bezpieczeństwa wind. Dyrektywa ta nakładała na producentów i importerów wind jedyny obowiązek – oznaczania ich znaczkiem „W”. Miała ona zostać wdrożona do porządku prawnego trzech państw członkowskich X, Y i Z. Państwo X postanowiło implementować ją w formie ustawy. Jej postanowienia nie były jednak wiernym powtórzeniem regulacji unijnych, ponieważ ustawa obowiązek oznaczania znaczkiem „W” nałożyła nie tylko na producentów i importerów wind, ale także schodów ruchomych. Natomiast państwo Y postanowiło wdrożyć jej postanowienia do krajowego porządku prawnego, wydając rozporządzenie, które wiernie odzwierciedlało treść dyrektywy. Zaś państwo Z nie wydawało żadnego aktu prawnego powszechnie obowiązującego, ale na wszystkich funkcjonujących na terenie swojego kraju producentów i importerów wind nałożyło obowiązek oznaczania produktów znaczkiem „W”, wydając w tej sprawie indywidualne decyzje administracyjne. Każde z tych państw wywiązało się ze swoich obowiązków właściwie i osiągnęło cel określony w dyrektywie.
RADZIMY
Jeżeli Polska jako państwo członkowskie nie będzie realizować wskazań wynikających z jakiejkolwiek dyrektywy, którą miała obowiązek wdrożyć do naszego porządku prawnego, lub będzie je realizować, ale w sposób niepełny lub nieprawidłowy, wówczas każdy obywatel naszego państwa, który z tego tytułu poniósł szkodę, może wnieść powództwo do polskiego sądu powszechnego o odszkodowanie.
Podstawa prawna
* Art. 249, art. 254 ust. 1 i 2 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską (Dz.U. z 2004 r. nr 90, poz. 864/2).