podejrzany

Na gruncie polskiego procesu karnego sprawca przestępstwa staje się podejrzanym, jeżeli prokurator wydał w stosunku do niego postanowienie o przedstawieniu zarzutów, oraz jeżeli pomimo braku postanowienia o przedstawieniu zarzutów – gdy ustawa to dopuszcza – sprawcę przesłuchano w charakterze podejrzanego. Podejrzany staje się oskarżonym, jeżeli wniesiona zostanie do sądu skarga, jaką może być:

* akt oskarżenia (postępowanie zwykłe),

* skrócony akt oskarżenia (postępowanie uproszczone),

* uproszczony akt oskarżenia (postępowanie prywatnoskargowe), oraz jeżeli prokurator złoży wniosek o warunkowe umorzenie postępowania.

Zanim prowadzący postępowanie przygotowawcze przystąpi do zadawania pytań podejrzanemu, tuż po ogłoszeniu postanowienia o przedstawieniu zarzutów musi pouczyć podejrzanego o jego uprawnieniach. Musi przekazać mu informację o przysługujących mu uprawnieniach i ciążących na nim obowiązkach, z których może skorzystać (jeżeli chodzi o jego prawa) i z których musi się wywiązać (jeżeli chodzi o jego obowiązki). Gdy podejrzany ma jakieś wątpliwości co do przysługujących mu uprawnień lub ciążących na nim obowiązków, należy mu objaśnić, na czym te uprawnienia i obowiązki mają polegać.

Informacje dla podejrzanego

Przed pierwszym przesłuchaniem podejrzany musi zostać pouczony na piśmie o:

1) uprawnieniach do:

* składania wyjaśnień,

* odmowy składania wyjaśnień lub odmowy odpowiedzi na pytania,

* składania wniosków o dokonanie czynności śledztwa lub dochodzenia,

* korzystania z pomocy obrońcy,

* żądania, aby przesłuchano go z udziałem ustanowionego obrońcy,

* końcowego zaznajomienia z materiałami postępowania,

2) obowiązkach i konsekwencjach dotyczących:

* braku obowiązku dowodzenia swej niewinności,

* braku obowiązku dostarczenia dowodów na swoją niekorzyść,

* obowiązku stawiennictwa na wezwanie organów procesowych,

* obowiązku wskazania adresu dla doręczeń w kraju,

* konsekwencji zmiany adresu.

Oprócz uprawnień, o których należy pouczyć podejrzanego przed pierwszym przesłuchaniem, ma on też inne uprawnienia w toku procesu:

* ma prawo żądać, aby mu doręczono postanowienie o przedstawieniu zarzutów z uzasadnieniem; o prawie takiego żądania trzeba go pouczyć,

* ma prawo do osobistego uprzedniego przejrzenia akt sprawy, o czym należy go pouczyć,

* może skorzystać z bezpłatnej pomocy tłumacza, jeżeli nie rozumie lub nie mówi językiem używanym w kraju, gdzie przedstawiono mu zarzut popełnienia przestępstwa,

* ma prawo do inicjatywy dowodowej,

* ma prawo do zaskarżania postanowień,

* ma prawo żądać przesłuchania świadka przez sąd w celu zabezpieczenia zeznań świadka, jeżeli zachodzi niebezpieczeństwo, iż świadka nie będzie można przesłuchać na rozprawie.

Podejrzany nie ma obowiązku dowodzenia swojej niewinności ani obowiązku dostarczenia dowodów na swoją niekorzyść. Ma jednak obowiązek poddania się oględzinom zewnętrznym ciała oraz badaniom, które nie są połączone z naruszeniem integralności ciała. Dopuszcza się pobieranie od podejrzanego odcisków palców, fotografowanie go oraz pokazywanie w celach rozpoznawczych innym osobom. Za zgodą podejrzanego można mu pobrać krew lub wydzieliny z organizmu, jeżeli przeprowadzenie tych badań jest nieodzowne i gdy pobranie krwi i wydzielin jest dokonane przez uprawnionego do tego pracownika służby zdrowia z zachowaniem wskazań wiedzy lekarskiej.
W celu zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania lub zapobiegnięcia popełnieniu nowego, ciężkiego przestępstwa albo gdy zachodzi uzasadniona obawa ucieczki lub ukrywania się lub nakłaniania do składania fałszywych zeznań lub wyjaśnień albo w inny bezprawny sposób utrudniania procesu, wobec podejrzanego mogą być zastosowane środki zapobiegawcze. Należą do nich:

* tymczasowe aresztowanie – tymczasowe pozbawienie wolności na mocy postanowienia sądu,

* poręczenie majątkowe – w postaci pieniędzy, papierów wartościowych, zastawu lub hipoteki może złożyć podejrzany albo inna osoba,

* poręczenie społeczne lub osoby godnej zaufania – na wniosek m.in. pracodawcy, kierownictwa szkoły, organizacji społecznej lub osoby godnej zaufania można przyjąć poręczenie, że podejrzany stawi się na każde wezwanie i nie będzie w sposób bezprawny utrudniał postępowania,

* dozór policyjny – obowiązek ten może polegać na zakazie wydalania się z określonego miejsca pobytu, zgłaszaniu się do organu dozorującego w określonych odstępach czasu, zawiadamianiu o zamierzonym wyjeździe oraz o terminie powrotu, a także na innych ograniczeniach swobody,

* zawieszenie w czynnościach – chodzi o zawieszenie w czynnościach służbowych lub w wykonywaniu zawodu albo nakaz powstrzymania się od określonej działalności lub od prowadzenia określonego rodzaju pojazdów,

* zakaz opuszczania kraju – może być połączony z zatrzymaniem paszportu lub innego dokumentu uprawniającego do przekroczenia granicy albo z zakazem wydania takiego dokumentu.

Podstawa prawna
* Art. 71, 74, 249–277 i 300–301 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz.U. nr 89, poz. 555 z późn. zm.).