Prawo pracy przewiduje różne rodzaje odpraw.

Odprawa pośmiertna

Odprawa pośmiertna jest jednorazowym świadczeniem pieniężnym przysługującym bezpośrednio od pracodawcy uprawnionym członkom rodziny zmarłego pracownika. Prawo do odprawy powstaje z dniem śmierci pracownika, jeżeli nastąpiła ona w czasie trwania stosunku pracy lub po jego rozwiązaniu, ale w czasie pobierania przez pracownika zasiłku chorobowego. Wysokość odprawy jest uzależniona od okresu zatrudnienia zmarłego pracownika u danego pracodawcy. Do okresu zatrudnienia, od którego zależy wysokość odprawy pośmiertnej, wlicza się pracownikowi okres zatrudnienia u poprzedniego pracodawcy, jeżeli zmiana pracodawcy nastąpiła w wyniku przejścia zakładu pracy lub jego części na innego pracodawcę, a także w innych przypadkach, gdy nowy pracodawca jest następcą prawnym w stosunkach pracy nawiązanych przez pracodawcę poprzednio zatrudniającego tego pracownika.
Odprawa przysługuje w wysokości:

* miesięcznego wynagrodzenia, jeżeli pracownik był zatrudniony krócej niż 10 lat,
* trzymiesięcznego wynagrodzenia, jeżeli pracownik był zatrudniony co najmniej 10 lat,
* sześciomiesięcznego wynagrodzenia, jeżeli pracownik był zatrudniony co najmniej 15 lat.

Wysokość wynagrodzenia oblicza się według zasad obowiązujących przy ustalaniu ekwiwalentu pieniężnego za niewykorzystany urlop wypoczynkowy. Wymiar odprawy jest wysokością minimalną, gwarantowaną ustawowo. Ustalenie tej odprawy w wysokości i na zasadach korzystniejszych jest możliwe w układach zbiorowych pracy lub w regulaminie wynagrodzenia.
Prawo do odprawy pośmiertnej przysługuje bezwarunkowo małżonkowi zmarłego pracownika oraz warunkowo innym członkom jego rodziny, jeżeli spełniają warunki do uzyskania renty rodzinnej (uprawnionymi do renty mogą być: dzieci, wnuki, rodzice i rodzeństwo). Odprawę pośmiertną dzieli się w częściach równych pomiędzy wszystkich uprawnionych członków rodziny. Jeżeli po zmarłym pracowniku pozostał tylko jeden członek rodziny uprawniony do odprawy pośmiertnej, wówczas przysługuje mu odprawa w wysokości połowy kwoty.
Pracodawca może się od obowiązku wypłaty odprawy pośmiertnej uwolnić, ubezpieczając pracowników na życie w zakładzie ubezpieczeń gospodarczych. Rodzinie wypłacane jest z tego tytułu od zakładu ubezpieczeń odszkodowanie w wysokości nie niższej niż wysokość odprawy pośmiertnej. Jeżeli natomiast odszkodowanie jest niższe od odprawy pośmiertnej, pracodawca jest obowiązany wypłacić rodzinie kwotę stanowiącą różnicę między tymi świadczeniami.

Odprawa emerytalna lub rentowa

Odprawa emerytalna lub rentowa ma charakter powszechnego świadczenia socjalnego. Przysługuje ona pracownikowi w związku z przejściem na rentę lub emeryturę. Pracownicy mają prawo do otrzymania odprawy emerytalnej lub rentowej od pracodawcy w wysokości jednomiesięcznego wynagrodzenia. Istnieje jednak możliwość ustalenia w układach zbiorowych pracy lub w regulaminie wynagrodzenia korzystniejszego wymiaru odprawy.

W przypadku gdy pracownik był zatrudniony u kilku pracodawców, odprawa emerytalna lub rentowa przysługuje od każdego z pracodawców, jednakże ich wysokość może być różna, gdyż u pracodawców mogą obowiązywać w tym zakresie różne przepisy płacowe. Wysokość odprawy oblicza się według zasad obowiązujących przy ustalaniu ekwiwalentu za urlop wypoczynkowy. Roszczenie o wypłatę odprawy emerytalnej lub rentowej staje się wymagalne w dniu rozwiązania umowy o pracę z uprawnionym do niej pracownikiem.

Wygaśnięcie stosunku pracy na podstawie wyboru

Ten rodzaj odprawy pieniężnej przysługuje pracownikowi, z którym nawiązano stosunek pracy na podstawie wyboru i pracownik w związku z wyborem nie pozostawał na urlopie bezpłatnym, czyli w chwili podjęcia pracy na podstawie wyboru niezwiązany był innym stosunkiem pracy. Uprawnienie to w wysokości jednomiesięcznego wynagrodzenia jest należne w momencie wygaśnięcia stosunku pracy nawiązanego na podstawie wyboru.

Odprawa pieniężna w związku ze zwolnieniem grupowym

Ustawa z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników przewiduje prawo do odprawy pieniężnej zwalnianym pracownikom. Odprawa pieniężna przysługuje pracownikom w razie zwolnienia grupowego, czyli rozwiązania przez pracodawcę zatrudniającego co najmniej 20 pracowników stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników, w drodze wypowiedzenia lub na mocy porozumienia stron, jeżeli w okresie nieprzekraczającym 30 dni zwolnienie obejmuje co najmniej:

* 10 pracowników – gdy pracodawca zatrudnia mniej niż 100 pracowników,
* 10 proc. pracowników – gdy pracodawca zatrudnia co najmniej 100, jednak mniej niż 300 pracowników,
* 30 pracowników – gdy pracodawca zatrudnia co najmniej 300 lub więcej pracowników.

Wysokość odprawy pieniężnej jest uzależniona od zakładowego stażu pracy pracownika. Pracownikowi w ramach zwolnienia grupowego przysługuje odprawa w wysokości:

* miesięcznego wynagrodzenia – jeżeli był zatrudniony u danego pracodawcy krócej niż 2 lata,
* dwumiesięcznego wynagrodzenia – jeżeli był zatrudniony u danego pracodawcy od 2 do 8 lat,
* trzymiesięcznego wynagrodzenia – jeżeli był zatrudniony u danego pracodawcy ponad 8 lat.

Do okresu zatrudnienia, od którego zależy wysokość odprawy, wlicza się okres zatrudnienia u poprzedniego pracodawcy, jeżeli zmiana pracodawcy nastąpiła w wyniku przejścia zakładu pracy lub jego części na innego pracodawcę, a także w innych przypadkach, gdy nowy pracodawca jest następcą prawnym w stosunkach pracy nawiązanych przez pracodawcę poprzednio zatrudniającego tego pracownika. Wysokość odprawy ustala się według zasad obowiązujących przy obliczaniu ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy. Prawo do odprawy pieniężnej nabywa również pracownik zatrudniony w zakładzie pracy zatrudniającym co najmniej 20 osób, w przypadku gdy wprawdzie nie dochodzi do tzw. zwolnienia grupowego, lecz gdy pracodawca podejmuje decyzję o likwidacji stanowiska pracy takiego pracownika bądź to z przyczyn ekonomicznych, bądź odnoszących się do reorganizacji zakładu pracy. Istotne jest, że pracownik nabywa prawo do takiej odprawy tylko i wyłącznie wtedy, kiedy likwidacja stanowiska pracy bądź inne przyczyny leżące po stronie zakładu pracy są wyłącznym powodem rozwiązania z nim umowy o pracę. Odprawa nie przysługuje np. pracownikowi, któremu wypowiedziano umowę o pracę w związku ze stwierdzeniem konkretnych naruszeń obowiązków pracowniczych, a którego stanowisko w efekcie restrukturyzacji zlikwidowano.

WARTO ZAPAMIĘTAĆ
Prawo do odprawy przysługuje tylko raz, tj. z chwilą przejścia na emeryturę lub rentę. W razie ponownego podjęcia zatrudnienia, przy jednoczesnym pobieraniu emerytury bądź renty, pracownik nie otrzyma odprawy, mimo że nastąpiło rozwiązanie stosunku pracy w związku z przejściem na emeryturę lub rentę.
Kancelaria Prawna Chałas i Wspólnicy

Podstawa prawna
* Ustawa z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (Dz.U. nr 90, poz. 844 z późn. zm.).
* Art. 921 i 93 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 z późn. zm.).