Ustawa z 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego – wyciąg z przepisów dotyczących postępowania w sprawach gospodarczych (w wersji obowiązującej od 7 listopada 2019 r.)

(t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1460)

7 listopada 2019 r. wejdzie w życie zdecydowana większość przepisów najobszerniejszej od lat nowelizacji ustawy z 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1460; dalej: k.p.c.) – aktu prawnego regulującego tryb i sposób prowadzenia spraw cywilnych, w tym sporów gospodarczych. Mowa o zmianach wprowadzonych ustawą z 4 lipca 2019 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 1469; dalej: ustawa nowelizująca).

Celem tej obszernej noweli jest usprawnienie i przyspieszenie postępowań cywilnych. Zmieni się prawie 300 przepisów kodeksu. Do najważniejszych zmian należą: zupełnie nowy sposób przygotowania i organizacji rozprawy przez sąd z udziałem stron, w tym zaostrzone rygory wymiany pism procesowych przed rozprawą (nowo dodany rozdział 2a „Organizacja rozpraw” ‒ art. 2051 i nast. k.p.c.), instytucja nadużycia prawa procesowego w postępowaniu cywilnym (nowy art. 41 k.p.c. oraz art. 2262 k.p.c.) czy nowy tryb postępowania w sprawach gospodarczych (uregulowany w nowo dodanym do k.p.c. dziale IIa „Postępowanie w sprawach gospodarczych” – art. 4581 i nast. k.p.c.). Dla przedsiębiorców szczególnie ważna jest właśnie ta ostatnia zmiana – oznaczająca powrót, po kilku latach nieobecności, odrębnego postępowania w sprawach gospodarczych, choć w innym niż przed laty kształcie. Omawiamy właśnie przepisy tego nowego działu. Szczególną uwagę warto zwrócić na:

• nowe zasady prowadzenia sporów pomiędzy przedsiębiorcami oraz innych sporów, które ze względu na swoje cechy zostały uznane przez ustawodawcę za sprawy gospodarcze;

• rygorystyczny termin do zgłaszania twierdzeń i dowodów w postępowaniu w sprawach gospodarczych, po upływie którego dopuszczenie dalszych dowodów możliwe będzie tylko w szczególnych sytuacjach w ramach dyskrecjonalnej władzy sędziego, tzw. prekluzja dowodowa (art. 4585 k.p.c.);

• ograniczenia w korzystaniu z niektórych środków dowodowych w postępowaniu w sprawach gospodarczych i prymat dowodu z dokumentu (art. 45810 i art. 45811 k.p.c.);

• możliwość zawarcia umowy dowodowej i wyłączenia przez strony prawa do powoływania określonych dowodów przed sądem cywilnym (art. 4589 k.p.c.).

Nowe postępowanie gospodarcze będzie obligatoryjne dla wszystkich spółek, jak również fundacji czy stowarzyszeń prowadzących działalność gospodarczą. Natomiast osoba fizyczna prowadząca działalność gospodarczą będzie mogła wybrać, składając oświadczenie przed sądem, czy skorzysta z tego rodzaju postępowania, czy ze zwykłego postępowania. ©℗

Deloitte Legal

TYDZIEŃ Z KOMENTARZAMI – BAZA PUBLIKACJI

W tygodniku Firma i Prawo komentowaliśmy ustawy:

• z 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej

• z 5 lipca 2001 r. o cenach

• z 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych

• z 16 września 1982 r. – Prawo spółdzielcze

• z 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych

• z 8 marca 2013 r. o terminach zapłaty w transakcjach handlowych

• z 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym

• z 12 grudnia 2012 r. o ogólnym bezpieczeństwie produktów

• z 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji

• z 14 grudnia 2012 r. o odpadach

• z 30 maja 2014 r. o prawach konsumenta

• z 6 września 2001 r. o transporcie drogowym

• z 15 maja 2015 r. – Prawo restrukturyzacyjne

• z 29 stycznia 2004 r. – Prawo zamówień publicznych

• z 20 lipca 2017 r. – Prawo wodne

• z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (wyciąg dotyczący rękojmi i gwarancji)

• z 10 maja 2018 r. o ochronie danych osobowych

• z 5 lipca 2018 r. o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej

Przeoczyłeś tygodnik? Znajdziesz go w wydaniach dgp na www.edgp.gazetaprawna.pl

Dział IIa

Postępowanie w sprawach gospodarczych

Art. 4581. [Zastosowanie przepisów o postępowaniu w sprawach gospodarczych

§ 1. Przepisy niniejszego działu stosuje się w sprawach gospodarczych podlegających rozpoznaniu w procesie.

§ 2. W sprawach gospodarczych rozpoznawanych według przepisów niniejszego działu przepisy o innych postępowaniach odrębnych stosuje się w zakresie, w którym nie są sprzeczne z przepisami niniejszego działu. Nie dotyczy to spraw gospodarczych rozpoznawanych w europejskim postępowaniu nakazowym, europejskim postępowaniu w sprawie drobnych roszczeń oraz elektronicznym postępowaniu upominawczym.

komentarz

Przywrócenie postępowania w sprawach gospodarczych. Pierwszy artykuł wprowadzonego do ustawy z 17 listopada 1964 r. − Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1460 ze zm.; dalej: k.p.c.) nowego działu IIa dotyczącego postępowań gospodarczych ma charakter ogólny i konstytuuje najważniejsze zasady odnoszące się do tego postępowania.

Po siedmiu latach od uchylenia odrębnego postępowania w sprawach gospodarczych ustawodawca uznał, że konieczne jest przywrócenie tej szczególnej procedury. Przy czym nie oznacza to, że będzie miała ona dokładnie taki sam kształt, jak ta obowiązująca przed 2012 r. Wprowadzone od 7 listopada 2019 r. postępowanie gospodarcze to zasadniczo rozwiązanie nowe, a tylko niektóre elementy z poprzedniej regulacji zostaną w pewnym zakresie wprowadzone ponownie. Na przykład charakterystyczną cechą postępowania w sprawach gospodarczych będą, podobnie jak dawniej, rygory związane z przytaczaniem nowych dowodów i twierdzeń.

Zmiany mają na celu przede wszystkim przyspieszenie i usprawnienie spraw sądowych (podobnie jak zresztą większość innych zmian wprowadzonych omawianą nowelizacją k.p.c.). Od czasu zlikwidowania postępowania gospodarczego średni czas trwania postępowania pomiędzy przedsiębiorcami wydłużył się niemal dwukrotnie. Powrót odrębnego postępowania ma − jak wynika z uzasadnienia − skrócić czas trwania spraw do pół roku, podczas gdy obecnie trwają one średnio 15 miesięcy w sądach okręgowych i 14 miesięcy w sądach rejonowych. Ministerstwo Sprawiedliwości twierdzi, że wprowadzone nowelizacją zmiany będą istotnym krokiem w kierunku skrócenia czasu trwania tych postępowań, szczególnie że ich liczba wciąż wzrasta (w 2017 r. wynosiła niemal dwa miliony).

Zakres zastosowania. Zgodnie z art. 4581 par. 2 przepisy w zakresie postępowania gospodarczego będą miały zastosowanie jedynie w procesie. Jest to podstawowa zasada, która wyklucza stosowanie przepisów znajdujących się w nowym dziale do spraw należących do postępowania nieprocesowego (np. rejestrowego czy wieczystoksięgowego) oraz egzekucyjnego.
Brak zmian organizacyjnych w strukturach sądów. W wyniku wprowadzenia zmian przewidzianych w nowelizacji nie dojdzie do modyfikacji struktury wydziałów sądów gospodarczych czy też ich reorganizacji. Nie zostaną również utworzone żadne nowe, wyspecjalizowane wydziały gospodarcze. Niemniej jednak zmieni się tryb, w jakim do tej pory sądy rozpoznawały sprawy pomiędzy przedsiębiorcami.
Kogo dotyczą zmienione przepisy. Nowością jest możliwość rezygnacji z rozpatrywania sprawy w trybie gospodarczym (więcej w komentarzu do art. 4586 k.p.c.). Przy czym jest to możliwe jedynie na wniosek strony, która nie jest przedsiębiorcą lub jest przedsiębiorcą będącym osobą fizyczną. Sprawa jest wówczas rozpoznawana w zwykłym postępowaniu, z pominięciem przepisów o postępowaniu gospodarczym. Oznacza to, że nowe postępowanie gospodarcze będzie obligatoryjne dla wszystkich spółek, także dla tych z sektora mniejszych oraz średnich przedsiębiorstw, jak również fundacji czy stowarzyszeń prowadzących działalność gospodarczą. Natomiast osoba fizyczna prowadząca działalność gospodarczą będzie mogła wybrać rodzaj postępowania, w którym będzie rozpoznawana jej sprawa. Niewątpliwie może to rodzić pytania o zachowanie zasady równości stron w postępowaniu cywilnym.
Zastosowanie nowych przepisów do spraw już wszczętych. Zgodnie z art. 10 ustawy z 4 lipca 2019 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 1469; dalej: ustawa nowelizująca), wprowadzającej omawiane zmiany do k.p.c., „do spraw wszczętych i niezakończonych przed dniem wejścia w życie nowych przepisów, które podlegałyby rozpoznaniu w postępowaniu w sprawach gospodarczych, nie stosuje się przepisów o tym postępowaniu”. Oznacza to, że takie sprawy będą rozpoznawane według przepisów dotychczasowych i nie będą miały do nich zastosowania nowe przepisy dotyczące postępowań gospodarczych. Sprawy te rozpozna sąd właściwy według dotychczasowej regulacji. Nowe zasady postępowania w sprawach gospodarczych będą wdrażane tylko w odniesieniu do postępowań wszczętych po wejściu w życie nowych przepisów.
Postępowanie gospodarcze a inne postępowania odrębne. Komentowany artykuł ustanawia zasadę nadrzędności postępowania gospodarczego nad innymi rodzajami postępowań odrębnych. Oznacza to, że w sprawach gospodarczych rozpoznawanych według przepisów o postępowaniu gospodarczym przepisy o innych postępowaniach odrębnych stosuje się w zakresie, w jakim nie są one sprzeczne z wprowadzonymi przepisami dotyczącymi postępowań gospodarczych (z wyjątkiem, o którym mowa poniżej).

Postępowania odrębne to takie postępowania, które ze względu na pewną specyfikę rozpoznawanych spraw zostały zmodyfikowane względem postępowania zwykłego. Wśród postępowań odrębnych najważniejszych dla przedsiębiorców można wymienić m.in. postępowania:

– w sprawie naruszenia posiadania,

– uproszczone (np. o roszczenia wynikające z umów, jeśli wartość przedmiotu sporu nie przekracza 20 tys. zł),

– nakazowe (dotyczące m.in. roszczeń udowodnionych dokumentem urzędowym, pisemnym uznaniem długu, roszczeń z weksla),

– upominawcze. [przykład 1]

przykład 1

Konsekwencje nadrzędności postępowania gospodarczego nad innymi rodzajami postępowań odrębnych

Spółka X zleciła spółce Y przeprowadzenie badania marketingowego za wynagrodzeniem w wysokości 18 tys. zł. Po otrzymaniu wyników analizy odmówiła jednak zapłaty wynagrodzenia, twierdząc, że badanie nie zostało wykonane w sposób profesjonalny, a ponadto 20 dni po umówionym terminie. Umowa przewidywała karę umowną w wysokości 200 zł za każdy dzień opóźnienia (czyli łącznie w tym wypadku 4 tys. zł).

Spółka Y wniesie 7 listopada 2019 r. pozew przeciwko spółce X o zapłatę całego wynagrodzenia z umowy, wybierając tryb uproszczony jako najdogodniejszy z uwagi na wysokość i rodzaj żądania. Jeżeli spółka X chciałaby wnieść w tejże sprawie powództwo wzajemne o zasądzenie na jej rzecz kar umownych z tytułu opóźnień w wykonaniu tej samej umowy, to niestety nie będzie mogła tego zrobić.

Wprawdzie spółka Y wnosi pozew w postępowaniu uproszczonym, a w postępowaniu tym pozew wzajemny jest dopuszczalny, jeżeli roszczenie zgłoszone w pozwie wzajemnym nadaje się do rozpoznania w postępowaniu uproszczonym (roszczenie spółki X o zapłatę z tytułu kary umownej spełnia ten warunek). Jednak sprawa z powództwa spółki Y – jako sprawa ze stosunku cywilnego między przedsiębiorcami w ramach prowadzonej przez nich działalności − rozpoznawana byłaby już zgodnie z nowymi przepisami o postępowaniu w sprawach gospodarczych, a przepisy te mają prymat nad przepisami dotyczącymi postępowania uproszczonego (zasada nadrzędności przepisów o postępowaniu w sprawach gospodarczych wobec przepisów o innych postępowaniach odrębnych).

Ponieważ w postępowaniu gospodarczym pozew wzajemny jest niedopuszczalny, spółka X nie będzie mogła wnieść w ramach tej sprawy powództwa wzajemnego. Spółka X mogłaby ewentualnie dochodzić roszczenia o zapłatę z tytułu kary umownej w oddzielnym postępowaniu. ©℗

W przypadku postępowań nieprocesowych zasada nadrzędności nie będzie miała zastosowania – do tych postępowań przepisy o postępowaniu w sprawach gospodarczych nie będą w ogóle stosowane (art. 4581 k.p.c.). Przykład postępowania nieprocesowego, które ma związek z działalnością gospodarczą, ale sprawą gospodarczą nie jest, to postępowanie w zakresie rejestracji przedsiębiorców (postępowanie rejestrowe).

Wyjątek od zasady nadrzędności postępowania gospodarczego. Zasada nadrzędności postępowania gospodarczego nad innymi rodzajami postępowań odrębnych nie ma zastosowania do spraw gospodarczych rozpoznawanych w:

– europejskim postępowaniu nakazowym,

– europejskim postępowaniu w sprawie drobnych roszczeń,

– elektronicznym postępowaniu upominawczym.

Przepisy regulujące te postępowania, z uwagi na ich specyfikę, mają pierwszeństwo przed przepisami regulującymi postępowanie gospodarcze.

Ramka 1

Terminy wejścia w życie zmian w k.p.c.

Podstawową datą wejścia w życie dużej nowelizacji k.p.c. z 2019 r. jest 7 listopada 2019 r. W tym terminie wchodzi w życie zdecydowana większość zmienianych przepisów zarówno w kodeksie postępowania cywilnego, jak i w ustawie z 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 573) – w tym przepisy o największym praktycznym znaczeniu i możliwości oddziaływania na bieg postepowań.

Należy zwrócić uwagę na inne daty wejścia w życie nowelizacji. Część zmian, o potencjalnie mniejszym wpływie na model postępowania cywilnego, weszła w życie już 21 sierpnia 2019 r. (np. przepisy o możliwości zasądzenia przez sąd zwrotu kosztów wywołanych rażącą winą świadka, biegłego, pełnomocnika lub przedstawiciela ustawowego). Nieliczne zmiany wejdą w życie 7 lutego 2020 r. (przepisy o elektronicznym postępowaniu upominawczym – art. 50528‒50529, 50532‒50534 oraz 50536‒50538 k.p.c.), a także 7 sierpnia 2020 r. (zmiana art. 5 k.p.c. ‒ ogólnego przepisu o pouczeniach stron – w zakresie wydania przez ministra sprawiedliwości wzorów pouczeń, w tym w językach obcych). ©℗

Ramka 2

Przepisy przejściowe

W celu ustalenia, jakie dokładnie przepisy k.p.c. stosuje się do danej sprawy cywilnej, szczególnie będącej w toku, konieczne jest dokładne zapoznanie się z przepisami przejściowymi znajdującymi się w art. 9 i nast. ustawy nowelizującej, przewidującymi kilka podstawowych zasad wejścia w życie nowych przepisów i ich stosowania do spraw w toku, które przedstawiamy poniżej. Zawierają one również wiele regulacji szczegółowych, które wykraczają poza ramy opracowania, ale które należy wziąć pod uwagę przy podejmowaniu czynności procesowych w sprawach będących w toku w chwili wejścia w życie nowelizacji.

I tak w sprawach wszczętych i niezakończonych przed dniem wejścia w życie nowelizacji:

• zachowują moc czynności dokonane zgodnie z przepisami w brzmieniu dotychczasowym (art. 9 ust. 1 ustawy nowelizującej); charakterystyczna dla kompleksowych nowelizacji procedury zasada ważności podjętych już czynności została więc i w tym przypadku zachowana;

• stosuje się przepisy zmienione; wyjątkowo w tym zakresie do rozpoznania środków odwoławczych wniesionych i nierozpoznanych przed wejściem w życie nowelizacji stosuje się przepisy dotychczasowe;

• nie stosuje się przepisów o postępowaniu w sprawach gospodarczych, gdyby na podstawie zmienionych przepisów podlegały rozpoznaniu w tym postępowaniu; odpowiedni do rozpoznania takich spraw pozostaje sąd właściwy według dotychczasowych przepisów.

©℗

Art. 4582. [Definicja sprawy gospodarczej]

§ 1. Sprawami gospodarczymi są sprawy:

1) ze stosunków cywilnych między przedsiębiorcami w zakresie prowadzonej przez nich działalności gospodarczej;

2) określone w pkt 1, choćby którakolwiek ze stron zaprzestała prowadzenia działalności gospodarczej;

3) ze stosunku spółki oraz dotyczące roszczeń, o których mowa w art. 291–300 i art. 479–490 ustawy z dnia 15 września 2000 r. – Kodeks spółek handlowych (Dz. U. z 2019 r. poz. 505);

4) przeciwko przedsiębiorcom o zaniechanie naruszania środowiska i przywrócenie do stanu poprzedniego lub o naprawienie szkody z tym związanej oraz o zakazanie albo ograniczenie działalności zagrażającej środowisku;

5) z umów o roboty budowlane oraz ze związanych z procesem budowlanym umów służących wykonaniu robót budowlanych;

6) z umów leasingu;

7) przeciwko osobom odpowiadającym za dług przedsiębiorcy, także posiłkowo lub solidarnie, z mocy prawa lub czynności prawnej;

8) między organami przedsiębiorstwa państwowego;

9) między przedsiębiorstwem państwowym lub jego organami a jego organem założycielskim lub organem sprawującym nadzór;

10) z zakresu prawa upadłościowego i restrukturyzacyjnego;

11) o nadanie klauzuli wykonalności tytułowi egzekucyjnemu, którym jest orzeczenie sądu gospodarczego prawomocne lub podlegające natychmiastowemu wykonaniu albo ugoda zawarta przed tym sądem;

12) o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego opartego na prawomocnym lub podlegającym natychmiastowemu wykonaniu orzeczeniu sądu gospodarczego albo ugodzie zawartej przed tym sądem.

§ 2. Nie są sprawami gospodarczymi sprawy o:

1) podział majątku wspólnego wspólników spółki cywilnej po jej ustaniu;

2) wierzytelność nabytą od osoby niebędącej przedsiębiorcą, chyba że wierzytelność ta powstała ze stosunku prawnego w zakresie działalności gospodarczej prowadzonej przez wszystkie jego strony.

komentarz

Katalog spraw gospodarczych. Ustawa nowelizująca poszerzyła katalog spraw gospodarczych m.in. o sprawy wynikające z umów o roboty budowlane czy z umów leasingu. Jednocześnie wyłączona została z tego katalogu część spraw, co do których istniały wątpliwości, czy powinny być kwalifikowane jako gospodarcze (np. sprawy o podział majątku wspólników spółki cywilnej, sprawy regulacyjne związane z długami skupowanymi przez firmy windykacyjne).
Definicja sprawy gospodarczej. W definicji w par. 1 pkt 1 mowa jest o sprawach ze stosunków cywilnych pomiędzy przedsiębiorcami w zakresie prowadzonej przez nich działalności gospodarczej. Zgodnie z art. 431 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. − Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1145 ze zm.) „przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, osoba prawna i tzw. ułomna osoba prawna (np. spółka osobowa, w tym spółka jawna, spółka partnerska), prowadząca we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową.”

W świetle nowej definicji działalności gospodarczej ujętej w art. 3 ustawy z 6 marca 2018 r. − Prawo przedsiębiorców (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1292) działalność gospodarcza to „zorganizowana działalność zarobkowa, wykonywana we własnym imieniu i w sposób ciągły”. Jednocześnie w świetle art. 5 prawa przedsiębiorców nie stanowi działalności gospodarczej „działalność wykonywana przez osobę fizyczną, której przychód należny z tej działalności nie przekracza w żadnym miesiącu 50 proc. kwoty minimalnego wynagrodzenia (…) i która w okresie ostatnich 60 miesięcy nie wykonywała działalności gospodarczej”.

Powyższe definicje znalazły swoje odzwierciedlenie w praktyce obrotu, wobec czego status przedsiębiorcy co do zasady nie budzi wątpliwości i dotyczy coraz większej grupy osób, które podejmują działalność gospodarczą samodzielnie lub w zorganizowanych strukturach, takich jak spółki.

Komentowany artykuł (w pkt 2) wskazuje również, że do kategorii gospodarczych będą zaliczane także te sprawy, w których jedna ze stron zaprzestała już prowadzenia działalności gospodarczej.

Sprawy ze stosunku spółki. W katalogu zawartym w art. 4582 par. 1 pkt 3 k.p.c. zostały wymienione również sprawy ze stosunku spółki oraz dotyczące określonych roszczeń, o których mowa w ustawie z 15 września 2000 r. – Kodeks spółek handlowych (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 505 ze zm.; dalej: k.s.h.). „Sprawy ze stosunku spółki” to sprawy ze stosunków spółek handlowych (jawnych, partnerskich, komandytowych, komandytowo-akcyjnych, z ograniczoną odpowiedzialnością, akcyjnych), ale także spółek cywilnych (w zakresie sporów pomiędzy wspólnikami). Inne roszczenia, wprost wymienione w przepisach k.s.h., dotyczą m.in. odpowiedzialności wspólników i akcjonariuszy, którzy wbrew przepisom prawa ze swojej winy wyrządzili spółce szkodę (art. 292 oraz 408 k.s.h.), odpowiedzialności członków zarządu za zobowiązania spółki z o.o. w razie bezskuteczności egzekucji (art. 299 k.s.h.) czy też odpowiedzialności z tytułu zawinionego wyrządzenia szkody spółce przy badaniu sprawozdania finansowego (art. 482 k.s.h.).
Nowe kategorie spraw w katalogu. Ustawodawca zdecydował się wykorzystać specjalizację sądów gospodarczych do rozstrzygania również takich spraw, które niekoniecznie łączą samych przedsiębiorców, ale stanowią sprawy występujące nader często w obrocie gospodarczym. Bez wątpienia można zaliczyć do nich sprawy:

– z umów o roboty budowlane oraz ze związanych z procesem budowlanych umów służących wykonaniu umów budowlanych,

– z umów leasingu,

– przeciwko osobom odpowiadającym za dług przedsiębiorcy, także posiłkowo lub solidarnie, z mocy prawa lub czynności prawnej.

Można się zatem spodziewać, że w powyższych sprawach istotne znaczenie będzie miała regulacja, zgodnie z którą osoba niebędąca przedsiębiorcą może wnosić o rozpoznanie sprawy zgodnie ze zwykłą procedurą, z wyłączeniem przepisów dotyczących postępowania gospodarczego (zob. szerzej art. 4586 k.p.c.).

Sprawy wynikające z umów o roboty budowlane. Uwzględnienie spraw wynikających z umów o roboty budowlane w katalogu tych spraw, które powinny być rozstrzygane w postępowaniu gospodarczym, znajduje uzasadnienie w tym, że zazwyczaj w ramach takiej umowy wykonawca jest przedsiębiorcą (świadczący usługi profesjonalne).

Uwzględnienie tych spraw w katalogu spraw gospodarczych może mieć znaczenie np. w dużych sporach infrastrukturalnych, gdzie inwestorem jest Skarb Państwa – Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad. Dotychczas spory te, z uwagi na brak przymiotu przedsiębiorcy po stronie Skarbu Państwa, były rozpoznawane w wydziałach cywilnych, mimo swojego niewątpliwie skomplikowanego, w szczególności dowodowo, gospodarczego charakteru, a jednocześnie sprawy pomiędzy generalnym wykonawcą a podwykonawcami tej samej inwestycji trafiały do wydziałów gospodarczych.

Sprawy z umów leasingu. Profesjonalnym charakterem usług można również uargumentować obecność we wskazanym katalogu spraw z umów leasingu. Spory wynikające z umowy leasingu zawartej pomiędzy przedsiębiorcami z natury rzeczy należą zawsze do spraw gospodarczych, ale nowelizacja obejmuje tą kategorią również spory wynikające z umów, gdzie jedynie finansujący jest przedsiębiorcą (z definicji umowa leasingu zawierana jest przez finansującego w ramach jego działalności gospodarczej, a zatem finansujący zawsze jest przedsiębiorcą, korzystający zaś może nim nie być).
Sprawy przeciwko osobom odpowiadającym za dług przedsiębiorcy. Może się zdarzyć, że osoba odpowiadająca za dług przedsiębiorcy sama nie jest przedsiębiorcą. Jednak uzasadnione w świetle stosunków gospodarczych jest to, że sprawa z jej udziałem będzie prowadzona w opisywanym trybie postępowań, skoro dług wynika bezpośrednio z działalności gospodarczej prowadzonej przez przedsiębiorcę. Przepis jasno wskazuje również, że chodzi tutaj o takie sytuacje, w których dana osoba odpowiada solidarnie lub posiłkowo, zatem nie tylko indywidualnie. [ramka 3]
Sprawy z zakresu prawa upadłościowego i restrukturyzacyjnego. Do katalogu spraw gospodarczych zgodnie z art. 4582 par. 1 pkt 10 k.p.c. należą również m.in. sprawy z zakresu prawa upadłościowego i restrukturyzacyjnego (postępowanie w przedmiocie ogłoszenia upadłości, postępowania restrukturyzacyjne: o zatwierdzenie układu, układowe przyspieszone, układowe oraz sanacyjne), a także sprawy z powództwa opozycyjnego (o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego), jeżeli tytuł egzekucyjny jest wyrokiem sądu gospodarczego bądź ugodą zawartą przed tym sądem, jak również o nadanie takiemu tytułowi klauzuli wykonalności.
Sprawy wyłączone z kategorii spraw gospodarczych. Zgodnie z art. 4582 par. 2 k.p.c. nie są sprawami gospodarczymi sprawy o:

– podział majątku wspólnego wspólników spółki cywilnej po jej ustaniu,

– wierzytelność nabytą od osoby uprawnionej niebędącej przedsiębiorcą, chyba że wierzytelność ta powstała ze stosunku prawnego w zakresie działalności gospodarczej prowadzonej przez wszystkie jego strony.

Ramka 3

Jedna strona może nie być przedsiębiorcą

Do katalogu spraw gospodarczych, mimo nieposiadania przez jedną ze stron przymiotu przedsiębiorcy, należą również np. sprawy dotyczące:

• umowy leasingu konsumenckiego, zawartego pomiędzy przedsiębiorcą-finansującym, a konsumentem,

• poręczenia (również wekslowego) za długi spółki udzielonego przez jej członka zarządu niebędącego przedsiębiorcą,

• odpowiedzialności wspólnika-osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej za zobowiązania spółki. ©℗

Wyłączenie tych kategorii znajduje uzasadnione podstawy. Podział majątku wspólnego wspólników spółki cywilnej po jej ustaniu to klasyczna sprawa działowa, która powinna być rozpatrywana w postępowaniu nieprocesowym, zasadniczo jako sprawa cywilna, nie zaś w wyspecjalizowanym wydziale gospodarczym. Również w przypadku, gdyby sąd gospodarczy miał rozpoznawać sprawy o wierzytelności nabyte od osób niebędących przedsiębiorcami, to doszłoby do sytuacji, w której zajmowałby się on sprawami praktycznie niezwiązanymi z działalnością gospodarczą.

Z listy „spraw gospodarczych” wyeliminowano również sprawy antymonopolowe oraz regulacyjne – nie zostały one objęte ustawową definicją. Ustawodawca uznał więc, że tego typu sprawy – chociaż są rozpatrywane przez sąd gospodarczy – są sprawami cywilnymi, do których powinny mieć zastosowanie ogólne przepisy regulujące postępowanie cywilne, z wyjątkami przewidzianymi w przepisach odrębnych regulujących konkretne postępowanie przed sądem ochrony konkurencji i konsumentów.

Ponadto wykluczono także sprawy dotyczące nadania klauzuli wykonalności tytułowi egzekucyjnemu lub pozbawienia wykonalności tytułu egzekucyjnego obejmującego roszczenie, które nie było rozstrzygane przez sąd, ale gdyby było rozpoznane przez sąd, to należałoby do właściwości sądów gospodarczych (tj. sprawy, które w razie wniesienia odpowiedniego pozwu byłyby rozpoznane przez sąd gospodarczy), oraz spraw o uznanie wyroku sądu lub rozstrzygnięcia organu innego państwa. [ramka 4]

Ramka 4

Sprawy wyłączone z katalogu gospodarczych

Nie należą do katalogu spraw gospodarczych, mimo posiadania przez strony przymiotu przedsiębiorcy, sprawy dotyczące:

• odszkodowania za szkodę osoby fizycznej związaną z porażeniem prądem ze stacji transformatorowej, kiedy wierzytelność wobec przedsiębiorstwa-właściciela stacji została sprzedana firmie skupującej długi;

• odszkodowania z polis OC i AC dla kierowców z tytułu likwidacji szkody w sytuacji, gdy wierzytelności zostały sprzedane osobie posiadającej status przedsiębiorcy;

• nadania klauzuli wykonalności oświadczeniu o poddaniu się egzekucji;

• pozbawienia wykonalności tytułu wykonawczego w postaci oświadczenia o poddaniu się egzekucji zaopatrzonego w klauzulę wykonalności. ©℗

Art. 4583. [Wskazanie przez stronę adresu poczty elektronicznej]

§ 1. Pozew powinien zawierać również wskazanie adresu poczty elektronicznej powoda albo oświadczenie powoda, że nie posiada takiego adresu.

§ 2. Pierwsze pismo procesowe pozwanego wniesione po doręczeniu odpisu pozwu powinno zawierać również wskazanie adresu poczty elektronicznej albo oświadczenie pozwanego, że nie posiada takiego adresu, o czym poucza się go doręczając odpis pozwu.

§ 3. Niespełnienie wymogów, o których mowa w § 1 lub 2, uznaje się za brak formalny pisma uniemożliwiający nadanie mu prawidłowego biegu.

komentarz

Obowiązek podania adresu e-mail. Artykuł 4583 k.p.c. wprowadza nowe rozwiązanie w postępowaniu cywilnym. Celem wskazania adresu poczty elektronicznej jest ułatwienie komunikacji sądu ze stronami postępowania. Zmiana ta jest spójna z ideą przyświecającą całej nowelizacji, czyli pragnieniem przyspieszenia postępowania cywilnego.

Obowiązek wskazania adresu poczty elektronicznej powstaje wraz ze złożeniem pierwszego pisma w sprawie. W przypadku powoda będzie to pozew, w przypadku pozwanego – odpowiedź na pozew, zarzuty od nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym, sprzeciw od wyroku zaocznego czy sprzeciw od nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym. Złożenie oświadczenia przez przedsiębiorcę, że adresu e-mail nie posiada, nie podlega żadnej weryfikacji, a przez to – sankcji.

Pełnomocnik. Wątpliwości powstają w przypadku przedsiębiorcy reprezentowanego przez profesjonalnego pełnomocnika: czy wskazany powinien zostać adres poczty elektronicznej przedsiębiorcy, czy też jego pełnomocnika (skoro pisma doręczane są jemu). Mając na uwadze treść przepisów ogólnych o czynnościach procesowych, należałoby przyjąć, że ustawodawcy chodziło raczej o adres poczty elektronicznej przedsiębiorcy. Za taką interpretacją przemawiają również względy praktyczne. W sytuacji zmiany pełnomocnika sąd nie mógłby komunikować się ze stroną za pomocą poczty elektronicznej, więc cel przepisu nie zostałby osiągnięty. Artykuł 4583 k.p.c. nie stoi jednak na przeszkodzie, by z ostrożności podać również dodatkowo adres poczty elektronicznej pełnomocnika.
Przedstawiciel ustawowy. Wyjątkiem od obowiązku podawania adresu przedsiębiorcy jest reprezentacja przez przedstawiciela ustawowego (np. małoletni przedsiębiorca działający przez rodziców, kurator spółki w sytuacji braku organu uprawnionego do reprezentacji spółki). Wtedy należałoby podać adres poczty elektronicznej przedstawiciela ustawowego.
Konsekwencje niepodania adresu e-mail. Brak wskazania adresu poczty elektronicznej lub brak złożenia oświadczenia o jego braku w pierwszym piśmie procesowym będzie uznany za brak formalny pisma uniemożliwiający nadanie mu biegu. Przewodniczący wezwie przedsiębiorcę do uzupełnienia adresu poczty elektronicznej lub złożenia oświadczenia o nieposiadaniu takiego adresu w terminie tygodniowym. Konsekwencją braku odpowiedniej reakcji będzie zwrot pisma. Wydaje się, że w przypadku tak drobnego braku jest to sankcja zbyt daleko idąca – tym bardziej że można dyskutować, czy rzeczywiście taki brak uniemożliwia nadanie pismu dalszego biegu.

Pismo procesowe, które zostało uzupełnione o adres poczty elektronicznej lub oświadczenie o jego braku, wywoła skutki prawne od chwili jego wniesienia.

Dokumenty, które sąd może przesłać przedsiębiorcy pocztą elektroniczną. Pojawiają się wątpliwości, jakie dokumenty będą mogły zostać przesłane pocztą elektroniczną. Uzasadnienie nowelizacji nie udziela wyczerpującej odpowiedzi na to pytanie. Wiadomo jednak, że zgodnie z art. 4584 k.p.c. pouczenia o treści niektórych przepisów regulujących postępowanie gospodarcze, których sąd udziela stronie niereprezentowanej przez profesjonalnego pełnomocnika, będą dokonywane na piśmie oraz na wskazany adres poczty elektronicznej.

Nie jest natomiast pewne, czy za pomocą poczty elektronicznej możliwe byłoby przesyłanie drobnych zarządzeń przewodniczącego, zawiadomień o terminie rozprawy. Tę kwestię rozstrzygnie praktyka.

Art. 4584. [Udzielanie pouczeń stronie niezastępowanej przez profesjonalnego pełnomocnika]

§ 1. Stronę niezastępowaną przez adwokata, radcę prawnego, rzecznika patentowego lub Prokuratorię Generalną Rzeczypospolitej Polskiej sąd poucza o treści art. 4585 § 1 i 4, art. 4586, art. 45810 oraz art. 45811.

§ 2. Pouczeń, o których mowa w § 1, udziela się stronie niezwłocznie po złożeniu pierwszego pisma procesowego, a jeżeli było ono dotknięte brakami − po ich usunięciu. Doręczenie pouczeń następuje na piśmie oraz na wskazany przez stronę adres poczty elektronicznej. Pouczenia doręcza się także pełnomocnikowi, chyba że pełnomocnikiem tym jest adwokat, radca prawny lub rzecznik patentowy lub za stronę działa Prokuratoria Generalna Rzeczypospolitej Polskiej.

§ 3. Stronie niezastępowanej przez adwokata, radcę prawnego, rzecznika patentowego lub Prokuratorię Generalną Rzeczypospolitej Polskiej, która nie jest przedsiębiorcą lub jest przedsiębiorcą będącym osobą fizyczną, udziela się pouczeń, o których mowa w § 1, także przy pierwszej czynności sądu, na którą strona się stawiła.

§ 4. Stronę, której nie udzielono pouczeń, o których mowa w § 1, w sposób przewidziany w § 2, uważa się za pozbawioną możności obrony swych praw, chyba że nieudzielenie pouczeń nie miało wpływu na zachowanie tej strony w toku postępowania.

komentarz

Rola pouczeń. Przedsiębiorcy decydujący się na udział w postępowaniu sądowym korzystają ze wsparcia profesjonalnego pełnomocnika. W większości przedsiębiorcy mimo rozeznania w omawianych przepisach decydują się na pomoc prawną czy to z uwagi na poczucie dochowania należytej staranności, czy też z chęci przełożenia ciężaru czynności procesowych na pełnomocnika ze względu na bieżące obowiązki związane z prowadzeniem działalności. Dla przedsiębiorców, którzy z pomocy prawnej nie korzystają, przepisy wprowadzone nowelizacją przewidują ograniczoną pomoc ze strony sądu, który zobowiązany jest pouczyć stronę o przysługujących jej prawach oraz ciążących na stronie obowiązkach.
Pouczenie o prekluzji dowodowej. Pouczenia, o których mowa, dotyczą przede wszystkim obowiązku powołania wszystkich twierdzeń i dowodów przez stronę dochodzącą swych praw już w pozwie, a stronę broniącą się przed roszczeniami w odpowiedzi na pozew. Sąd zobowiązany jest pouczyć stronę, że twierdzenia i dowody powołane z naruszeniem tego obowiązku podlegają pominięciu, chyba że strona uprawdopodobni, że ich powołanie nie było możliwe albo że potrzeba ich powołania wynikła później. Może to dotyczyć sytuacji, gdy przedsiębiorca nie dysponował danym dokumentem, ponieważ dokument ten pojawił się już po wszczęciu postępowania sądowego. W takim przypadku sąd powinien w pouczeniu uwypuklić również, że dalsze twierdzenia danej strony procesowej i dowody na ich poparcie powinny być powołane w terminie dwóch tygodni od dnia, w którym ich powołanie stało się możliwe lub wynikła potrzeba ich powołania.
Pouczenie o możliwości pominięcia przepisów o postępowaniu w sprawach gospodarczych. Pouczenie dotyczyć też może złożenia wniosku o rozpoznanie sprawy z pominięciem przepisów o postępowaniu gospodarczym. Przepis ten adresowany jest do osób niebędących już przedsiębiorcami oraz przedsiębiorców prowadzących działalność gospodarczą jako osoby fizyczne. Praktyka wskazuje, że często przedsiębiorcy prowadzący działalność gospodarczą osobiście, a nie w formie spółki osobowej czy kapitałowej, czy za pośrednictwem grupy spółek, nie mają odpowiedniego wsparcia prawnego i w toku procesu są w pozycji gorszej od przedsiębiorcy, który często ma wewnętrzny dział prawny albo korzysta z pomocy zewnętrznej kancelarii prawnej. Ustawodawca wychodząc naprzeciw takim przedsiębiorcom, zezwala na wnioskowanie o rozpoznanie sprawy z pominięciem przepisów o postępowaniu w sprawach gospodarczych, tj. przepisów bardziej rygorystycznych.
Pouczenie o pierwszeństwie dowodów z dokumentów w postępowaniu gospodarczym. Ostatnim elementem pouczenia powinno być wskazanie przez sąd zasady pierwszeństwa dowodu z dokumentu w postępowaniu gospodarczym. Zgodnie z przepisami o postępowaniu w sprawach gospodarczych dowód z zeznań świadków sąd może dopuścić jedynie wtedy, gdy po wyczerpaniu innych środków dowodowych lub w sytuacji ich braku pozostały niewyjaśnione fakty istotne dla rozstrzygnięcia sprawy.
Konsekwencje uchybienia obowiązkowi pouczeń. Ustawodawca przewidział, że uchybienie przepisom o pouczeniu strony skutkować będzie obligatoryjnie uznaniem, iż niepouczona strona była pozbawiona możności obrony swoich praw; chyba że nieudzielenie pouczenia nie miało wpływu na zachowanie tej strony w toku postępowania. Wynika z tego, że co do zasady brak pouczenia skutkuje nieważnością postępowania, kodeks postępowania cywilnego przewiduje bowiem, iż jedną z przesłanek nieważności jest właśnie brak możności obrony swych praw przez stronę. Zasada ta jest ograniczona w postępowaniu gospodarczym, gdy mimo braku pouczenia strona prawidłowo podejmowała czynności procesowe i z toku postępowania wynikało, że nie przeszkodziło to stronie w dochodzeniu swych praw.
Forma pouczenia i sposób przekazania. Pouczenie strona powinna otrzymać na piśmie oraz na wskazany przez stronę adres poczty elektronicznej. Przewidziany przez ustawodawcę tryb udzielenia pouczenia ma na celu skuteczne przekazanie informacji umożliwiających stronie świadome podjęcie czynności procesowych. Przekazanie pouczenia powinno nastąpić niezwłocznie po złożeniu pierwszego pisma procesowego przez stronę, a gdyby pismo było dotknięte brakami formalnymi – po ich usunięciu. Z powyższego wynika, że dopiero po złożeniu pierwszego pisma strona, która nie jest reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika, uzyskuje sądowe potwierdzenie szczególnych zasad regulujących postępowanie w sprawach gospodarczych. [przykład 2]

przykład 2

Obowiązek pouczenia przez sąd

Jan Kowalski prowadzący rozbudowaną działalność gospodarczą jako osoba fizyczna zmuszony jest skierować sprawę na drogę postępowania sądowego przeciwko swemu dotychczasowemu kontrahentowi z uwagi na opóźnienie w zapłacie kolejnych faktur za dostarczenie umówionych materiałów. Jan Kowalski nie korzystając ze wsparcia profesjonalnego pełnomocnika, zdecydował się wnieść przeciwko swemu dłużnikowi pozew. W pozwie wskazał kilku świadków oraz przedłożył kopię faktur dokumentujących dostawę towarów kontrahentowi. W tej sytuacji sąd obligatoryjnie zobowiązany jest pouczyć Jana Kowalskiego, że dowód z zeznań świadków sąd może dopuścić jedynie wtedy, gdy po wyczerpaniu innych środków dowodowych lub w ich braku pozostały niewyjaśnione fakty istotne dla rozstrzygnięcia sprawy. ©℗

Art. 4585. [Termin do zgłoszenia twierdzeń i dowodów]

§ 1. Powód jest obowiązany powołać wszystkie twierdzenia i dowody w pozwie, a pozwany − w odpowiedzi na pozew.

§ 2. Doręczając pouczenia, o których mowa w art. 4584 § 1, przewodniczący wzywa stronę, by w wyznaczonym terminie, nie krótszym niż tydzień, powołała wszystkie twierdzenia i dowody.

§ 3. Stosownie do okoliczności sprawy przewodniczący może określić inny termin do powołania przez stronę twierdzeń i dowodów.

§ 4. Twierdzenia i dowody powołane z naruszeniem § 1−3 podlegają pominięciu, chyba że strona uprawdopodobni, że ich powołanie nie było możliwe albo że potrzeba ich powołania wynikła później. W takim przypadku dalsze twierdzenia i dowody na ich poparcie powinny być powołane w terminie dwóch tygodni od dnia, w którym ich powołanie stało się możliwe lub wynikła potrzeba ich powołania.

komentarz

Obowiązek zgłoszenia wszystkich twierdzeń i dowodów w pozwie lub odpowiedzi na pozew. Omawiany przepis jest kluczowy dla całego postępowania w sprawach gospodarczych i w największym stopniu odróżnia je od pozostałych sposobów rozpatrywania spraw sądowych. Oznacza to powrót – po ponad siedmiu latach – do bardzo rygorystycznej zasady koncentracji materiału dowodowego na wczesnym etapie rozpatrywania sprawy. Zarówno powód, jak i pozwany w postępowaniu gospodarczym są zobowiązani do przedstawienia wszystkich twierdzeń i dowodów już w swoim pierwszym piśmie procesowym – odpowiednio w pozwie i w odpowiedzi na pozew.

Należy zaznaczyć, że omawianą regulację można nazywać prekluzją dowodową tylko w znaczeniu potocznym. Komentowany przepis realizuje zasadę koncentracji materiału dowodowego w postępowaniu cywilnym. Zasada ta realizowana może być na dwa podstawowe sposoby: poprzez mechanizm prekluzji dowodowej (przekroczenie terminu do przedstawienia twierdzeń i dowodów powoduje bezpowrotną utratę prawa do ich powoływania) oraz mechanizm dyskrecjonalnej władzy sędziego (przekroczenie terminu do przedstawienia twierdzeń i dowodów powoduje, że sąd ma obowiązek pominąć dowody spóźnione, chyba że według uznania sądu wystąpią szczególne okoliczności pozwalające na zgłoszenie twierdzenia i dowodu mimo upływu terminu).

Omawiana nowelizacja wprowadza mechanizm dyskrecjonalnej władzy sędziego, który jedynie potocznie można nazwać prekluzją dowodową. Podstawowe zasady dyskrecjonalnej władzy sędziego, tzw. prekluzji dowodowej, wynikające z nowego art. 4585 k.p.c. są następujące:

a) zasadą jest, że twierdzenia i dowody powinny być powołane przez każdą ze stron odpowiednio: w pozwie lub w odpowiedzi na pozew; niepowołanie wszystkich twierdzeń i dowodów w powyższy sposób powoduje brak możliwości powołania jakichkolwiek twierdzeń lub dowodów później, a sąd przy rozpatrywaniu sprawy ma obowiązek pominąć dowody spóźnione i może oprzeć się jedynie na dowodach zaoferowanych przez strony powyższą zasadą;

b) jedynym wyjątkiem od omawianej zasady jest możliwość uprawdopodobnienia przez stronę, że dowody i twierdzenia nie mogły być powołane w terminie lub też, że potrzeba ich powołania wystąpiła dopiero później; w takim przypadku dalsze twierdzenia i dowody na ich poparcie powinny być powołane w terminie dwóch tygodni od dnia, w którym ich powołanie stało się możliwe lub wynikła potrzeba ich powołania;

c) sąd nie ma możliwości dowolnego przyjęcia spóźnionych twierdzeń i dowodów, musi je pominąć; dyskrecjonalna władza sądu sprowadza się do oceny, czy dane twierdzenia i dowody powinny zostać zgłoszone w pozwie/odpowiedzi na pozwie, czy też obiektywna możliwość/potrzeba ich powołania wystąpiła dopiero później.

Zasada prekluzji dowodowej nie będzie domeną wyłącznie postępowania gospodarczego − będzie mogła być wykorzystana przez sąd co do zasady w każdym postępowaniu sądowym na mocy art. 2053 par. 2 k.p.c. W postępowaniu zwykłym zakres tej zasady jest jednak mniej rygorystyczny niż w postępowaniu w sprawach gospodarczych. Zgodnie bowiem z art. 2053 par. 2 k.p.c. sąd będzie mógł zobowiązać stronę, by w piśmie przygotowawczym podała wszystkie twierdzenia i dowody istotne dla rozstrzygnięcia sprawy – pod rygorem utraty prawa do ich powoływania w toku dalszego postępowania.

Wyjątki od powyższej zasady odnośnie do późniejszego przedstawiania twierdzeń i dowodów są takie same jak w postępowaniu gospodarczym. Różnica polega na tym, że art. 2053 par. 2 k.p.c. stosowany jest tylko wtedy, gdy sąd tak zdecyduje i skieruje do strony odpowiednie wezwanie, a więc przepis ten z pewnością nie odnosi się do pozwu, tak jak to ma miejsce w postępowaniu w sprawach gospodarczych.

Powołanie twierdzeń i dowodów w pierwotnym terminie. Wszystkie twierdzenia i dowody powinny zostać co do zasady powołane przez powoda w pozwie, a przez pozwanego – w odpowiedzi na pozew. Ta zasada nie dotyczy jednak stron niezastępowanych przez profesjonalnego pełnomocnika. Takie podmioty po wniesieniu przez nie pierwszego pisma (pozwu lub odpowiedzi na pozew) powinny zostać pouczone przez sąd o treści art. 4585 k.p.c. Jednocześnie z pouczeniem sąd wzywa takie osoby do przedstawienia wszystkich twierdzeń i dowodów w wyznaczonym przez sąd terminie – nie krótszym niż tydzień.

Niepowołanie dowodów i twierdzeń w terminie wyznaczonym przepisami będzie miało dla strony postępowania niekorzystne skutki. Sąd wydaje wyrok na podstawie przeprowadzonych w sprawie dowodów oraz twierdzeń stron, jeżeli więc istotne twierdzenia i dowody będą spóźnione, to sąd nie będzie mógł ich wziąć pod uwagę przy wyrokowaniu, a tym samym nie będzie mógł oprzeć się na twierdzeniach i dowodach spóźnionych.

W konsekwencji, w razie uchybienia terminowi do zgłoszenia twierdzeń i dowodów w postępowaniu gospodarczym, może się zdarzyć, że sprawy, które powinny być wygrane przez daną stronę, gdyby dowody i twierdzenia zostały przez nią przedstawione w odpowiednim czasie, mogą zostać przegrane z przyczyn formalnych, a mianowicie z powodu nieprzedstawienia twierdzeń i dowodów w terminie. Strony postępowania gospodarczego muszą więc zadbać o to, żeby ich sprawy były prowadzone z należytą starannością.

O ile przy składaniu pozwu powód zwykle dysponuje czasem do przygotowania swojego stanowiska, to już odpowiedź na pozew musi być złożona w terminie wyznaczonym przez sąd, nie krótszym jednak niż dwa tygodnie (tak stanowi wprowadzony tę samą nowelizacją art. 2051 k.p.c.). Oznacza to, że zwykle w terminie dwóch tygodni konieczne będzie złożenie wszystkich twierdzeń i dowodów (chyba że sąd uzna, iż w danym przypadku termin dłuższy będzie bardziej odpowiedni). W praktyce może to oznaczać dla pozwanego, że w terminie wyznaczonym na złożenie odpowiedzi na pozew w postępowaniu w sprawie gospodarczej konieczne będzie np.:

1) dokonanie wstępnej oceny pozwu,

2) wyłonienie osoby, w szczególności profesjonalnego pełnomocnika, który dokona analizy prawnej sprawy i ewentualnie będzie prowadzić w imieniu danej strony spór sądowy – o ile strona nie będzie prowadzić procesu własnymi siłami,

3) zebranie wszystkich dokumentów oraz istotnych informacji,

4) przeprowadzenie przez prawników rozmów informacyjnych z kluczowymi osobami znającymi materię stanowiącą przedmiot postępowania,

5) oszacowanie wartości szkody zgłaszanej przez powoda lub szkody samego pozwanego – np. wynikającej z nienależytego wykonania zobowiązania przez powoda, a którą można potrącić z dochodzonym przez powoda wynagrodzeniem,

6) ocena szans wygrania sprawy i podjęcie przez organizację decyzji, czy przystępuje do sporu, czy też uznaje powództwo,

7) sporządzenie odpowiedzi na pozew, w której powołane będą wszystkie twierdzenia i dowody – chyba że potrzeba lub możliwość ich powołania na tym etapie jeszcze nie wystąpiła.

Wpływ na strategie procesowe przedsiębiorców. Dwa tygodnie to stosunkowo krótki okres na podjęcie wszystkich powyższych kroków, jednak priorytetem w postępowaniu gospodarczym będzie jego szybkość. Należy więc zadbać, aby przedsiębiorca w razie otrzymania pozwu był w stanie szybko powziąć stosowne środki obrony prawnej.

W przypadku gdy się okaże, że mimo podjętych środków ostrożności trudno będzie przedstawić wszystkie twierdzenia i dowody na czas, to strony niejednokrotnie w początkowej fazie procesu nie będą formalnie udzielać pełnomocnictw procesowych. Dzięki temu termin na złożenie wszystkich twierdzeń i wniosków dowodowych zostanie przedłużony, a pełnomocnik procesowy będzie mógł wstąpić do toczącego się postępowania po złożeniu wszystkich twierdzeń i wniosków dowodowych.

Powołanie twierdzeń i dowodów na późniejszym etapie. Co do zasady twierdzenia i dowody przedstawiane przez strony po upływie terminu wynikającego z omawianego przepisu są przez sąd pomijane. Pominięte twierdzenia i dowody nie mogą zaś stanowić podstawy ustaleń faktycznych sądu.

Przesłanki do uwzględniania twierdzeń i wniosków dowodowych strony na późniejszym etapie postępowania są dwie:

1) twierdzenia i dowody nie mogły zostać przedstawione wcześniej lub

2) potrzeba powołania twierdzeń i dowodów wystąpiła dopiero później.

Twierdzenia i dowody nie mogą zostać przedstawione wcześniej, w szczególności jeśli:

– jeszcze nie istniały w chwili składania pisma, o którym mowa w omawianym przepisie – np. w razie dokonania potrącenia po dniu wniesienia pisma,

– strona nie miała wiedzy na temat danej okoliczności bądź istnienia dowodu – np. w razie odnalezienia dokumentu, zgłoszenia się świadka,

– strona nie była obiektywnie w stanie przedstawić twierdzenia bądź dowodu – np. wskutek choroby osoby fizycznej.

Z kolei brak potrzeby powołania twierdzeń lub dowodów na danym etapie sprawy zachodzi wtedy, gdy dane twierdzenie lub dowód nie dotyczy bezpośrednio podstawy roszczenia. Strona nie ma obowiązku przewidywania różnych wariantów przebiegu sprawy przyjętych przez drugą stronę i formułowania wszystkich twierdzeń i dowodów, które mogłyby znaleźć zastosowanie, gdyby druga strona zachowała się w określony sposób. Późniejsze wystąpienie potrzeby powołania dowodu może nastąpić np., gdy pozwany podniósł:

– zarzut przedawnienia,

– zarzut potrącenia,

– że umowa łącząca strony, a będąca podstawą faktyczną żądania powoda, jest nieważna bądź jej postanowienia są bezskuteczne.

Wystąpienie powyższych przesłanek umożliwia przedstawienie nowych twierdzeń i dowodów tylko przez dwa tygodnie – licząc od dnia, w którym powołanie nowych twierdzeń i dowodów stało się możliwe lub wynikła potrzeba ich powołania. Po upływie dwóch tygodni od wystąpienia danej przesłanki uprawnienie do zgłoszenia dowodu wygaśnie. Zgłoszenie twierdzeń oraz dowodów na podstawie powyższych przesłanek musi być należycie uzasadnione. Ustawodawca wymaga jedynie uprawdopodobnienia, a nie wykazania, że dana przesłanka wystąpiła, niemniej jednak dla danej strony zawsze bezpieczniej będzie zgłosić również dowody, o ile tylko nimi dysponuje. Uzasadnienie powinno obejmować również termin wystąpienia danej przesłanki, tak aby sąd mógł ocenić, czy dwutygodniowy termin na zgłoszenie twierdzeń i dowodów został zachowany.

Dowód z urzędu. Mimo że sąd jest związany zasadą prekluzji dowodowej, to w postępowaniu gospodarczym nie jest wykluczone dopuszczenie dowodu z urzędu na podstawie art. 232 zd. 2 k.p.c. Dowód z urzędu może zostać dopuszczony nawet w razie powołania go przez jedną ze stron z naruszeniem zasady prekluzji dowodowej. Wydaje się więc, że w skrajnych przypadkach sąd będzie mógł skorzystać ze swej dyskrecjonalnej władzy i dopuścić niektóre kluczowe dowody, działając z urzędu. Należy jednak mieć na uwadze, że dopuszczenie dowodu z urzędu to instytucja stosowana raczej w wyjątkowych sytuacjach. Nie można liczyć z góry na to, że sąd w danej sprawie dopuści kluczowe dowody na mocy art. 232 zd. 2 k.p.c., mimo że są spóźnione. [przykład 3]

Art. 4586. [Pominięcie przepisów o postępowaniu w sprawach gospodarczych]

§ 1. Na wniosek strony, która nie jest przedsiębiorcą lub jest przedsiębiorcą będącym osobą fizyczną, sąd rozpoznaje sprawę z pominięciem przepisów niniejszego działu.

§ 2. Wniosek, o którym mowa w § 1, strona może złożyć w terminie tygodnia od dnia doręczenia jej na piśmie pouczeń, o których mowa w art. 4584 § 1, a jeżeli doręczenie pouczeń nie było wymagane – w pozwie albo pierwszym piśmie procesowym pozwanego.

komentarz

Możliwość rozpoznania sprawy z pominięciem przepisów o postępowaniu gospodarczym. Nowelizacja przepisów postępowania cywilnego w ramach postępowania gospodarczego przewiduje wiele wymogów wobec stron tego postępowania, które są bardziej rygorystyczne niż wymagania stawiane stronom postepowania zwykłego. Ustawodawca zakłada, że przedsiębiorcy, jako podmioty profesjonalne, powinni wykazywać większą staranność w prowadzeniu swoich spraw niż osoby niebędące przedsiębiorcami. Jednakże ustawodawca umożliwił niektórym przedsiębiorcom pominięcie przepisów postępowania gospodarczego.
Zakres zwolnienia ze stosowania nowych przepisów. W postępowaniu gospodarczym możliwy będzie także udział osób niebędących przedsiębiorcami, jako że przepisy regulujące to postępowanie za sprawy gospodarcze uznają sprawy ściśle określone w art. 4582 k.p.c.

Niezasadne byłoby w takich przypadkach wymaganie od konsumentów profesjonalizmu równego temu, jaki wymagany jest od podmiotów prowadzących działalność gospodarczą. Tak wysoki poziom profesjonalizmu nie będzie wymagany również od przedsiębiorców będących osobami fizycznymi.

Wyżej wskazane podmioty mogą zrezygnować z trybu postępowania przewidzianego dla spraw gospodarczych i złożyć wniosek o rozpoznanie sprawy przez sąd na zasadach ogólnych. Uprawnienie powyższe przysługuje stronie niezależnie od tego, czy jest ona reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika, czy występuje w sprawie samodzielnie lub poprzez pełnomocnika nieprofesjonalnego.

Wiążący charakter wniosku. Sąd zobowiązany jest rozpoznać sprawę z pominięciem przepisów o postępowaniu gospodarczym, jeżeli tylko odpowiedni wniosek zostanie złożony przez uprawnioną osobę w terminie. Taki charakter wniosku sprawia, że w rzeczywistości stanowi on żądanie strony i nie wymaga uzasadnienia.

Mniejsi przedsiębiorcy, a także osoby niebędące przedsiębiorcami, powinni najpierw rozważyć, czy skorzystanie z uprzywilejowania, które przewidział dla nich ustawodawca, może im pomóc w wygraniu sprawy. Ocena taka będzie zależała od okoliczności danej sprawy. Może się okazać, że nie ma potrzeby – szczególnie jeśli strona jest w stanie wykazać swoje racje za pomocą dokumentów lub jeśli stronie zależy na wykluczeniu możliwości złożenia powództwa wzajemnego. Decyzja ta będzie również uzależniona od tego, czy podmiot uprawniony jest powodem czy pozwanym.

Plusem postępowania gospodarczego jest szybkość takiego postępowania, a to może się okazać priorytetem, szczególnie dla przedsiębiorców występujących w roli powodów w procesie. Należy zatem w początkowej fazie procesu dokonać analizy korzyści oraz ograniczeń wynikających z przepisów o postępowaniu gospodarczym i na tej podstawie dokonać wyboru trybu postępowania.

Termin złożenia wniosku. Czas na złożenie wniosku zależy głównie od tego, czy strona będzie reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika, czy nie.

Stronę niezastępowaną przez profesjonalnego pełnomocnika sąd poucza o treści omawianego przepisu na piśmie oraz na wskazany przez stronę adres poczty elektronicznej. Strony niereprezentowane przez pełnomocników profesjonalnych wniosek o rozpoznanie sprawy na zasadach ogólnych powinny złożyć w terminie tygodnia od doręczenia jej pouczeń na piśmie. Bez znaczenia dla terminu do złożenia wniosku pozostaje fakt oraz termin doręczenia pouczeń drogą elektroniczną.

W przypadku stron reprezentowanych przez profesjonalnych pełnomocników wniosek o rozpoznanie sprawy na zasadach ogólnych powinien zostać złożony: w przypadku powoda – w pozwie, a w przypadku pozwanego – w pierwszym piśmie procesowym pozwanego (z reguły będzie to odpowiedź na pozew).

Konsekwencje upływu terminu do złożenia wniosku. W przypadku upływu terminu do złożenia wniosku o rozpoznanie sprawy na zasadach ogólnych sprawa będzie rozpoznawana przez sąd w trybie przepisów regulujących postępowanie gospodarcze, a uprawnienie strony do żądania rozpoznania sprawy na zasadach ogólnych wygaśnie. Jednak strona, która terminu nie zachowała, może na zasadach ogólnych w wyjątkowych przypadkach wnosić o przywrócenie terminu. W przypadku uwzględnienia takiego wniosku sąd powinien zweryfikować czynności dotychczas podjęte w sprawie pod kątem ogólnych przepisów postępowania.
Rozpoznanie wniosku przez sąd. Rozstrzygnięcie wniosku zapadać będzie w formie postanowienia. Po uwzględnieniu wniosku sprawa rozpoznawana będzie nadal przez sąd gospodarczy, jednakże wyłącznie na podstawie ogólnych przepisów postępowania cywilnego.

Postanowienie sądu w przedmiocie wniosku strony o rozpoznanie sprawy z pominięciem przepisów regulujących postępowanie gospodarcze (zarówno uwzględniające ten wniosek, jak i nieuwzględniające go) nie będzie mogło zostać zaskarżone przez stronę w drodze zażalenia. Strony będą mogły kwestionować przedmiotowe postanowienie jedynie w ramach postępowania apelacyjnego, jeżeli wykażą, że miało ono wpływ na rozstrzygnięcie sprawy. [przykłady 4 i 5]

przykład 3

Kiedy zgłoszenie twierdzeń i dowodów będzie spóźnione

Alfa sp. z o.o. była generalnym wykonawcą robót budowlanych realizowanych na rzecz inwestora – Beta sp. z o.o. Pomimo odbioru robót i nadejścia terminu zapłaty Alfa sp. z o.o. nie otrzymała 20 proc. wynagrodzenia przewidzianego w umowie. Po bezskutecznym wezwaniu do zapłaty pełnomocnik procesowy Alfa sp. z o.o. skierował pozew do sądu gospodarczego o zapłatę. Jak się okazało, Beta sp. z o.o. nie dokonała zapłaty w terminie z uwagi na ujawnienie się wad przeprowadzonych robót budowlanych uniemożliwiających korzystanie z budynku. Sąd przesłał do Beta sp. z o.o. odpis pozwu Alfa sp. z o.o., zakreślając Beta sp. z o.o. termin trzech tygodni na złożenie odpowiedzi na pozew.

Gdyby w chwili składania odpowiedzi na pozew, tj. w ostatnim dniu terminu wyznaczonego przez sąd, nie był znany jeszcze pełny obraz wad budynku, mimo dołożenia w tym zakresie przez pozwaną należytej staranności, a odpowiednie ekspertyzy byłyby jeszcze w fazie przygotowań, to pozwana Beta sp. z o.o. mogłaby podjąć następujące kroki:

1. Złożyć odpowiedź na pozew zawierającą wszystkie twierdzenia i dowody, w tym dotyczące znanych na ten dzień wad budynku podpisaną przez pełnomocnika procesowego, w której pełnomocnik podkreśli, że ekspertyzy są jeszcze w przygotowaniu, a Beta sp. z o.o. zamierza złożyć oświadczenie o potrąceniu. Po przygotowaniu ekspertyz należałoby niezwłocznie, nie później niż w ciągu dwóch tygodni, przesłać je do sądu, a następnie dokonać potrącenia wzajemnych należności i złożyć stosowny zarzut procesowy – twierdzenia i dowody nie będą spóźnione z uwagi na to, że wcześniej nie było możliwości ich przedstawienia.

2. Złożyć odpowiedź na pozew, którą podpisze tylko zarząd Beta sp. z o.o., i poczekać na pouczenie sądu i wyznaczenie terminu do zgłoszenia wszystkich twierdzeń i dowodów a w tym czasie powziąć środki określone w pkt 1 – twierdzenia i dowody nie będą spóźnione, bo w ogóle nie upłynie termin na ich złożenie.

Gdyby po otrzymaniu odpowiedzi na pozew (względnie kolejnego pisma z twierdzeniami i wnioskami dowodowymi) powód zakwestionował zarówno podniesione przez pozwaną istnienie wad, jak i wysokość szkody, to takie twierdzenia powoda zaprzeczające twierdzeniom pozwanego nie byłyby spóźnione, gdyż potrzeba ich podniesienia nastąpiła dopiero z chwilą dowiedzenia się przez powoda o zarzutach pozwanego. W tej sytuacji powód mógłby złożyć wnioski o przeprowadzenie dowodów: z oględzin nieruchomości oraz z opinii biegłego z zakresu budownictwa ogólnego. Żaden z tych dowodów nie byłby spóźniony, ponieważ potrzeba ich powołania nastąpiła dopiero w chwili dowiedzenia się przez powoda o zarzutach pozwanego.

przykład 4

Sąd pouczy osobę nieprowadzącą działalności gospodarczej o możliwości złożenia wniosku

Jan Kowalski, niebędący przedsiębiorcą, poręczył za dług Alfa sp. z o.o. wobec Beta sp. z o.o. Ponieważ spółka Alfa nie spłaciła długu w terminie, spółka Beta będąca wierzycielem domaga się zapłaty od Jana Kowalskiego i w tym celu skierowała pozew do sądu gospodarczego o zapłatę. Jan Kowalski nie jest reprezentowany przez profesjonalnego pełnomocnika. Sąd zobowiązał Jana Kowalskiego do złożenia odpowiedzi na pozew. Po złożeniu odpowiedzi na pozew Jan Kowalski 2 grudnia 2019 r. otrzyma pisemne pouczenie o możliwości złożenia wniosku o rozpoznanie sprawy z wyłączeniem przepisów regulujących postępowanie w sprawach gospodarczych. Jeżeli Jan Kowalski złoży wniosek o rozpoznanie sprawy na zasadach ogólnych 5 grudnia 2019 r., to sąd uwzględni wniosek i sprawa będzie rozpoznawana przez ten sąd z wyłączeniem przepisów o postępowaniu w sprawach gospodarczych.

przykład 5

Jednoosobowy przedsiębiorca też ma prawo być sądzony na zasadach ogólnych

Prowadząca jednoosobową działalność gospodarczą Anna Nowak zawarła umowę leasingu samochodu osobowego z Alfa sp. z o.o. Spółka Alfa nie wydała pani Annie samochodu w terminie określonym w umowie leasingu, wobec czego postanowiła ona skierować pozew do sądu gospodarczego. Anna Nowak korzysta z usług profesjonalnego pełnomocnika. Z uwagi na formalizm postępowania w sprawach gospodarczych Anna Nowak, poinformowana przez swojego pełnomocnika o możliwości rezygnacji z trybu właściwego dla spraw gospodarczych, postanowiła z niej skorzystać. Pełnomocnik Anny Nowak wniosek o rozpoznanie sprawy na zasadach ogólnych umieścił w pozwie. Sąd uwzględnił wniosek i sprawa będzie rozpoznawana przez sąd gospodarczy, ale z wyłączeniem przepisów o postępowaniu w sprawach gospodarczych. ©℗

Art. 4587. [Przekazywanie spraw gospodarczych]

§ 1. Sąd gospodarczy, który stwierdzi, że sprawa nie jest sprawą gospodarczą, może z tego powodu przekazać ją sądowi właściwemu w terminie miesiąca od dnia wdania się w spór co do istoty sprawy przez pozwanego.

§ 2. Przekazanie sprawy gospodarczej może nastąpić w terminie miesiąca od dnia wdania się w spór co do istoty sprawy przez pozwanego. Sprawę gospodarczą, której nie przekazano sądowi gospodarczemu ze względu na upływ tego terminu, rozpoznaje się z pominięciem przepisów niniejszego działu.

komentarz

Możliwość przekazania spraw między sądami. Przekazywanie spraw między sądami stanowi jeden z istotnych czynników wpływających na przewlekłość postępowania cywilnego. Często wątpliwości związane z ustaleniem właściwego sądu powodują odsunięcie etapu merytorycznego rozpoznania sprawy na wiele miesięcy. Wobec tego, regulując postępowanie w sprawach gospodarczych, ograniczono czasowo możliwość przekazania spraw pomiędzy sądem gospodarczym a innym sądem do miesiąca od momentu wdania się w spór przez pozwanego.
Sytuacje, kiedy może dojść do przekazania spraw. Istnieją dwa rodzaje sytuacji, w których może dojść do przekazania sprawy innemu sądowi. Pierwsza sytuacja obejmuje przypadki, gdy sąd gospodarczy stwierdzi, że sprawa nie jest sprawą gospodarczą. W takiej sytuacji może przekazać sprawę sądowi właściwemu funkcjonalnie (najczęściej będzie to sąd cywilny). Druga sytuacja obejmuje przypadki, gdy inny sąd uzna, że sprawa stanowi sprawę gospodarczą i nie została skierowana do sądu gospodarczego. W tej sytuacji sąd może przekazać sprawę sądowi gospodarczemu.

Jak widać, istotne jest prawidłowe określenie rodzaju sprawy i weryfikacja na podstawie art. 4582 k.p.c., czy dana sprawa należy do katalogu spraw będących sprawami gospodarczymi.

Termin na przekazanie sprawy. Sąd na przekazanie sprawy ma czas ograniczony do miesiąca od dnia wdania się w spór co do istoty sprawy przez pozwanego. Termin ten obowiązuje zarówno w sytuacji przekazywania przez sąd gospodarczy sprawy niebędącej sprawą gospodarczą sądowi właściwemu, jak i w sytuacji przekazywania przez inny sąd sprawy gospodarczej sądowi gospodarczemu.

Przez określenie „wdanie się w spór co do istoty sprawy” rozumie się odniesienie się pozwanego do merytorycznych twierdzeń powoda lub podniesienie przez niego merytorycznych zarzutów. Z reguły takie odniesienie się do istoty sprawy następuje w pierwszym piśmie procesowym pozwanego (przeważnie będzie to odpowiedź na pozew).

Jako że przekazywanie sprawy należeć będzie do kompetencji sądów, rola stron w tym zakresie jest ograniczona. Aby jednak nie dopuścić do rozpoznawania sprawy przez niewłaściwy sąd w oparciu o niewłaściwe przepisy, strony powinny dokładnie zweryfikować w początkowej fazie procesu, czy sprawa ma charakter gospodarczy. To powód decyduje o tym, czy sprawę skieruje do sądu gospodarczego czy do sądu cywilnego. W pozwie powód powinien wskazać okoliczności, które uzasadniają właściwość sądu, szczególnie że taki wymóg stawia art. 187 par. 1 pkt 2 k.p.c. Z kolei pozwany, który nie zgadza się z właściwością ustaloną przez powoda, może w odpowiedzi na pozew podnieść zarzut niewłaściwości sądu, co przyczyni się do sprawniejszego działania sądu i zwiększy szansę na zachowanie miesięcznego terminu przekazania sprawy do właściwego sądu.

Uchybienie terminowi przez sąd. Konsekwencją upływu terminu do przekazania sprawy będzie konieczność rozpoznania sprawy przez sąd, do którego wpłynęła sprawa z wyłączeniem przepisów regulujących postępowanie odrębne w sprawach gospodarczych.

W razie nieprzekazania sprawy niebędącej sprawą gospodarczą sądowi właściwemu sąd gospodarczy rozpozna sprawę, jednak z pominięciem przepisów dotyczących spraw gospodarczych.

Analogicznie w przypadku nieprzekazania sprawy gospodarczej sądowi gospodarczemu inny sąd rozpozna sprawę na zasadach ogólnych, z pominięciem przepisów dotyczących spraw gospodarczych.

Zaskarżalność postanowień o przekazaniu sprawy. W sądach, w których funkcjonują zarówno wydziały cywilne, jak i wydziały gospodarcze (sądy gospodarcze), przekazanie sprawy pomiędzy wydziałami następuje na podstawie zarządzenia przewodniczącego wydziału lub postanowienia sądu, które nie podlegają zaskarżeniu w drodze zażalenia.

Jeżeli jednak przekazanie sprawy wiąże się z koniecznością zmiany właściwości miejscowej lub rzeczowej (np. gdy w danym sądzie nie ma wydziału gospodarczego), to takie przekazanie następuje na podstawie postanowienia, na które zażalenie przysługuje, jeżeli przekazanie następuje do sądu równorzędnego lub sądu niższej instancji.

Prawomocne postanowienie o przekazaniu sprawy do sądu właściwego wiąże sąd, do którego sprawa została przekazana, chyba że jest to sąd wyższej instancji. [przykład 6]

przykład 6

Przekazanie sprawy z sądu gospodarczego do cywilnego

Jan Kowalski i Anna Nowak są wspólnikami spółki cywilnej. W związku z porozumieniem wspólników o ustaniu spółki cywilnej konieczny okazał się podział majątku spółki pomiędzy wspólników. Wspólnicy nie są w stanie porozumieć się w kwestii podziału, dlatego Anna Nowak postanowiła złożyć wniosek o podział majątku spółki cywilnej do sądu gospodarczego. Sąd gospodarczy stwierdził swoją niewłaściwość, więc postanowił o przekazaniu sprawy do sądu cywilnego. Sprawa będzie rozpoznawana przez sąd cywilny z pominięciem przepisów o postępowaniu gospodarczym. ©℗

Art. 4588. [Nowe roszczenia w toku postępowania; termin rozstrzygnięcia sprawy gospodarczej]

§ 1. W toku postępowania nie można występować z nowymi roszczeniami zamiast lub obok dotychczasowych. Jednakże w przypadku zmiany okoliczności powód może żądać, zamiast pierwotnego przedmiotu sporu, jego równowartości lub innego przedmiotu, a w sprawach o świadczenie powtarzające się może nadto rozszerzyć powództwo o świadczenia za kolejne okresy.

§ 2. Przepisów art. 177 § 1 pkt 5, art. 194‒196, art. 198 oraz art. 205 nie stosuje się.

§ 3. Powództwo wzajemne jest niedopuszczalne.

§ 4. Przewodniczący i sąd są obowiązani podejmować czynności tak, by rozstrzygnięcie w sprawie zapadło nie później niż sześć miesięcy od dnia złożenia odpowiedzi na pozew. Jeżeli odpowiedź ta była dotknięta brakami, termin ten biegnie od dnia usunięcia tych braków, a jeżeli jej nie złożono – od dnia upływu terminu do jej złożenia.

komentarz

Niedopuszczalność przedstawiania nowych roszczeń oraz zmiany roszczeń w toku postępowania. Artykuł 4588 k.p.c. ma na celu przyspieszenie postępowania, dlatego określa zmiany podmiotowo-przedmiotowe, które są niedopuszczalne w postępowaniu gospodarczym, ponieważ często przedłużają postepowanie cywilne. Paragraf 4 zawiera wzorowany na postępowaniu arbitrażowym postulat rozstrzygnięcia sprawy w określonym terminie (tutaj sześć miesięcy).

Artykuł 4588 par. 1 k.p.c. jest niemalże tożsamy z obowiązującym do maja 2012 r. art. 4794 par. 2 k.p.c. Zgodnie z art. 4588 par. 1 k.p.c. niedopuszczalne jest zarówno występowanie z nowymi roszczeniami oprócz dotychczasowego (rozszerzenie powództwa), jak i zmiana jakościowa polegająca na występowaniu z innym roszczeniem niż dotychczasowe (zmiana roszczenia ze starego na nowe) lub zmiana jakościowa polegająca na zmianie podstawy faktycznej roszczenia. Czynność procesowa strony zmierzająca do zmiany powództwa jest bezskuteczna. Artykuł 4588 k.p.c. nie stoi jednak na przeszkodzie ograniczeniu powództwa. Za pomocą tej regulacji nie powinna być również ograniczana możliwość doprecyzowania żądania pozwu.

Zakaz zmiany podstawy faktycznej żądania w toku procesu powoduje, że w przypadku gdyby powód chciał doprowadzić do rozpoznania takiego zmienionego żądania, musi wnieść nowe powództwo inicjujące nowe postępowanie. Oznacza to konieczność dokonania kolejnej opłaty od pozwu, a także rodzi ryzyko, że w momencie uznania przez powoda, że podstawa faktyczna powództwa powinna być inna, roszczenie mogłoby już ulec przedawnieniu (pozew w już toczącym się postępowaniu nie przerwał biegu terminu przedawnienia roszczenia opartego na innej podstawie faktycznej). Skłaniać to powinno do precyzyjnego formułowania roszczeń oraz szerokiego formułowania ich podstaw faktycznych, aby nie powstała konieczność zgłaszania dodatkowych roszczeń.

Wyjątkiem od powyższej zasady, kiedy zmiana powództwa będzie dopuszczalna, jest żądanie przez powoda zamiast pierwotnego przedmiotu sporu jego równowartości lub innego przedmiotu oraz rozszerzenie powództwa o świadczenia za kolejne okresy w sprawach o świadczenia powtarzające się. Taka zmiana powództwa nie będzie jednak nigdy możliwa w sprawach rozpatrywanych w postępowaniu uproszczonym (art. 5054 par. 1 k.p.c.).

Niedopuszczalność zmian stron postępowania. Paragraf 2 omawianego przepisu nie pozwoli na jakiekolwiek zmiany podmiotowe powództwa. Niedozwolone będzie wezwanie przez sąd do udziału w sprawie na wniosek powoda lub pozwanego, jeżeli się okaże, że powództwo nie zostało wniesione przeciwko osobie, która powinna być w sprawie stroną pozwaną (art. 194 k.p.c.). Nie będzie również możliwości wezwania strony przez sąd do oznaczenia w wyznaczonym terminie osób, które nie występują w charakterze powodów lub pozwanych, a których łączny udział w sprawie jest konieczny (art. 195 k.p.c.). Sąd nie będzie mógł także wezwać do wzięcia udziału w sprawie w charakterze pozwanego ze skutkiem takim jak pozwanie (art. 198 k.p.c.). Również jeżeli się okaże, że powództwo zostało wniesione nie przez osobę, która powinna występować w sprawie w charakterze powoda, osoba ta nie będzie mogła wstąpić do sprawy w charakterze powoda po zawiadomieniu sądu o toczącym się procesie.

Zmiana ta może utrudnić postępowanie z udziałem dużych grup kapitałowych, które dokonują cesji wierzytelności lub przejęć długu. W takiej sytuacji postępowania mogą zostać wydłużone, ponieważ jeśli stroną postępowania okaże się niewłaściwy podmiot z grupy, to konieczne będzie wytaczanie kolejnego powództwa i rozstrzygnięcie sprawy się przedłuży.

Na gruncie wprowadzonego art. 4588 k.p.c. dopuszczalna będzie wciąż interwencja główna i uboczna oraz przypozwanie. Przepis nie wyłącza również możliwości wejścia w miejsce zbywcy za zezwoleniem strony przeciwnej w przypadku zbycia w toku sprawy rzeczy lub prawa, objętych sporem (art. 192 pkt 3 k.p.c.).

Możliwości zawieszenia postępowania w sprawach gospodarczych. Nowo wprowadzony przepis przewiduje również jeden wyjątek w kwestii zawieszenia postępowania. Sąd nie będzie mógł zawiesić postępowania z urzędu w razie niestawiennictwa obu stron na rozprawie oraz w razie niestawiennictwa powoda, gdy powód nie żądał rozpoznania sprawy w jego nieobecności, a pozwany nie zgłosił wniosku o rozpoznanie sprawy (art. 177 par. 1 pkt 5 k.p.c.). Należy uznać to rozwiązanie za trafne. Skoro modelowo na gruncie nowelizacji strony są zobowiązane do zawarcia wszystkich twierdzeń i dowodów, odpowiednio powód w pozwie, pozwany w odpowiedzi na pozew, ich stawiennictwo na rozprawie nie powinno stanowić przeszkody w rozpoznawaniu sprawy. Zawieszenie postępowania znacznie je przedłuża, a jeśli strony nie stawiają się na rozprawie, mimo prawidłowego zawiadomienia, oznacza to, że spór stracił dla nich znaczenie. Sąd powinien zaś dążyć do jak najszybszego zakończenia sporu, a nie jego przedłużania. Pozostałe przyczyny zawieszenia postępowania z urzędu pozostają bez zmian.
Przekazanie sprawy gospodarczej innemu sądowi. W kwestii przekazania sprawy innemu sądowi nie ma znacznych ograniczeń. Z art. 4588 k.p.c. wynika jedynie brak możliwości przekazania przez sąd rejonowy sprawy sądowi okręgowemu, jeżeli pozwany wytoczył przeciwko powodowi przed sądem okręgowym powództwo wpływające na roszczenie powoda rozpatrywane przed sądem okręgowym dlatego, że ma z nim związek, bądź dlatego, że roszczenia stron nadają się do potrącenia. Rozwiązanie to ma pomóc uniknąć sytuacji dwukrotnej oceny stanu faktycznego i prawnego, a tym samym dwóch rozstrzygnięć przez dwa sądy: rejonowy i okręgowy.
Niedopuszczalność powództwa wzajemnego. Zgodnie z art. 4588 par. 4 k.p.c. w postępowaniu gospodarczym nie będzie możliwości wniesienia powództwa wzajemnego. Mimo że celem ustawodawcy było usprawnienie procesu, ta zmiana może przynieść efekt odwrotny. Aby bowiem możliwe było powództwo wzajemne, potrzebny jest związek z roszczeniem objętym powództwem lub roszczenia z pozwu i pozwu wzajemnego są potrącalne, zatem związek między roszczeniami musi być ścisły. Po zmianie wynikającej z nowelizacji roszczenia często z tego samego stosunku prawnego będą rozpoznawane jako dwa odrębne postępowania, z dwoma różnymi rozstrzygnięciami, choć mogłyby zostać rozpatrzone łącznie.

W dotychczasowym stanie prawnym w sytuacji, kiedy wierzytelności powoda i pozwanego były potrącalne, pozwany miał możliwość wyboru między powództwem wzajemnym a zgłoszeniem zarzutu potrącenia. Wobec wyłączenia możliwości wniesienia powództwa wzajemnego pozwany będzie mógł wyłącznie bronić się zarzutem potrącenia, ale również w ograniczonym zakresie, tj. jedynie jeżeli jego wierzytelność wynika z tego samego stosunku prawnego co wierzytelność dochodzona przez powoda, ewentualnie, jeżeli wierzytelność pozwanego jest bezsporna lub uprawdopodobniona dokumentem niepochodzącym wyłącznie od pozwanego (zob. znowelizowany art. 2031 par. 1 k.p.c.).

W ramach nowelizacji wprowadzony został również termin, do kiedy pozwany może podnieść zarzut potrącenia – będzie to nie później niż przy wdaniu się w spór co do istoty sprawy albo w terminie dwóch tygodni od dnia, gdy wierzytelność pozwanego stała się wymagalna. Chociaż założeniem ustawodawcy było uproszczenie i przyspieszenie postępowań, w niektórych sytuacjach zmiana skutkuje ograniczeniem możliwości obrony praw przez pozwanego oraz wydłużeniem zaistniałego między stronami sporu w wyniku multiplikacji postępowań oraz braku możliwości rozstrzygnięcia sporu w jednym postępowaniu. Nowe rozwiązania mogą oczywiście wpłynąć na szybkość rozpoznania konkretnej sprawy, ale powodują jednocześnie, że na rozpoznanie będą już oczekiwać nie jedna, a co najmniej dwie sprawy gospodarcze, co w konsekwencji może doprowadzić do przedłużenia czasu rozpoznania spraw gospodarczych w ogóle.

Zakaz wnoszenia powództwa wzajemnego oznacza, że w przypadku jego wniesienia będzie ono traktowane jak kolejny pozew i kierowane do rozpoznania w oddzielnej sprawie. Zakaz ten nie wyklucza natomiast połączenia sprawy z pozwu i pozwu wzajemnego do wspólnego rozpoznania na podstawie art. 219 k.p.c., co jednak zależy jedynie od uznania sądu.

Sześciomiesięczny termin na rozstrzygnięcie sprawy. Ostatnią zmianą wprowadzoną w ramach art. 4588 k.p.c. jest określenie terminu załatwienia sprawy gospodarczej ‒ nie później niż sześć miesięcy od dnia złożenia odpowiedzi na pozew (rozwiązanie to wzorowane jest na postępowaniu arbitrażowym). Jest to termin instrukcyjny, zatem niedotrzymanie go nie powoduje żadnych negatywnych konsekwencji, takich jak np. bezskuteczność czynności podjętej po upływie terminu.

Art. 4589. [Zawarcie umowy dowodowej]

§ 1. Strony mogą się umówić o wyłączenie określonych dowodów w postępowaniu w sprawie z określonego stosunku prawnego powstałego na podstawie umowy (umowa dowodowa).

§ 2. Umowę dowodową zawiera się na piśmie pod rygorem nieważności albo ustnie przed sądem. W przypadku wątpliwości uważa się, że umowa późniejsza utrzymuje w mocy te postanowienia umowy wcześniejszej, które da się z nią pogodzić.

§ 3. Umowa dowodowa zawarta pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu jest nieważna.

§ 4. Zarzut nieważności lub bezskuteczności umowy dowodowej można podnieść najpóźniej na posiedzeniu, na którym powołano się na tę umowę, a jeśli uczyniono to w piśmie procesowym ‒ najpóźniej w następnym piśmie procesowym albo na najbliższym posiedzeniu.

§ 5. Objęcie umową dowodową dowodu przeprowadzonego przed sądem przed jej zawarciem nie pozbawia go mocy dowodowej.

§ 6. Sąd nie dopuści z urzędu dowodu wyłączonego umową dowodową.

§ 7. Fakty, które miałyby zostać wykazane dowodami wyłączonymi przez umowę dowodową, sąd może ustalić na podstawie twierdzeń stron, biorąc pod rozwagę całokształt okoliczności sprawy. Jeżeli ustalenia wymaga rozmiar należnego świadczenia, przepis art. 322 stosuje się odpowiednio.

komentarz

Umowa dowodowa. Nowa regulacja wprowadza środek prawny umożliwiający przedsiębiorcom ustalenie niektórych zasad związanych z prowadzeniem ewentualnych przyszłych sporów sądowych – w zakresie dowodów niedopuszczalnych w takich sporach z woli stron. W tym celu możliwe jest zawarcie szczególnej umowy określającej, w jaki sposób przedsiębiorcy mogą przywoływać dowody dla wykazania swoich twierdzeń dotyczących umownego stosunku prawnego między nimi.

Jest to kolejna ustawowo przewidziana umowa o charakterze procesowym, która ma pomóc sądowi w przyspieszeniu rozpoznania sprawy. Dotychczas kodeks postępowania cywilnego przewidywał np. umowę o właściwość sądu, zgodnie z którą strony mogą umówić się na piśmie o poddanie sądowi pierwszej instancji, który według ustawy nie jest miejscowo właściwy, sporu już wynikłego lub sporów mogących w przyszłości wyniknąć z oznaczonego stosunku prawnego. W takim wypadku co do zasady sąd ten pozostaje wyłączny do rozpoznania sprawy. Innym przypadkiem tego rodzaju jest umowa o ustalenie właściwej jurysdykcji, co często jest praktykowane w bieżącym obrocie gospodarczym szczególnie w przypadku relacji transgranicznych. Zasadniczo w tym wypadku strony oznaczonego stosunku prawnego mogą umówić się na piśmie o poddanie wynikłych lub mogących wyniknąć z niego spraw jurysdykcji sądów polskich. Klauzula taka jest zazwyczaj częścią kompleksowego kontraktu regulującego przedmiot transakcji oraz wzajemne zobowiązania i uprawnienia stron.

Omawiana umowa dowodowa stanowi co do zasady odrębne uregulowanie stron na wypadek sporu. Z praktycznego punktu widzenia możliwe i wskazane jest uwzględnienie zapisów dotyczących postępowania dowodowego już w umowie właściwej dotyczącej konkretnej transakcji. Niemniej jednak ustawodawca przewidział również możliwość zawarcia takiej umowy ustnie przed sądem.

Jakie warunki powinna spełnić umowa dowodowa. Aby umowa dowodowa była ważna i mogła stanowić podstawę do rozpoznania sprawy przez sąd z perspektywy zbieranego w toku postępowania materiału dowodowego, powinna spełnić konkretne warunki. W pierwszej kolejności umowa musi przybrać formę pisemną albo ustną do protokołu przed sądem. Forma pisemna zastrzeżona została ustawowo pod rygorem nieważności, zatem w przypadku ustnych ustaleń stron zaznaczyć należy, że będą one miały znaczenie jedynie w przypadku ich złożenia przed sądem. Innego rodzaju ustalenia między stronami nie będą wiążące.

Nie będzie wiążąca również umowa zawarta pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu. Wynika z tego, że umowa dowodowa musi być definitywna. Ograniczenie to jest istotne z punktu widzenia praktyki prowadzenia działalności gospodarczej, która często przewiduje różne skutki pod warunkiem ziszczenia się konkretnej okoliczności czy z upływem danego terminu. Ustawodawca przewidział w tym wypadku daleko idące ograniczenie w postaci nieważności całej umowy dowodowej, a nie tylko nieważności klauzuli warunku czy terminu poprzez uznanie ich za niezastrzeżone. Omawiany formalizm procesowy nabiera szczególnego znaczenia dla podmiotów, które nie mają wewnętrznego działu prawnego i nie korzystają z usług zewnętrznego profesjonalnego podmiotu zapewniającego wsparcie prawne, sąd bowiem nie ma obowiązku pouczenia strony o wskazanych ograniczeniach w toku postępowania.

Sama umowa dowodowa dla swej skuteczności musi dotyczyć stosunku prawnego powstałego na podstawie umowy. Nie jest zatem możliwe uregulowanie nawet między przedsiębiorcami jakiegokolwiek stosunku prawnego, ale tylko takiego, który wynika uprzednio z umowy zawartej pomiędzy stronami.

Jakich dowodów może dotyczyć umowa. Przedmiot umowy dowodowej może dotyczyć określonych dowodów, przy czym ustawodawca nie przewidział katalogu dowodów, które mogą zostać wyłączone wolą stron. Wynika z tego, że ustawa pozwala na wyłączenie dowolnego rodzaju środka dowodowego, które jest dopuszczalne w postępowaniu cywilnym. W takiej sytuacji strony mogą umownie ograniczyć możliwość przeprowadzenia każdego dowodu.

W przypadku zawarcia ważnej umowy dowodowej sąd nie dopuści z urzędu dowodu wyłączonego omawianą umową procesową. Znowelizowane przepisy przewidują jednak, że fakty, które miałyby zostać wykazane dowodami wyłączonymi przez umowę dowodową, sąd może ustalić na podstawie twierdzeń stron, biorąc pod rozwagę całokształt okoliczności sprawy.

Art. 45810. [Dopuszczalność dowodu z zeznań świadków]

Dowód z zeznań świadków sąd może dopuścić jedynie wtedy, gdy po wyczerpaniu innych środków dowodowych lub w ich braku pozostały niewyjaśnione fakty istotne dla rozstrzygnięcia sprawy.

komentarz

Pomocniczy charakter dowodów z zeznań świadków. Zgodnie z art. 45810 dowód z zeznań świadków będzie miał charakter wyłącznie pomocniczy i będzie mógł być stosowany w ostateczności, tj. jedynie w sytuacji gdy:

– środki dowodowe inne niż dowód z zeznań świadków nie pozwalają na wyjaśnienie faktów istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy, lub

– w ogóle brak jest innych środków dowodowych niż dowód z zeznań świadka, a pozostały w sprawie fakty niewyjaśnione, które mają istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia danej sprawy.

Ponadto zgodnie z art. 45811 czynność strony, w szczególności oświadczenie woli lub wiedzy, z którą prawo łączy nabycie, utratę lub zmianę uprawnienia strony w zakresie danego stosunku prawnego, może być wykazana tylko dokumentem (w postaci nośnika informacji pozwalającego na zapoznanie się z jego treścią), chyba że strona wykaże, że nie może przedstawić dokumentu z przyczyn od niej niezależnych. Wobec tego, jeżeli brak jest innych dowodów pozwalających na wyjaśnienie spornej okoliczności, strona powinna najpierw wykazać, że przedstawienie dokumentu na daną okoliczność jest niemożliwe z przyczyn od niej niezależnych.

Prymat dowodów z dokumentów w sprawach gospodarczych. Ustawodawca zakłada, że strony postępowania gospodarczego, jako podmioty profesjonalne, dbają o odpowiednie dokumentowanie faktów, z których wywodzą swoje późniejsze żądania lub twierdzenia w procesie. Z tego względu przedsiębiorcy powinni się upewnić, że dysponują wszelkimi dokumentami potwierdzającymi okoliczności wynikające z danego stosunku prawnego np. z umowy.

Dokumentowanie wykonania umowy może przyjąć postać m.in. protokołów odbioru, pisemnych potwierdzeń ustaleń, dowodów wpłat, skanów czy wydruków wiadomości SMS, e-maili, rozmów poprzez komunikatory internetowe, w których strony dokonały odpowiednich ustaleń itp. Warto więc zadbać, aby ustne ustalenia z klientem lub kontrahentem zostały potwierdzone w odpowiedniej formie. Dowodami w postępowaniu gospodarczym będą mogły być też nagrania audio i wideo.

Dowód z zeznań świadków jako ostateczność. Możliwość powoływania się na dowód z zeznań świadków w sprawach gospodarczych została ukształtowana analogicznie jak w przypadku dowodu z zeznań stron w zwykłym procesie.

Rozważając, który z przywołanych dowodów (zeznania świadków lub przesłuchanie stron) będzie miał pierwszeństwo w razie stwierdzenia przez sąd, że wyczerpano inne środki dowodowe lub brak jest innych środków dowodowych, a w sprawie istnieją okoliczności, które wymagają wyjaśnienia, wskazać należy, że decyzja o tym, który z tych środków dowodowych powinien zostać zastosowany, będzie należała do sądu rozpoznającego sprawę. Wydaje się, że co do zasady w pierwszej kolejności zastosowany powinien być dowód z zeznań świadków. W doktrynie prezentowane jest też jednak stanowisko, zgodnie z którym dowód z zeznań świadków powinien być dowodem ostatecznym, przeprowadzonym po przesłuchaniu stron.

Fakultatywność dowodu z zeznań świadków. Komentowany przepis przewiduje uprawnienie, a nie obowiązek sądu dopuszczenia dowodu ze świadków. Oznacza to, że sąd może, a nie musi dopuścić dowodu z zeznań świadków. Ocena sądu w tym zakresie powinna być oparta na dokładnej analizie dotychczasowego postępowania dowodowego i zebranych materiałów pod kątem ich spójności oraz zupełności i nie może być dowolna. Sąd powinien ocenić, czy zebrany materiał dowodowy pozwala ustalić jednoznacznie wszelkie okoliczności faktyczne, które są istotne dla rozstrzygnięcia sprawy.

Aby przeprowadzić dowód z zeznań świadków, okoliczności, których ma on dowodzić, powinny być istotne z punktu widzenia rozstrzygnięcia sprawy. Strony we wniosku dowodowym powinny zatem wskazać okoliczności, na które dowód miałby być przeprowadzony, i najlepiej również uzasadnić ich istotność.

Zeznania pisemne świadka. Na marginesie należy wskazać, że po wejściu w życie znowelizowanych przepisów postępowania cywilnego, zgodnie z art. 2711 k.p.c. możliwe będzie składanie przez świadków zeznań także na piśmie, jeżeli sąd tak postanowi. Przepis ten będzie miał zastosowanie w razie wyjątkowego dopuszczenia przez sąd dowodu z zeznań świadka w sprawie gospodarczej. [przykład 7]

przykład 7

Konieczne powołanie świadków

Alfa sp. z o.o. zawarła umowę dostawy towaru z Janem Kowalskim prowadzącym działalność gospodarczą jako osoba fizyczna. W ramach umowy Jan Kowalski był zobowiązany do dostarczenia 1000 grzejników spółce Alfa w ramach czterech dostaw po 250 grzejników. Zapłata miała nastąpić po odbiorze każdej partii towarów. Umowa dostawy nie przewidywała obowiązku sporządzenia protokołów odbioru towaru. Spółka Alfa zapłaciła Janowi Kowalskiemu jedynie za 750 grzejników, twierdząc, że nigdy nie otrzymała ostatniej partii towaru. Jan Kowalski domaga się zapłaty za ostatnią partię towaru i w tym celu skierował pozew o zapłatę do sądu gospodarczego. Jan Kowalski nie udokumentował dostawy ostatniej partii towaru i nie ma żadnych dokumentów, które by to potwierdzały. Jako że na podstawie umowy dostawy i pozostałych dokumentów powołanych przez strony nie da się ustalić, czy Jan Kowalski dostarczył ostatnią partię towarów, konieczne i dopuszczalne będzie powołanie świadków na tę okoliczność, np. pracowników dostawcy i zamawiającego, którzy brali udział w przekazaniu towaru. ©℗

Art. 45811. [Ograniczenie możliwości wykazywania niektórych czynności strony do dokumentu]

Czynność strony, w szczególności oświadczenie woli lub wiedzy, z którą prawo łączy nabycie, utratę lub zmianę uprawnienia strony w zakresie danego stosunku prawnego, może być wykazana tylko dokumentem, o którym mowa w art. 773 Kodeksu cywilnego, chyba że strona wykaże, że nie może przedstawić dokumentu z przyczyn od niej niezależnych.

komentarz

Zakaz dowodzenia niektórych okoliczności za pomocą innych środków niż dowód z dokumentu. Komentowany art. 45811 k.p.c. zawiera dodatkowe w stosunku do art. 45810 k.p.c. ograniczenie możliwości powoływania przez strony dowodów. W tym przypadku chodzi o zakaz dowodzenia niektórych okoliczności za pomocą innych środków niż dowód z dokumentu.
Pojęcie dokumentu. O ile ustawodawca ogranicza dopuszczalne w sprawie gospodarczej środki dowodowe już w art. 45810 k.p.c. (wyłączając zasadniczo dopuszczalność dowodu z zeznań świadka), a następnie w art. 45811 k.p.c. (nakazując dowodzenie niektórych okoliczności dowodem z dokumentu), o tyle dokument jest pojęciem szerokim. Ustawa odsyła w tym wypadku do przepisów kodeksu cywilnego, który zawiera definicję dokumentu rozumianego jako nośnik informacji umożliwiający zapoznanie się z jej treścią. Nie jest to zatem potocznie rozumiany dokument w postaci pisemnego, opatrzonego podpisem oświadczenia. Dodanie wskazanej definicji dokumentu w kodeksie cywilnym wiązało się z wprowadzeniem do porządku prawnego nieznanej wcześniej ustawie formy oświadczenia woli, czyli formy dokumentowej. Do zachowania dokumentowej formy czynności prawnej wystarcza złożenie oświadczenia woli w postaci dokumentu w sposób umożliwiający ustalenie osoby składającej oświadczenie. Definiując dokument, ustawodawca połączył to pojęcie z informacją każdego rodzaju, a więc nie tylko oświadczeniami woli, ale i oświadczeniami wiedzy.

Definicja dokumentu nie obejmuje rodzaju nośnika, więc będzie to jakikolwiek materiał lub urządzenie umożliwiające zapoznanie się z treścią informacji. Nośnik informacji może być zatem dowolny ‒ będzie to nie tylko tradycyjnie najczęściej używany papier, lecz także współcześnie zastępujące go nośniki informatyczne. Zaznaczyć należy, że ustawodawca nie wskazał w definicji formy dokumentowej, iż nośnik informacji musi mieć charakter trwały. W praktyce oraz doktrynie zauważono, że w świetle kodeksowej definicji dokumentu będzie nim także nośnik, który może ulec zniszczeniu lub stanie się np. nieczytelny po odczytaniu. W rezultacie w świetle obowiązujących przepisów oświadczenie będzie skutecznie złożone w formie dokumentowej nawet w przypadku, gdy nośnik użyty do jego utrwalenia jest pozbawiony cechy trwałości i może ulec pogorszeniu lub zniszczeniu.

Wykazywanie niektórych rodzajów faktów w sprawie gospodarczej. Na potrzeby postępowania w sprawach gospodarczych, w razie konieczności wykazania czynności strony, w szczególności oświadczenia woli lub wiedzy, z którą prawo łączy nabycie, utratę lub zmianę uprawnienia strony w zakresie danego stosunku prawnego, przedsiębiorcy będą mogli się posługiwać wszelkimi nośnikami, które zawierają informację bezpośrednio lub nawet pośrednio dotyczącą powyższych faktów. Nie musi to być zatem koniecznie np. umowa zawarta w formie pisemnej, ale może to być wydruk strony internetowej albo nawet wskazanie w piśmie procesowym samego linku do danej witryny.

Art. 45812. [Możliwość obciążenia kosztami procesu przez sąd]

Niezależnie od wyniku sprawy sąd może obciążyć kosztami procesu w całości lub części stronę, która przed wytoczeniem powództwa zaniechała próby dobrowolnego rozwiązania sporu, uchyliła się od udziału w niej lub uczestniczyła w niej w złej wierze i przez to przyczyniła się do zbędnego wytoczenia powództwa lub wadliwego określenia przedmiotu sprawy.

komentarz

Nacisk na metody polubowne. Artykuł 45812 w sposób pośredni nakłada na strony sporu gospodarczego obowiązek podjęcia i przeprowadzenia w dobrej wierze próby polubownego załatwienia sporu przed wszczęciem postępowania przed sądem. Zaniechanie próby dobrowolnego rozwiązania sporu lub prowadzenie jej w złej wierze może skutkować nałożeniem przez sąd obowiązku zwrotu kosztów procesu, w całości lub w części, na stronę, która naruszyła omawiany przepis. Obowiązek ten może zostać nałożony niezależnie od wyniku sprawy – w skrajnym przypadku nawet w razie wygrania przez stronę sprawy w całości. Warunkiem obciążenia strony kosztami w związku z zaniechaniem próby ugodowej, uchyleniem się od niej lub prowadzeniem jej w złej wierze jest to, by skutkiem tego zachowania była zbędność powództwa lub wadliwe określenie przedmiotu sprawy.

Omawiany przepis jest wyjątkiem od zasady obciążenia kosztami strony przegrywającej sprawę.

Pozasądowe sposoby rozstrzygania sporów. Spory gospodarcze prowadzone są najczęściej między przedsiębiorcami (co do kategorii spraw rozpoznawanych w postępowaniu gospodarczym, w których strona nie musi być przedsiębiorcą – zob. komentarz do art. 4582 k.p.c.), zwykle pozostającymi ze sobą w relacjach handlowych lub funkcjonujących na jednym rynku. W związku z tym rozstrzygnięcie sporu poza sądem może być bardziej pożądane niż prowadzenie sprawy przed sądem. W ten sposób zwykle możliwe będzie zachowanie relacji między stronami sporu, bardziej prawdopodobna będzie też ewentualna przyszła współpraca stron. Motywacją do pozasądowego zakończenia sporu może być również perspektywa odniesienia przez stronę ustalonych, przewidywalnych korzyści z rozwiązania polubownego, a jednocześnie uniknięcie ryzyka przegrania sprawy i poniesienia jej kosztów w całości lub w części.

Podstawowym sposobem na rozstrzygnięcie sporu przed wszczęciem postępowania przed sądem są negocjacje w celu zawarcia porozumienia. Negocjacje mogą doprowadzić do zawarcia porozumienia, zwykle w formie pisemnej ugody. Mogą być one prowadzone bezpośrednio między stronami, za pośrednictwem lub z udziałem doradców lub pełnomocników oraz, rzadziej, przy udziale mediatora. Koszty takich czynności są zwykle ponoszone przez każdą ze stron we własnym zakresie.

Obowiązek przeprowadzenia w dobrej wierze próby polubownego rozwiązania sporu. Nowelizacja nakłada na strony sporu gospodarczego w sposób pośredni obowiązek podjęcia próby porozumienia, zanim znajdą się w sporze sądowym oraz w szczególności, by próba ta została przeprowadzona przez obie strony w dobrej wierze.

Podstawowym sposobem spełnienia tego obowiązku jest skierowanie do drugiej strony wezwania do dobrowolnego zachowania zgodnego z żądaniem (żądaniami) kierującego wezwanie – w szczególności do spełnienia świadczenia, np. zapłaty wynagrodzenia zgodnie z umową. Obowiązkiem drugiej strony jest ustosunkowanie się do wezwania. Najbardziej typową realizacją obowiązku będzie pisemne wezwanie przez jedną stronę i pisemna odpowiedź drugiej strony.

Dla spełnienia obowiązku wystarczające będzie wzajemne poinformowanie stron o swoich stanowiskach i podjęcie próby porozumienia. Komentowany przepis nie nakłada formy spełnienia obowiązku przeprowadzenia próby dobrowolnego rozwiązania sporu – np. w drodze spotkania negocjacyjnego, ani treści – np. wystosowania warunków porozumienia. Na pewno jednak wystosowanie stanowiska na piśmie lub w innej formie dokumentowej ułatwi wykazanie przed sądem spełnienia obowiązku, o którym mowa w komentowanym przepisie.

Spełnienie obowiązku podjęcia próby porozumienia nie obejmuje również konieczności wykonania ustępstwa (ustępstw) wobec drugiej strony. Każda ze stron może na końcu pozostać przy swoim stanowisku, ale stać się tak może dopiero po wykonaniu próby porozumienia, zanim dojdzie do sporu sądowego.

Warunkiem spełnienia obowiązku podjęcia próby dobrowolnego rozwiązania sporu jest wykonanie tej czynności w dobrej wierze. Zachowaniem w złej wierze będzie w szczególności podanie drugiej stronie w trakcie próby polubownego rozwiązania sporu informacji nieprawdziwych lub wprowadzających w błąd.

Niewystarczający i powodujący możliwość zastosowania komentowanego przepisu przez sąd będzie z pewnością brak odpowiedzi na inicjatywę drugiej strony. Niewystarczająca będzie również odpowiedź nieodnosząca się do inicjatywy polubownego zakończenia sporu, a odnosząca się np. tylko do osoby, która wystosowała propozycję, w szczególności w sposób niezgodny z dobrymi obyczajami, obraźliwy itd.

Zastosowanie przepisu do zachowań przedprocesowych. Nowa regulacja ma zastosowanie jedynie do zachowań strony przed wytoczeniem powództwa. Chodzi zatem o zachowania przedprocesowe i w związku z tym nowy art. 45812 k.p.c. nie będzie miał zastosowania do zachowań strony już po wniesienie powództwa, w tym toku sprawy – czy to na posiedzeniu, czy w piśmie procesowym. Zakres zachowań przedprocesowych strony objętych art. 45812 k.p.c. ogranicza się do próby dobrowolnego rozwiązania sporu i zachowań z nią związanych, takich jak zaproszenie do negocjacji, korespondencja dotycząca próby ugodowej itd.

Jeśli chodzi o zachowanie strony w toku sprawy, to możliwość nałożenia obowiązku zwrotu kosztów postępowania na stronę, której zachowanie w toku postępowania jest niesumienne lub oczywiście niewłaściwe, została przewidziana w art. 103 k.p.c. Ta ostatnia regulacja dotyczy zwłaszcza kosztów powstałych wskutek uchylenia się od wyjaśnień lub złożenia wyjaśnień niezgodnych z prawdą, zatajenia lub opóźnionego powołania dowodów, a także, oczywiście, nieuzasadnionej odmowy poddania się mediacji. Artykuł 103 k.p.c. należy do przepisów ogólnych o procesie i ma zastosowanie również do postępowania w sprawie gospodarczej.

Możliwość zastosowania sankcji przez sąd. W razie stwierdzenia niewykonania omawianego obowiązku przez którąkolwiek ze stron sprawy gospodarczej sąd ma możliwość (nie obowiązek) nałożenia na daną stronę obowiązku zwrotu kosztów procesu, niezależnie od wyniku sprawy. Sąd ma taką możliwość, jeżeli strona przed wytoczeniem powództwa:

– zaniechała próby dobrowolnego rozwiązania sporu,

– uchyliła się od udziału w próbie dobrowolnego rozwiązania sporu,

– uczestniczyła w złej wierze w próbie dobrowolnego rozwiązania sporu

‒ i przez to przyczyniła się do zbędnego wytoczenia powództwa lub wadliwego określenia przedmiotu sprawy.

Sposób wykazania niespełnienia obowiązku podjęcia próby polubownego załatwienia sporu. W celu realizacji swojego interesu każda ze stron może wykazać w postępowaniu w sprawie gospodarczej, że obowiązek podjęcia próby dobrowolnego rozwiązania sporu został przez stronę spełniony (w celu wykazania swojego zaangażowania w polubowne rozwiązanie sporu) lub niespełniony (w celu wykazanie braku zaangażowania drugiej strony w tym samym zakresie).

W tym drugim przypadku możliwe jest złożenie wniosku o obciążenie przez sąd kosztami (w całości lub w części) drugiej strony, która nie spełniła omawianego obowiązku – pod warunkiem że zachowanie to przyczyniło się do zbędnego wytoczenia powództwa lub wadliwego określenia przedmiotu sprawy.

Wykazywanie tych okoliczności w sprawie gospodarczej podlega wszystkim ograniczeniom przewidzianym w tym postępowaniu dla przeprowadzania dowodów. W szczególności pierwszeństwo mają dowody z dokumentów, a zeznania świadków mogą zostać dopuszczone w ostatniej kolejności, w szczególnych sytuacjach (zob. komentarz do art. 45810 k.p.c. oraz do art. 45811 k.p.c. ).

Art. 45813. [Nieprawomocny wyrok jako tytuł zabezpieczenia]

Do wyroku sądu pierwszej instancji zasądzającego świadczenie w pieniądzu lub rzeczach zamiennych przepisy art. 492 § 1 i 2 stosuje się odpowiednio.

komentarz

Wyrok wydany w I instancji jako tytuł zabezpieczenia. Praktyczne znaczenie przepisu jest takie, że wyrok wydany w sprawie gospodarczej jest wykonalny bez nadawania mu klauzuli wykonalności.

Przepis ten zrównuje nieprawomocny wyrok wydany w postępowaniu gospodarczym, a zasądzający świadczenie w pieniądzu lub rzeczach oznaczonych co do gatunku, z nieprawomocnym nakazem zapłaty wydanym w postępowaniu nakazowym, a w konsekwencji z postanowieniem w przedmiocie udzielenia zabezpieczenia powództwa. Ułatwia to znacznie powodowi wygrywającemu sprawę zaspokojenie swoich roszczeń. Oznacza to, że w postępowaniu gospodarczym wyrok staje się z mocy prawa tytułem zabezpieczenia jeszcze przed jego uprawomocnieniem. Nie trzeba zaopatrywać go w klauzulę wykonalności. Należy podkreślić, że będzie to każdy wyrok poza wstępnym, który rozstrzyga powództwo jedynie co do zasady, a zatem również wyrok zaoczny.

Przepis ma zastosowanie do wyroków zasądzających roszczenie pieniężne lub niepieniężne co do rzeczy zamiennych oraz jedynie do rozstrzygnięcia w zakresie roszczenia głównego i odsetek (nie do rozstrzygnięcia w przedmiocie kosztów postępowania). Przepis nie ma zastosowania do wyroków ustalających i kształtujących, które ze swej istoty nie podlegają wykonaniu, np. orzeczenie dotyczące stwierdzenia nieważności umowy czy też zmieniające sposób wykonania zobowiązania umownego z powodu nadzwyczajnej zmiany stosunków.

Obowiązek wskazania sposobu zabezpieczenia. Mimo że tytuł zabezpieczenia powstaje bez złożenia przez powoda wniosku o zabezpieczenie, powód musi jednak wskazać sposób zabezpieczenia. Wskazanie sposobu zabezpieczenia następuje we wniosku skierowanym do komornika o wykonanie zabezpieczenia. Katalog sposobów zabezpieczenia roszczeń pieniężnych jest następujący (art. 747 k.p.c.):

1) zajęcie ruchomości, wynagrodzenia za pracę, wierzytelności z rachunku bankowego albo innej wierzytelności lub innego prawa majątkowego;

2) obciążenie nieruchomości obowiązanego hipoteką przymusową;

3) ustanowienie zakazu zbywania lub obciążania nieruchomości, która nie ma urządzonej księgi wieczystej lub której księga wieczysta zaginęła lub uległa zniszczeniu;

4) obciążenie statku albo statku w budowie hipoteką morską;

5) ustanowienie zakazu zbywania spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu;

6) ustanowienie zarządu przymusowego nad przedsiębiorstwem lub gospodarstwem rolnym obowiązanego albo zakładem wchodzącym w skład przedsiębiorstwa lub jego częścią albo częścią gospodarstwa rolnego obowiązanego.

Jest to, w przeciwieństwie do sposobów zabezpieczenia roszczeń niepieniężnych, katalog zamknięty. Co do niektórych sposobów zabezpieczenia, takich jak m.in. ustanowienie zakazu zbywania lub obciążania nieruchomości, dla której nie jest prowadzona księga wieczysta, zakaz zbywania spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu czy ustanowienie zarządu przymusowego nad przedsiębiorstwem lub gospodarstwem, nie ma jasności, czy powód będzie mógł z nich skorzystać w ramach art. 45813 k.p.c. Takie sposoby zabezpieczenia wymagają bowiem wydania postanowienia kształtującego przez sąd. W praktyce zatem można liczyć głównie na zajęcia ruchomości, wynagrodzenia za pracę, rachunku bankowego lub innych wierzytelności oraz ustanowienie hipoteki.

Zabezpieczenie roszczeń niepieniężnych dotyczących rzeczy oznaczonych co do gatunku (w postępowaniu gospodarczym będące rzadkością) może nastąpić w dowolnie wybrany sposób (o ile jest możliwy do wykonania). Przykładowy katalog sposobów zabezpieczenia został przedstawiony w art. 755 k.p.c. i obejmuje przede wszystkim unormowanie praw i obowiązków stron lub uczestników postępowania na czas trwania postępowania.

Zabezpieczenie roszczeń przeciwko Skarbowi Państwa. Oczywiście nieprawomocny wyrok nie może stanowić zabezpieczenia roszczeń przeciwko Skarbowi Państwa, ponieważ samo zabezpieczenie roszczeń przeciwko Skarbowi Państwa jest niedozwolone. Zabezpieczenie nie może również dotyczyć praw, rzeczy i wierzytelności, jeżeli nie można wobec nich prowadzić egzekucji.
Możliwość obrony przez pozwanego przed zabezpieczeniem. Rozwiązanie w postaci zabezpieczenia roszczeń jest niekorzystne dla pozwanego, jednak ma on możliwość obrony. Po wydaniu nieprawomocnego wyroku pozwany może wystąpić do sądu z wnioskiem o ograniczenie zabezpieczenia do innego sposobu lub ograniczenie liczby zabezpieczeń, jeśli powód wskazał kilka we wniosku do komornika. Ma to umożliwić pozwanemu wybór mniej uciążliwego sposobu zabezpieczenia, np. zajęcie nieużywanego mieszkania zamiast zajęcia rachunku bankowego. Wniosek ten jednak w żaden sposób nie wiąże sądu, który decyzję o ograniczeniu sposobu zabezpieczenia podejmuje według własnego uznania. Na postanowienie sądu o oddaleniu wniosku pozwanemu przysługuje zażalenie.

Zgodnie z przepisami dotyczącymi postępowania zabezpieczającego pozwany może również w każdym czasie żądać uchylenia lub zmiany prawomocnego postanowienia, którym udzielono zabezpieczenia, gdy odpadnie lub zmieni się przyczyna zabezpieczenia. Również jeżeli pozwany złoży na rachunek depozytowy ministra finansów sumę zabezpieczenia zabezpieczenie upada (art. 742 par. 1 k.p.c.). Sumą zabezpieczenia w tej sytuacji będzie w przypadku roszczeń pieniężnych kwota zasądzona wyrokiem wraz z odsetkami, a w przypadku rzeczy zamiennych równowartość przedmiotu sporu. Jeśli powód wykona zabezpieczenie, chociaż pozwany złożył do depozytu sumę zabezpieczenia, to pozwany może wnieść o jego uchylenie. Na postanowienie oddalające wniosek o uchylenie zabezpieczenia przysługuje zażalenie. ©℗

Redaktor prowadząca:

Joanna Pieńczykowska

joanna.pienczykowska@infor.pl

Pozostało 99% treści

Artykuł przeczytasz tylko z aktywną subskrypcją cyfrową

Kup dostęp
już od 9,90 zł za pierwszy miesiąc

Wybierz pakiet odpowiedni dla siebie i korzystaj codziennie!

Jesteś subskrybentem?
Zaloguj się

Artykuł przeczytasz tylko z aktywną subskrypcją cyfrową

Kup dostęp
już od 9,90 zł za pierwszy miesiąc

Nielimitowany dostęp do wszystkich treści, pełnego archiwum i e-poradników dla specjalistów:

na serwisie gazetaprawna.pl
w ramach wydania cyfrowego edgp.gazetaprawna.pl
w aplikacji DGP

Jesteś subskrybentem?
Zaloguj się

<span style="font-size:20px; color: #000000">Kup dostęp <br>już od <strong style="color: #FD0509">9,90 zł</strong> za pierwszy miesiąc</span>

Kup dostęp
już od 9,90 zł za pierwszy miesiąc

Nielimitowany dostęp do wszystkich treści, pełnego archiwum i e-poradników dla specjalistów:

na serwisie gazetaprawna.pl
w ramach wydania cyfrowego edgp.gazetaprawna.pl
w aplikacji DGP

Kup dostęp
już od 9,90 zł za pierwszy miesiąc

Ten artykuł jest dostępny tylko dla subskrybentów wersji cyfrowej DGP Premium.

Potrzebujesz więcej treści dla specjalistów? Szukasz kompleksowej informacji i wyjaśnień ekspertów dotyczących zmieniającego się prawa?
Wybierz wersję cyfrową DGP Premium z nielimitowanym dostępem do wszystkich treści (gazetaprawna.pl. edgp.gazetaprawna.pl, aplikacja DGP) i pełnym archiwum wydań.