Ataki terrorystyczne, przeprowadzone przez Hamas w weekend, zaskoczyły służby izraelskie. Jaka jest geneza konfliktu, czym jest rezolucja Rady Bezpieczeństwa numer 242 i czy możliwe jest szybkie zakończenie walk?
Jeśli we współczesnym świecie istnieje węzeł gordyjski to jest to konflikt palestyńsko-izraelski. Nie da się jednak zrozumieć „supłów” tego węzła bez znajomości demografii, kultury oraz historii tego regionu. Zawiłe zależności, rachunki krzywd oraz potencjał ludnościowy wyznaczają tutaj kolejne odsłony konfliktu, który toczy się od stulecia.
Syjonizm. Żydowski nacjonalizm i masowe emigracje do Palestyny
Żydzi i Palestyńczycy to zasadniczo jeden naród semicki, który od ponad 3 tysięcy lat zamieszkuje terytorium współczesnego państwa Izrael. Ich historie są jednak zupełnie inne. Żydzi w dużej mierze po przegranym antyrzymskim powstaniu i zburzeniu świątyni jerozolimskiej udali się na exodus, zaś część ludności lokalnej uległa wpływom arabskim. Ludność ta zmieniała bowiem pod wpływem najazdów tożsamość etniczno-wyznaniową, będąc wpierw Kananejczykami, potem Izraelitami/Judejczykami, następnie zaś aramejskimi chrześcijanami. Po najeździe arabskim większość przyjęła religię islamu, Palestyńczycy również identyfikują się jako Arabowie, chociaż etnicznie tylko kilka procent społeczeństwa jest pochodzenia arabskiego. W międzyczasie historyczną Judeę podbijali krzyżowcy, jednak nie zmieniło to trwale etnosu miejscowej ludności. Prawdziwe przemiany nadeszły wraz z żydowskim nacjonalizmem i alijami z XX wieku. Alije to masowe emigracje do ziemi przodków – historycznego królestwa Judei. Związane były z ruchem syjonistycznym (żydowski nacjonalizm) oraz polityką migracyjną Królestwa Wielkiej Brytanii, która w okresie międzywojennym sprawowała mandat Ligii Narodów nad tym terytorium.
Masowa emigracja Żydów do Palestyny nie podobała się z oczywistych względów społeczności arabskiej. Deklaracja Balfoura spowodowała wzrost napięć pomiędzy dwoma grupami religijnymi. Za najbardziej kontrowersyjny uważa się fragment: „Rząd Jego Królewskiej Mości przychylnie zapatruje się na ustanowienie w Palestynie narodowego domu dla narodu żydowskiego i dołoży wszelkich starań, aby umożliwić osiągnięcie tego celu”. Brytyjczycy nie wyjaśnili co ma oznaczyć siedziba narodowa. Interpretacja syjonistów składała się ku utworzeniu państwa w Palestynie, co byłoby dla Arabów nie do zaakceptowania. Dodatkowo Arabowie nie byli wymienieni bezpośrednio w dokumencie. Jest tam bowiem tylko mowa o „nieżydowskich mieszkańcach Palestyny”.
Obecnie przyjmuje się, że określenie takie miało sprzyjać objęciu mandatu nad Palestyną. Najłatwiej było objąć zarząd nad terytorium skonfliktowanym, zgodnie ze starożytną maksymą divide et imperia - dziel i rządź. Z drugiej strony utrzymanie wpływów w Palestynie było zgodne z brytyjską koncepcją uzyskiwania wpływów na szlakach handlowych i w portach. Porozumienie to nie było akceptowane przez ludność arabską, która metodami politycznymi i zbrojnymi dążyła do wyzwolenia. Z chwilą otrzymania przez Anglików mandatu w Palestynie znajduje się około 84 tysiące Żydów. W przededniu drugiej wojny światowej znajduje się ich już 460 tysięcy. To właśnie ta polityka Wielkiej Brytanii okazała się genezą współczesnego konfliktu. Nie mogąc środkami politycznymi uzyskać wpływu na emigrację żydowską, Palestyńscy Arabowie postanowi za pomocą powstań osiągnąć cel. Wybuchały one w latach 1920, 1921, 1929, 1933 i 1936-1939. Zazwyczaj były skierowana zarówno przeciwko Żydom jak i brytyjskiej administracji i wojsku.
Powstanie państwa Izrael
Wpływ na konflikt również wydarzenia związane z Holocaustem. W maju 1942 roku zwołano, pod patronatem Doraźnej Rady (Emergency Council) Amerykańskiej Organizacji Syjonistycznej konferencję w hotelu Baltimore w Nowym Jorku. Uchwaliła ona tzw. rezolucję z Balimore. Jej paragraf formułujący żądania zawierał:
„Aby bramy Palestyny zostały otwarte; aby Agencji Żydowskiej przekazano kontrolę imigracji do Palestyny oraz władzę konieczną do rozbudowy kraju, łącznie z rozwojem jego niezajętych i nieuprawianych ziem; aby w Palestynie ustanowione państwo żydowskie włączone w strukturę nowego demokratycznego świata.”
Przyjęcie tak daleko idącej rezolucji było bez wątpienia wezwaniem do przekroczenia ustaleń politycznych „Białej Księgi” - deklaracji Balfoura. Należy pamiętać, że wszystko działo w czasie, gdy trzy miesiące wcześniej odbyła się konferencja w Wannsee, gdzie Niemcy podjęli decyzję o ostatecznym rozwiązaniu. Dlatego też działania syjonistów cieszyły się albo poparciem aliantów, albo chociaż cichą aprobatą.
/>
W 1946 roku, widząc coraz mniejsze szanse na pokojowe rozwiązanie konfliktu, Żydzi przystąpili do tworzenia zbrojnych bojówek. Już wcześniej, podczas przybycia w 1942 roku do Palestyny armii generała Andersa pojawiły się konflikty z arabami. W armii znajdowała się duża grupa Polaków pochodzenia żydowskiego, wielu z nich zdezerterowało. Pojawiały się w tym czasie też zamachy na wojska brytyjskie. Wojna roku 1947 spowodowała utworzenie państwa Izrael. Zgodnie z Rezolucją 181-II Organizacji Narodów Zjednoczonych Izrael miał liczyć 14257 km2, czyli 56% całego obszaru Palestyny, natomiast państwo arabskie 11664 km2. W toku wojny Izrael powiększył swój obszar do 77% terytorium mandatowego. Arabowie palestyńscy, wykorzystywani w rozgrywkach sąsiadujących państw, pozostali bez własnego kraju. Oczywiście musiało to wzmóc ruchy terrorystyczne oraz doprowadzić do ich rozwoju. W roku 1959 powstał Al.-Fatah, zaś w 1964 Organizacja Wyzwolenia Palestyny. Obie organizacje również dokonywały zamachów terrorystycznych.
Istniał także Ruch Braci Muzułmanów. Był on obecny na terytorium Egiptu już w latach trzydziestych. Dopiero jednak po powstaniu Izraela nabrał on kształtów organizacji. Prowadzono wszelkiego rodzaju działalność terrorystyczną polegającej zarówno na atakach na cele wojskowe jak i cywilne. Walka z Izraelem przyjmuje kształt świętej wojny, dżihadu i ma być obowiązkiem muzułmanów. Głównym ideologiem tego ruchu był Sajjid Kutb. Ten egipski poeta i myśliciel jest współcześnie uważany za jednego z głównych twórców fundamentalizmu islamskiego. Napisał 24 książki w których domagał się m.in. zniszczenia państwa izraelskiego. W tej fazie jednak fundamentalizm religijny nie miał tak dużego wpływu. Dopiero po klęsce Arabów podczas wojny sześciodniowej w 1967 roku ruch ten zyskał możliwość szerszego działania.
W roku 1988 będąca organem wykonawczym Narodowa Rada Palestyny proklamowała powstanie Państwa Palestyny. Zgromadzenie Ogólne przy sprzeciwie Izraela w rezolucji 43/177 z 1988 r. zdecydowało, że nazwa „Palestyna” będzie używane zamiast określenia „Organizacja Wyzwolenia Palestyny” w dokumentach Narodów Zjednoczonych”.
Z jednej strony stały obserwator, nie miał nawet zbliżonej pozycji do statusu pełnoprawnego członka ONZ. Udział w pracach Narodów Zjednoczonych miał być dla Organizacji Wyzwolenia Palestyny szansą na pokazanie, że jest ona w stanie sprostać zadaniom i funkcjom realizowanym przez członków ONZ. Czyli, że Palestyna jest w stanie podołać obowiązkom wynikającym z własnej państwowości. Niestety, jako obserwator Palestyna nie ma możliwości np. pozwania Izraela przed Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości czy Międzynarodowego Trybunału Karnego.
/>
Konflikt asymetryczny – powstaje Hamas
Wojny drugiej połowy XX wieku między Arabami, a Izarelem miały charakter pełnoskalowych konfliktów zbrojnych. Tak było podczas wojny 6-dniowej w 1967 roku, czy Jom Kippur w 1973 roku. Lata 80. przyniosły jednak intifady (powstania ludności arabskiej) oraz powstanie organizacji Hamas. Powstały w 1987 religijnie nastawiony Hamas, wkrótce miał się stać jedną z głównych sił powstania antyizraelskiego.18 sierpnia 1988 r., organizacja przedstawiła swoje ideologiczne credo–trzydziestosześciopunktowy dokument nazwany Kartą Islamskiego Ruchu Oporu. Już we wstępie dokumentu został jasno zdefiniowany wróg organizacji. „Nasza walka z Żydami jest bardzo wielka i poważna. Potrzeba jej wszelkiego szczerego wsparcia. Za tym krokiem nieuchronnie podążą następne.” Podobnie brzmiał punkt siódmy Karty: „nie nadejdzie Dzień Sądny, aż muzułmanie nie zwalczą Żydów, gdy Żydzi kryć się będą wśród kamieni i drzew. Kamienie i drzewa powiedzą: O, muzułmanie, o Abdullahu, kryje się w mym cieniu Żyd, przybądź i zabij go”.
Konflikt stał się asymetryczny, co widzimy do dzisiaj. Po jednej stronie mamy czołgi i wyszkolonych żołnierzy, po drugiej zaś cywili z karabinami, granatnikami rpg, prymitywnymi rakietami lub ładunkami wybuchowymi. Z początku jednak stosowano więcej różnorodnych narzędzi nacisku na Izrael. Obejmowało to zarówno akcje strajkowe, protesty, propagandę, sabotaż, jak i działania terrorystyczne. Pierwsze powstanie arabskie – intifada trwało od 1987 do 1993 roku. Kolejne wybuchło w 2000 roku po wizycie premiera Ariela Szarona 28 września 2000 roku na Wzgórzu Świątynnym w Jerozolimie. Konflikt w różnych stadiach natężenia trwa wciąż nieprzerwanie. Momentem przełomowym była interwencja z grudnia 2008 roku, gdy wojska obrony Izraela wkraczają do terenu Strefy Gazy z zamiarem zlikwidowania członków i siedzib Hamasu. W porządkowej fazie wojska żydowskie zbombardowały ponad 100 domniemanych siedzib Hamasu. Po trwającej rok interwencji podczas konferencji w Kairze rzecznik Hamasu oświadczył o gotowości do podjęcia negocjacji. W styczniu 2009 Hamas zawiesił broń. Wciąż jednak sytuacja była napięta i dochodziło do zamieszek oraz ataków terrorystycznych.
/>
Brak perspektyw na zmiany doprowadził do wybuchu trzeciego powstania, w którym Palestyńczycy uderzyli precyzyjnie na izrelskie koszary oraz kibuce. By rozpocząć negocjacje OWP musiałaby się odciąć od Hamasu, zaś Izrel wycofać osadnictwo ponad 50 tysięcy osób na Zachodnim Brzegu Jordanu. Mimo trwającego od 1967 roku procesu pokojowego nie jest to możliwe na daną chwilę. Wszystkie jednak zabiegi służące zbudowaniu trwałego pokoju na Bliskim Wschodzie rozbijały się o rezolucję 242 ONZ nakazującą wycofanie się sił Izraela. Międzynarodowi negocjatorzy domagają się wycofania z terenów okupowanych od czasów wojny z 1967 r. Wszystkie dotychczasowe negocjacje opierały się na tym założeniu. Działania Izraela, takie jak utrzymująca się blokada Gazy, rozszerzana strefa osadnictwa (także we wschodniej Jerozolimie-al Quds, czyli postulowanej stolicy państwa palestyńskiego), budowa tak zwanego muru bezpieczeństwa oraz rozległej sieci dróg dostępnych wyłącznie dla osadników mają doprowadzić na Zachodnim Brzegu i w Jerozolimie do zmian, które nieodwracalnie uniemożliwią praktyczną realizację idei dwóch państw. Izrael, kreując nową rzeczywistość polityczną, doprowadza de facto do aneksji wymienionych obszarów. Obie strony jednak nie spieszą do spełnienia warunków wstępnych negocjacji pokojowych, skupiając się na twardych-militarnych narzędziach. Z pewnością więc czekają nas dalsze odsłony konfliktu, który trwa już 100 lat i nic nie zapowiada by najbliższe dekady udało się to zmienić.