Polityczna gra w 800+

Z danych ZUS wynika, że w I połowie 2025 r. ze świadczenia 800+ skorzystało 365,3 tys. dzieci obcokrajowców, z czego 305 tys. to dzieci ukraińskie. Budżet państwa kosztowało to 1,34 mld zł. Na dodatek tendencja jest malejąca – w I półroczu 2024 r. ze świadczenia skorzystało 10 tys. dzieci ukraińskich więcej, a koszt szacowany był na 1,44 mld zł.

Zdaniem rządu „ukryte koszty” prezydenckiego weta (ustawa dotyczy nie tylko 800+, ale też m.in. dostępu Ukraińców do służby zdrowia) to 8 mld zł rocznie. Przez brak podpisu „nagle może zniknąć ponad 0,5 mln pracowników”, co będzie „potężnym ciosem dla gospodarki”. Resort spraw wewnętrznych podał, że w latach 2022–2024 wkład Ukraińców w polską gospodarkę wyniósł aż 230 mld zł. Dokładne oszacowanie tej kontrybucji jest jednak niemożliwe. – W zależności od przyjętych założeń ten wpływ można szacować na 1,0–2,7 proc. PKB w 2024 r. Z kolei NBP wyliczył, że imigracja, głównie z Ukrainy, w latach 2021–2023 odpowiadała średnio za ok. 0,5 pkt proc. wzrostu PKB rocznie – mówi Sebastian Sajnóg, ekspert Polskiego Instytutu Ekonomicznego.

PIE szacuje, że napływ obywateli Ukrainy zwiększa populację Polski o ok. 3–4 proc., co ma zauważalny wpływ na gospodarkę, zarówno poprzez wyższą konsumpcję, jak i większą podaż pracy. – Ukraińcy podejmują zatrudnienie, zakładają własne firmy i w efekcie podbijają sprzedaż detaliczną oraz tworzą wartość dodaną w usługach i produkcji – tłumaczy Sajnóg.

Ewentualny exodus Ukraińców miałby dla polskiej gospodarki odczuwalne skutki. Jak szacuje PIE, odpływ 10 proc. imigrantów znad Dniepru obniżyłby wzrost PKB Polski o 0,10–0,27 pkt proc., 20 proc. o 0,2–0,54 pkt proc., a w przypadku wyjazdu 30 proc. Ukraińców wzrost PKB spowolniłby o 0,30–0,81 pkt proc.- Do tego doszłoby też zmniejszenie konsumpcji i odpływ dziesiątek tysięcy osób z rynku pracy, szczególnie w usługach i w części produkcji – precyzuje ekspert PIE.

Badanie NBP przeprowadzone w połowie zeszłego roku na 3,8 tys. Ukraińcach mieszkających w Polsce pokazuje, że odsetek osób planujących pozostanie u nas na stałe, zależy od czasu, jaki upłynął od opuszczenia przez nich rodzinnego domu. Wśród imigrantów przedwojennych chęć pozostania deklaruje ok. 50 proc. , wśród tych przybyłych po 2022 r. – tylko ok. 20 proc.

Z badania NBP wynika, że podstawowym źródłem utrzymania imigrantów z Ukrainy jest praca. Udział pracujących wśród nich wynosił 78 proc. 58 proc. Ukraińców po 60. roku życia jednak nie pracuje, więc ich sytuacja ekonomiczna jest trudniejsza niż pozostałych imigrantów, a ważną rolę w ich dochodach odgrywają transfery pieniężne z Ukrainy i polskie świadczenia społeczne. ©℗

Liczba ukraińskich rodzin, w których żaden z rodziców nie podjął w Polsce zatrudnienia, jest niewielka. Badania pokazują, że zdecydowana większość dorosłych imigrantów ze wschodu podejmuje u nas pracę i im odebranie 800+ nie grozi. Są natomiast przypadki, w których samotna matka wychowuje dwoje czy troje małych dzieci i ona faktycznie utrzymuje się tylko ze świadczeń socjalnych czy wsparcia rodziny. Wykluczenie ich z programu 800+ nie sprawi jednak, że te rodziny wyjadą z Polski, a jedynie to, że ich sytuacja ekonomiczna się załamie. Państwo polskie tak czy inaczej będzie musiało zapewnić im pieniądze, tyle że z innego koszyka, np. od samorządów. Więc jeśli celem tych zmian i wetowania ustawy przez prezydenta Karola Nawrockiego miały być oszczędności dla budżetu państwa, to tego celu tą metodą się nie osiągnie.

Takie dane nie są ogólnodostępne, natomiast spotkałam się z szacunkami, że byłoby to ok. 3 proc. obecnych świadczeniobiorców, czyli bardzo niewielki odsetek.

To są zagrania bardzo mocno polityczne, by zbić kapitał polityczny wśród Polaków, którzy uważają, że Ukraińcy są w Polsce uprzywilejowani. Zmiana nastrojów społecznych wobec Ukraińców jest mocno odczuwalna, pogłębia się narracja, zgodnie z którą po 3,5 roku intensywnej pomocy należy przestać im płacić. Natomiast realne konsekwencje ekonomiczne – czy to dla budżetu państwa, czy dla Ukraińców – będą znikome. Wetowanie tej ustawy to jedynie manifest polityczny, populizm.

Nie spodziewam się, żeby to były ruchy na masową skalę. Najbardziej mobilne są jednostki, które i tak mają zaplecze finansowe, są wykształcone i pracują na niezłych stanowiskach w Polsce. Osoby o trudniejszej sytuacji społecznej i ekonomicznej, którym realnie grozi utrata świadczeń, często nie mają perspektyw do powrotu na Ukrainę, bo albo nie mają już tam swoich domów czy gospodarstw, albo finansowo nie są w stanie takich zmian przeprowadzić. Oni zostaną w Polsce i bez odpowiedniej opieki ze strony państwa popadną w biedę. To spowoduje szereg negatywnych konsekwencji społecznych – ich dzieci nie zintegrują się z Polską, będą wykluczone i gorzej wykształcone, co może w przyszłości pogłębiać podziały społeczne między Ukraińcami a Polakami.

Wiele zależy od warunków i czasu zakończenia działań wojennych. Im dłużej wojna trwa i im więcej obszarów codziennego życia na Ukrainie jest nią dotkniętych, tym mniejsza skłonność do powrotu. Jeśli porozumienie pokojowe będzie odbierane przez nich jako sprawiedliwe i trwałe, tym skłonność Ukraińców do powrotu będzie wyższa. Trzeba też odróżnić kwestie sentymentów i patriotyzmu od pragmatyzmu życiowego i czystej kalkulacji, na ile bezpieczny i ekonomicznie opłacalny jest powrót i rozpoczynanie starego życia na nowo. Duże znaczenie dla przywiązania imigrantów do Polski miało wprowadzenie obowiązku szkolnego dla ukraińskich dzieci. W pierwszym roku po wybuchu wojny władze w Kijowie prosiły o niewprowadzanie go, słusznie zakładając, że to zmniejszy chęć Ukraińców do powrotu. Dziś już widzimy, że rozpoczęcie przez ukraińskie dzieci edukacji w Polsce jest też bardzo mocną kotwicą osadzającą Ukraińców w naszym społeczeństwie.

Wedle badań 4Service w kwietniu 2022 r. aż 76 proc. Ukraińców deklarowało chęć powrotu do kraju, a po roku ten odsetek spadł w okolice 50 proc. Dziś szacowałabym, że jedynie 20–25 proc. Ukraińców deklaruje chęć powrotu, z czego jednak na taki ruch zdecydowałaby się może połowa. Mówimy więc o potencjalnym odpływie z Polski 150-200 tys. Ukraińców. I to przy założeniu korzystnych dla nich warunków pokoju z Rosją i bez uwzględnienia ewentualnej nowej migracji, na przykład ukraińskich mężczyzn, którzy chcieliby dołączyć do swoich rodzin. ©℗